Katalog

ASTROFİZİK PS İ K O L O J İ Baştarafı 1. Sayfada rek değılse, orada gezınen bır ınsanın ufku ağaç govdelerı ıle sınırlı olacaktı Eğer yıldız ormanı" sonsuza dek uzanıyorsa nereye bakılırsa bakılsın, bır ışık gorunecek ve yıldızlarla dolu bu sonsuz evrende gök, tıpkı guneşın yuzeyı kadar parlak kalacaktı Oysa durum çok farklıdır Övleyse orman orneğınde hatalı olan bır şey var Evren sonsuz mu, sınırlı mı, sorularını sormak buyuk bır deha gerektırıyordu Bu ıkılem uzerıne ılk eğılen, Rodolphe ll'nın ımparatorluk matematıkçısı Kepler de buyuk bır dehaydı AmaGalileye yazdığı bır mektupta onerdığı çozum ne yazık kı yanlıştı "Gozle görulebılen on binden fazla yıldız olduğunu kabul edersınız" dıye yazıyordu Kep ler "Oysa sayıcane kadar çok ve bize ne denlı yakın olurlarsa, benim 'sonsuz evren' duşunceslni reddeden goruşum de o kadar guçleniyor. Evren Guneş'e benzer yıldızlarla dolu olarak sonsuza kadar uzansaydı, gokkubbenln her zaman Guneş kadar aydınlık olması gereklrdi. " Seçenek ortadaydı Ya sınırlı bır evrende yıldızlı bır gökkubbe, ya da hudutsuz bır evrende sonsuz bır ışık Kepler, böylelıkle ortaya koyauğu teze karşı çıkan rakıplerını alt eitığını sanıyordu Ancak çok geçmeden Nevvton, sonsuz bır evren kavramını bılım dunyasının onune serdı Çözulduğu sanılan ıkılem yenıden doğuyordu Bu kez, aynı adı taşıyan kuyruklu yıldızı bulan Edmund Halley bır çozum aramaya koyuldu Nevvton'un başkanlık ettığı Kraliyet Meclısı onunde, uzak yıldızların ışıklarının çıplak gözle çorulemeyecek kadar zayıf olduğunu anlattı Nevvton, bu varsayımları sessızce dınledı O zaman seksen yaşındaydı, belkı de uyukluyordu Halley'ın duşuncelerı oldukça hatalı ıdı Çağımızdakı bılgıler bıze bır atomun yaydığı ışığı goremıyorsak, bırçok atomdan çıkan ışığı da goremeyeceğımızı oğretmışlerdır Yıldızlar da bu kuralın dışında bırakılamaz Bu olaydan bırkaç yıl sonra, isvıçrelı genç bır astronom Jean Philippe Loys de Cheseaux, gecenın karanlığını, evren ıçınde yıldızların ışıklarını emen bır akışkanın varlığına bağladı 1823'te Alman fızıkçı Heinrlch Olbers, benzer bır çozum onerdı "Yıldız ormanı" sadece en yakın olanları gormeyı olası kılan bır sıs tarafından karartılıyordu Tarıhın bır garıplığı olarak bır ıkılem, geçerlı hıçbır çozum getırememış olan Olbers'ın adıyla anılır olmuştur 1848'de John Herschel, yıldız ışığının bır akışkan tarafından emılmesı halınde ısının artacağını, bu yuzden de daha çok ışık oluşturacağını gosterdı Ikılemı çozebılmek ıçın Kant'ın bırbırı ıçıne gırmış evrenler varsayımını temel olarak almayı onerdı Bu varsayımı anlayabılmek ıçın yenıden orman orneğine donelım Ormanın ortasında, butun ağaçları görmek olası değıldır, göruş alanımız en yakın olanlarla sınırlanmıştır Bır ağacın yerde kapladığı ortalama alan ıle gövdenın ortalama genışlığı göruş sınırımızı belırler Eğer ıkı ağaç arasındakı ara on metreyse, her ağacın ortalama (10x10 m) 100m2'lık bıralanda tek başına oturduğunu soyleyebılırız Her ağaç gövdesının 50 cm Gece niçin karanlıktır? Kepler yanılıyor çapında olduğunu duşunursek, 10 metrelık bır kenarı kapamak ıçın 20 ağaç gerekecektır Ağaçlar gelışıguzel yerleşmışse ancak yırmıncı kareye, yanı 200 m 'ye kadar goruleoılecektır Toplam alanın (Tx (200) 2 ), bır ağacın kapladığı alana (100 m2) oranı ıse gorulebılır ağaç sayısını verecektır Burada bu sayı 1257'dır Aynı ışlem, yıldızlar ıçın de yapılabılır Bir yıldızın kapladığı uzay hacminin, yıldızın