Katalog

SORUNYANITLAYALIM BİLİM KÜLTÜR Okurumuz Umut Pekel'ın 5 sorusu var 1Işık ışınlarının yanl ışığın, bir basıncı olduğuna göre blr hacmi ve yoğunluğu da vardır diyebıhr mıyız"» 2 Bildiğim kadarıyla A. Elnstein, ışık hızına erişebilen maddelerın kutlesiz parçacıklar olduğunu soylemlş. Fakat ışığın elektriksel bir alanda saptığı ispatlanmıştır. Bu konuyu açıklığa kavuşturur musunuz? 3 Işık ışınlarını oluşturan bellrli maddeler var mıdır? ( [ + ]. [] değerlikli gibl) 4 Herhangi bir maddeye gelen ışınlann bazıları kınlıyor, bazıları yansıyarak cismln renginl belirtlyor. Pekı maddede enerji sakınımı varsa kırılan bu ışığın enerjisi nereye harcanmaktadır? 5 Iki paralel ayna arasındaki cısmin aynalardakl goruntusu sonsuz Ise bu aynalara dik olarak ışın yolladıktan sonra ışık kaynağını bu aradan çektlğimizde, bu aynalarda bu cismin görüntüsünün kaybolması nasıl açıklanabillr? Bu soruları Boğazıçı Unıversıtesı Fızık Bölumu'nden Doç. Dr. Omür Akyuz yanıtlıyor 1 Işık, yayıldığı bolgede bir enerji akışıdır Bu bölgenın hacmı, onun da hacmıdır Dolayısıyla ışık bulunan her bölgenın bir enerjı yoğunluğu da tanımlanabılır Işın ilgınç tarafı bu enerjı yoğunluğu ıle ışığın uygulanabildlğı basınç orantılıdır Ama soruian soru, bir toz tanecığının veya elmanınkı gıbı maddesel yer kaplama hacmını kastedıyorsa bunun en doğru cevabı "hayır" olacaktır 2 Kutlesiz olma ozellığl ışığın hızı ıle ılgılidir Ve bu hızda gıdecek her nesnenın kutlesiz olması zorunludur Ancak bu durumun elektriksel alanda sapmayla bir ılgısı olma Işıkla ilgili sorular dığı gıbı ışığın da elektriksel alanda sapması mumkun değıldır Çunku elektriksel alan yalnız elektrık yuku taşıyan nesnelerı saptırabılir, ışığın ıse elektrık yuku yoktur 3 Işık ışınlarını, atomların enerjı alıp gerı salıvermelen oluşturur Yani ışığın oluşumu maddenın doğal yapısıyla ılgılıdır Işığın olu şumu atomların elektrık yuku taşımalarına çok yakından bağlıdır Çunku ışık, elektrıklı cısımler arasındaki ıtmeçekmeyı sağlayan bir aracı olarak oluşur Eğer doğada elektrık yuku olmasaydı ışık da oluşmazdı Sibernetik: 4 Sibernetik Açısından Uygarlık Vehbi Belgil ygarlık, 'doğanın olumsuzluklarını olumluya çevırmektır" dıye tanımlanabılır Buluşlarla oluyor bu Her buluş bir çozum olduğuna gore, her uygarlık, buluşlar toplamı bıçımını alıyor Doğanın, canlı yaşamına elverışlı olmadığını bılıyoruz Ortamın durmadan değışmesı, canlıyı, bu değışıklıklere kendını durmadan uydurma sorunu ıle karşı karşıya bırakıyor Bunu yapamayan canlı yok oluyor Ortama durmadan uyma buluşlarla oluyor Doğa olumsuzluklarla dolu Besın maddelerının azlığı, uzak mesafeler, enerjı azlığı, su baskın ve taşkınları, mevsımlerın durmadan değışmesı, kuraklık, yıldırım, duşmandan korunma bu olumsuzlukların sadece bırkaçı Uygarlık, ışte butun bu olumsuzlukları olumluya çevırmektır Ulusların bırbırlerıyle mukayesesınde olçu de bu olmalıdır U 4 Işığın kırılması, gırdığı ortamda daha yavaş ılerlemesı yuzunden olur Bu da bu ortamdakı atomların ışığı soğurup salıvermesı