Katalog

SAĞLI K Hızlı yaşam temposu ve peptik ülser Peptik ülser, yüzyılımızda moda olan bir hastalık. Hıztı ve stresli yaşam temposu, bu hastalığın başlıca nedeni kabul ediliyor. Derleyen: Ismail Murat eptik ülser, çoğumuzun yabancısı olmadığı, sık görülen bir hastalık. Açlık ağrısı veya gece uykumuzu bölen karın ağrısı, yanma, ekşime, gaz gibi yakınmalarla doktora başvuranlarımız, bu 'süründüren' illetten kurtulmak için, perhizden çeşitli ilaçlara kadar birçok yolu denemiş olanlarımız az değildir. Yakın çevremizden birilerinin 'mide kanaması' veya daha kötüsü 'mide delinmesi' gibi ağır bir tablo sonucunda hastaneye kaldırıldığını işitmişizdir. Kimi araştırmacılara göre peptik ülser 'yüzyılımızda moda olan' bir hastalık. On dokuzuncu yüzyılda pek seyrek görülürken, günümüzde, sözgelimi Amerika'da bir yılda 4 milyon kişi bu hastalığa yakalanıyor: Ülser hastalarının tedavisine harcanan paranın 2.6 milyar Amerikan Dolan'nı bulduğu tahmin edilmekte. Araştırmacılara göre endüstri çağındaki hızlı ve stresli yaşam temposu, peptik ülserin başlıca nedenlerinden biri olarak kabul edilebilir. Hastalığın nedenleri arasında bu 'psikosomatik fakiörü' benimseyenlere göre glrişimci, zeki, iş bitiricj, sorumluluk yüklenen erkeklerde ülsere sık raslanıyor. Peptik ülserin en sık görüldüğü dönem kişinin 'üretici dönemi' olan 2040 yaşları. Ve en sık görülen peptik ülser türü ise duodenum (onikiparmak bağırsağı) ülseri. Ülserlerin % 75'i sindirim sisteminin bu bölümünde meydana geliyor. Peptik ülserin kanayan bir yara olduğu, hatta bu yaranın sindirim sisteminin delinmesine yol açabileceği yine çoğumuz tarafından bilinir. (Şek. 2). Fazla asit salgısının ülsere yol açtığı da yaygın olduğu kadar doğru bir düşüncedir. Ancak konuya ilişkin son görüşler, bu hastalığın oluşumunda mide asidi (hidroklorik asit) kadar mukoza direncinin, yani sindirim sistemini normalde asidin yakıcı/zararlı etkisine karşı koruyan mukoza tabakasının zayıflamasının da rolü olduğunu ortaya koymakta. öyle ki asit salgısının aşırı miktarda olması ya rinin mukozayı parçalayan bir enzim salgılayarak mukoza direncini zayıflattığı ve ülsere zemin hazırladığı öne sürülüyor. Salgı yü»V ır L .ro/H,o MjCO, ^ M' • MCO, eden ilaç grubu (H2reseptör antagonistlerı) (1) ülser tedavisinde başarı sağlayan bir tedavi seçeneği oluşturuyor. Histamin yerine hücreye geçıcı olarakbağlanan bu ilaç molekülleri böylece histaminin hücrede üretim faaliyetini başlatmasını önlüyor. Asit yapımının önemli ölçüde azalmasıyla birîikte, peptik ülserin iyileşmesinin yanında, ileride oluşması mümkün nüksler de önleniyor. Ayrıca histamin reseptörlerinin 'kapatılması' diğer yönetici maddelerin etkisini de azaltıyor ve ülser hastaları için özellikle tehlikeli olan gece mide asidi salgısı kontrol altına alınıyor. Yetmişli yıllardan beri kullanılan histaminreseptörüblokerleri ile milyonlarca hasta ülser derdinden kurtulmuş durumda. P da mukozanın koruyuculuğunun azalması ülsere yol açabiliyor. Nitekim aspirin, kortizon gibi mukoza direncini zayıflatan ilaçları uzun süre kullananlarda ülser görülme sıklığı artıyor. Peptik ülserin bir diğer özelliği zaman zaman düzelen ve ardından alevlenmelerle seyreden 'kronik' bir hastalık olması. Ülser yakınmalarının genellikle mevslm ve ortamla ilişkili olduğu ülser hastaları tarafından iyi bilinen bir durumdur. Ülserler genellikle bahar aylarında nükseder. Hasta ortam değiştirdiğinde ise 'bıçak gibi' kesilebilir. Bu arada sigarayı da unutmamak gerek; sigara içenlerde ıçmeyenlere oranla peptik ülser görülme sıklığı 2 kat daha AMIf trantport HCOj Cl Hasarlı mukoza Submukozada