alanına oranı goruş sınırını belirler. Henschel, peş peşe gelen evrenlerdekı yıldız yoğunluğunun gıderek azalması halınde, goruş alanı sınırının sonsuza dek uzanacağını ve gecenın karanlığının doğrulanmış olacağını gosterdı Orman orneğınde, bu her ağacın merkezden uzaklaştıkça, gıderek daha buyuk bır alan kaplaması ıle açıklanabılır Herschel'ın araştırmalarını ortaya koyduğu yıl, Edgar Allen Poe da "onbinlerce pırıltılı zerreciğın oluşturduğu altın duvarların çevrelediği bir evren" uzerındekı coşkulu duşuncelerını açıklayan Eureka adlı eserını yayımlıyordu Olbers ikilemı hakkındakı goruşu de şuydu Yıldızlar sonsuza dek uzansaydı, o zaman uzayın arka bolumu, tıpkı galaksıde olduğu gıbı parlak görunecektı Çunku bu bolumde, yıldız bulunmayan bır tek nokta bıle olmayacaktı Bu arka bolum, oylesıne uzak bır mesafededır kı, oradan kaynaklanan hıçbır ışık bıze ulaşamamıştır Boylece teleskoplar ıle çeşıtlı yonlerde ortaya çıkarılan 'boşluklara' bır anlam verebıldığını, ancak bu varsayımı tumuyle kabul edemeyeceğını belırtıyordu Şımdı konuya, gunumuzun bilgileri ıle eğılelım Once enerji açısından ele alalım Evrende maddenın ortalama yoğunluğu yaklaşık olarak bır hıdrojen atomu/cm 3 'un kutlesıne eşittır Einsteln'dan berı bılınen kutle enerji eşıtlığını göz önune alarak, evrendekı tum maddenın ışığa dönuştuğunu duşunelım (Kutleenerj: eşıtlığı dolayısıy la madde ışığa da dönuşebılır) Bu koşullar altında, hesaplar bu ışımanın 20'K ( 253'C) bır sıcaklığa denk olduğunu ortaya koymuştur Bu sıcaklık, yıl dızların yuzeyındekı sıcaklıktan tabıı kı çok farklıdır Gerçekte, uzayın devamlı olarak parlaması ıçın 6000 'K'lık bır sıcaklık, yanı ısımaya dönuşmuş 10000 mılyar kere daha fazla madde gerekır Gece, gökyüzunun karanlık olma nedenlerınden blri budur. Ancak şımdıye kadar one surulen varsayımların neden hatalı olduğunu bu teorı ıle açıklamak olası değıldır Nevvton'un sonsuz, ancak statık (bugun duşunulduğu gıbı genışleme halınde olmayan) evrenını goz önune getırehm Işığın belırlı bır hızla hareket edıyor olması (300 000 km/sn ), yıldız ne kadar uzaksa, bıze ulaşan ışığının o denlı eskı olduğunu gosterır Evrende maddenın yoğunluğunu bılerek, evren sadece yıldızlardan oluşuyor olsaydı, göruş alanımızın 10 23 ışık yılına kadar uzanacağını soyleyebılırdık Ancak sıstemımızdekı guneş gıbı bır yıldızın ortalama ömru 10'° yılı geçmez Yanı 10'° ışık yılından uzaktakı yıldızların ışıkları henuz bıze ulaşamadığı ıçın, parlasalar da onları göremeyız Böylelıkle, Nevvton Evreni çerçevesı ıçınde, ıkılem çozumlenmış oluyor Ya, gunumuzun genışleyen evreni için durum nedir? Eğer yıldızlar, gokkubbenın ıçını aydınlatamıyorsa, tıpkı şışırılen bır balon gıbı hacmı gıderek artan bır evreni aydınlatmada çok daha yetersız kalacaklardır Sonuç oldukça basittlr: Evrende, geceyi yenebilecek yeterfl enerji yoktur. Gokyuzunun "Broadvvay semaları" gıbı ışıldaması ıçın çok uzaklara ve ne evrenın, ne de yıldızların yaşlarının olanak tanımayacağı kadar eskı zamanlara bakmak gerekır Yanı, yıldızların ışığının evreni aydırılatmaya yeterlı olmadığını belırtmek çok yanlış sayılmaz Gece hiçbir zaman günduz olmayacaktır •! ByPass sonrası ruhsal durum Baştarafı 1. Sayfada rısının elınde Bır b.çakla kesılecek ve bır şeyler yapılacak" ve 'Butun bunlar olurken kalbım hıç atmıyor olacak Onun o sol mememın altındakı en değerlı varlığımın ışını buz gıbı soğuk bır aygıt yapıyor olacak Tekno lojı yaşatacak benıi" Ama bu korku genellıkle bır bıçımde yadsınıyor genellıkle de of kelılık bıçımınde dışarı vuruluyor Amelıyat öncesı korkuyu besleyen bır suru öğe var Amelıyat sırasının gelmesını bek lemek (aylarca), doktor ve hemşıre ekıbıne tam guvenmemek Amellyat sonrası dönemde Butun açık kalp amelıyatlarında, amelıyat sonrası dönemde psıko''k reaksıyonlara sıkça rastlanır Daha açık terımlerle kalp atışında kı duzensızlıkler bırıncı sırada gelen komplıkasyon ıse psıkosomatık durumlarda %3060 ıle ıkıncı sırada gelmektedır Amelıyat sonrası 2r7 gunler arasındaki bir donemde, 2448 saatlik bır psıkoz ortaya çıkabllir Gorsel dokunsal bazı halusınasyonlar anksıyete (kaygı ve sıkıntı), huzursuz bır hareketlılık, dıkkatını toplama guçluğu gıbı belırtıler on planda olabılır Ancak tüm bu tablo en geç 48 saat ıçinde sanki hiçbir şey olmamış gıbı ortadan kaybolur. Bu durumun nedenlerı araştırıldığında amelıyat sonrası bakım bırımındekı uykusuzluk uyaran yoksunluğu ıletışım guçluklerı dıkkatı çekmış Dığer yandan kalpakcığer ay gıtının bazı amınlerın (vucutta doğal olarak bulunan) aşırı duzeyde bulunmasına neden olabıleceğı, dolaşımın kalp akcığer makıne sıyle sağlanmasının beyın metabohzmasını bozabıleceğı one surulmuş ' Mış"lı cumlelerden de anlasılabıleceğı gıbı hepsı de oldukça varsayımsal ıddıalar Kal dı kı bu ıddıalar genel olarak açık kalp cer rahısı ıçın Oysa yukarıda tarıf ettıgım psıkotık durumlar koroner bypass amehyatların da çok daha az (%033) rastlanıyor Psıkozların sık gorulduğu amelıyatlar kapakçık ameliyatları Kalp amelıyatlarında başarı ölçutlerınden başta gelenı amelıyat sonrasında hayata yenıden uyum derecesıdır Bunda kalp fonksı yonlarının duzelmesı yanında psıkososyal uyum da rol oynar örneğın kışının ış hayatına tekrar dönuşu olumlu sonuçlardan bırı sı Dığer yanda, amelıyat öncesı psışık sorun ları olanlarda amelıyat sonrası dönemde psıkoz ortaya çıkması olasılığının daha yuksek olduğu görulmuştur Amelıyat öncesı dönemde %386 olan depresıf hasta oranı amelıyat sonrasında o/o31 3'te kalıyor Psışık açı dan tamamen sağlıklı olarak nltelendırılen kesım, amelıyat öncesı dönemde %25 7 ıken amelıyat sonrası dönemde %375'e yukselıyor Ancak depresyonun uzun vadede ortaya çıkmasının en muhtemel sorunlardan bırı olduğunu unutmamak lazım Entelektuel faalıyetın aksaması kalp hastalığı olanlarda sık rastlanan bır durum Hele amelıyat gerektırecek duzeyde bır kalp hastalığı var ıse, bunun beyın dolaşımını etkılemıyor olması mumkun değıl Kalp amelıyatı sonrası entelektuel faalıyetlerde de hızlı bir duzelme oluyor Bunun da ış hayatına olumlu etkılerı oluyor Bypass sonrası dönemde en geç toparlanan "alan' cınsel hayat oluyor Ancak en olumlu gelışmelerın olduğu sosyal hayattan sonrakl, ıkıncı alan olan cınsel hayatta bu olumluluk %271 oranında ortaya çıkarken %146'lık bır keslmde olumsuz gelışmeler bıldlrlyor Tabıı, amelıyat öncesı dönemde cınsel problemlerden yakınanların oranının %70 olduğunu belırtmek gerek By pass amelıyatının psıkososyal etkılerı uzerınde daha pek çok araştırmaya ıhtıyaç var Ancak şımdıye kadar ortaya konanlardan bır ara sonuç çıkarmak gerekırse, uygun değerlendirme ve ızleme ıle psıkososyal yönden olumlu sonuçlar elde edılmesi çok daha muhtemel Bypass geçıren kışllerin de bu bakışla değerlendırılmesı belkı daha uy gun olur Kısacası, lyımser olmamak ıçın fazla neden yok D Pırıltılı zerrecikler "Olamaz Mac Phearson'u düşürdunl"