lltlhap hucrelen Kas tabakası Mlde dokusunun kasıtı Partyvtal hücre V Mlde bezlnln kanalı > Dı«tabaka Akut peptik ülserin kesltl. (azladır. Ayrıca sigara içenlerde ülserin iyileşmesi daha uzun sürmekte, nüksler daha erken ve sık meydana gelmektedir. Bu olumsuz etkide nikotinin payı vardır; nikotin mideyi onikiparmak bağırsağına bağlayan pilor kanalını gevşetip açmakta ve böylece duodenuma fazla miktarda mide asidi geçmesine neden olmaktadır. Nikotinin ayrıca mide asidini nötralize eden alkali nitelikteki bikarbonat iyonlarının pankreastan salgılanmasını önlediği de bilinmektedir. Sonuç olarak sigara ile ülser arasında sıkı bir bağiantı olduğu söylenebillr. Birçok hastanın ailesinde birden fazla kişide peptik ülser hastalığının görülmesi, söz konusu hastalıkta kalıtsal bir yön olabileceği kuşkularım doğurmuştur. öte yandan kan grupları ile peptik ülser arasında anlamlı bir bağiantı olduğu bilinmektedir: Kan grubu 0 olanlarda duodenum ülseri diğer kan gruplarındakine göre % 35 oranında daha sık görülmektedir. Buna karşın A kan grubunda mide ülseri sıklığı daha fazladır. Alkol ve kahve gibi içeceklerin ülserlilere 'dokunduğu' bilinmektedir ama bu içeceklerin ülserin birer nedeni olup olmadığı konusunda tartışmalar mevcuttur. Sonuç olarak "çağımızın hastalığına" tek bir neden bulmak kolay değü. Sigaradan kişilik yapısına, çeşitli ilaçlardan kalıtıma kadar birçok faktör ülser oluşumunu kolaylaştırabiliyor. Bir de Campylobacter pyloriyi unutmamak gerek. Son yıllarda 'yıldızı parlayan' bu bakte Peptik ülserin hikâyesi, nedenleri bakımından olduğu kadar oluşum mekanizması yönünden de oldukça karmaşık; Peptik ülser oluşumunda başrolü oynayan mide asidi (hidyoklorik asit) midedeki pariyetal hücreler tarafından üretiliyor (Şek. 3). Bu 'asit fabrikasını' yöneten üç tane madde var: Asetilkolin, gastrin ve histamin. Pariyetal hücrenin üzerinde bu maddelerin moleküllerine uygun birer kilit gibi tasarlayabileceğimiz ve resteptör' adı verilen özel yerler mevcut. Söz konusu yönetici maddeler bu kilitlere uyan birer anahtar gibi girerek, hücrede asit üretimini başlatıyorlar. Bunlar arasında histamin önemli bir yere sahip (Şekil 4). Çünkü histamin reseptörlerinin ilaçiarla 'bloke edilmesi' yani 'kilide uygun' fakat 'kapıyı açmayan' (teşbihte hata olmaz) bir anahtarın reseptöre girerek histamin molekülünü buradan uzak tutması, tedavide çok işe yarayan bir yöntem. Histamin reseptörünü bu şekilde bloke Pariyetal hucredeki karbonlk anhldaz enzimi su ve karbondioksltten karbonlk asit yaptmını sağlar Karbonik asit. kolayca hidrojen ve bikarbon^t iyonlarına parçalanır. Çözeltiye asit niteliği veren hidrojen Iyonlandır. Hidrolen iyonlannı hücre dışına pompalayan mekanizma dolaylı olarak histamln tarafından kontrol edılir. Pariyetal hücrede asit salgısının histamin taratından uyarılması. Bu ilaç grubu içinde en güçlü etkiyi gösteren ve % 90'ın üzerinde tedavi sağlayan bir madde, yeni kullanıma giren Famotidin adlı ilaç. Bu ilacın gece yatmadan önce alınan 40 mg'lık miktarı, ülserin oluşumunda başlıca role sahip olan gece mide asidi salgısını % 95 oranında önlemekte. Peptik ülser tedavisinde ilaç tedavisinin ağır basması sonucunda, önümüzdeki yıllarda cerrahlara daha az iş düşeceği anlaşılıyor. Amerikan cerrahi dergilerine göre son yıllarda bu konuda meydana gelen ilerlemeler ülser hastalığında cerrahiye olan gereksinimi % 40 oranında azaltmış durumda... a) Mide asitini nötralize eden ilaçlarAntasitler, b) Asit salgısını önleyen ilaçlarHistamin reseptör antagonistleri, c) Mukozayı koruyan ilaçlarKolloidal, Bizmut. Peptik ülser tedavisinde kullanılan ilaçlar 11