arasındaki gecıkmeyle ortaya çıkar Bu olaysırasında ışık bir mıktar enerjisını atomlarda bırakır Kalanıyla yoluna devam eder Atomlarda kalan enerjı ıse onların gelışıguzel hareketlerıne eklenerek maddenın sıcaklığını arttırır Eğer ortam yeterınce kalın ıse ışık tum enerjisını böylece tuketebllır 5 Eğer aynalar ışığı hıç soğurmadan tam % 100 yansıtsalar ve de tam % 100 duzlemsel ve paralel ve de sonsuz boyutta olsalar bir göruntu derınleşerek devam edebılır Ama bunları gormek bıle enerjıyı azaltacağından bız zaten bakmamalıyız Işık gıttıkçe dağıldığı ıçın dennleşen göruntu de zayıflar Işığın hızı çok buyuk olduğundan zayıflama da çok hızlıdır. Avcılıktan tarıma insanoğlu yaşamını uzun sure avcılıkla surdurmuş Bu arada, kımı bıtkılerden yararlanmasını da oğrenmış Kımse kendlsıne yol göstermemış Tersıne, doğa. butun amansızlığı ıle ustune çullanmış insan, av hayvanlarının, bıtkılerln zaman zaman azaldığ'nı, bıttığını gormuş Hayvanı oldurmektense, önce çoğaltmayı, sonra yemeyı duşunmuş Bıtkıler ıçın de aynı şeyı yapmış Bu durum kendısını, yerleşık duzene geçmeye zorla mış Tabıı bu yapılırken yıne pek çok soruna çözum bulunması gereklı olmuş Hayvanı evcılleştırmek, bıtkılere yenılerını eklemek, hastalıklardan koruyarak saklamak Uzak mesafelerın olumsuzluklarını yenmek ıçın kureklı, yelkenh, buharlı, mazotlu gemıler karaların olumsuzluklarını ortadan kaldırmak ıçın önce hayvanlar, sonra çeşıtlı arabalar, trenler, otomobıller, otobusler yapmak gerekmış iletışımde ses, ışaret, duman, elektrık, Hertz dalgaları bulunmuş Nehırlerı aşmak ıçın köpruler, kayıklar akla gelmış insan, yalnız mevcudu duzeltmekle de kalmamış, doğada bulunmayan şeylerı de duşunerek hızmetıne sokmuş Malematık bunlardan bırı Doğada matematık dıye bir şey yok Bılımlerın bu buyuk kralı ve ışçısını, insan, kendısı yoktan var etmış, toplamayı, çıkarmayı, çarpmayı, bölmey her ışınde kullanarak bırçok sorunlarını çozmuş Bu da yetmemış, logarıtmayı bulmuş Bu durum, Fransız matematıkçı ve gökbıllmcısı Laplace'a, "Logarıtma, aylar surecek hesapları bırkaç gunde yapılabılır hale getırmekle gökbılımcılerın ömrunu uzattı" dedırtmıştır Bılgısayar, logarıtmanın makıneye uygulanmasından başka bir şey değıl Araç, yuzlerce, yuz bınlerce ışçının her turlu ucret hesaplarını, uzay yolculuğu ışlemlerını bir ıkı dakikaya ındırmış bulunuyor Butun bu anlatılanlar, uygarlıkların bırer "çozum bulum" bırımlerı oluşturduğunu açıkça gösterıyor Çözum uretmeyen toplumlar önce duraklıyor, sonra gerılıyor, sonra da ya yok olup gıdıyor ya da başkalarının kolesı oluyor Bız bunu yaşadık Doğa, olumsuzluklar yaratmada tek değıl Toplumlar da pek çok sorun çıkarıyor Hatta bunları çözmek daha da guç Çunku doğanın sorunları hep aynı şekılde karşımıza çıktıkları halde toplumsal sorunlar durmadan başka bıçımlerde önumuze gelıyor Hukumet bıçımlerı, askerlık yöntemlerı, Idare kuralları her an değlşlyor iyı ıdarecının olçusu toplumsal sorunlara çare bulmaktakı yeteneği oluyor Bu yuzden, tarlh olaylarının bu açıdan değerlendırilmesı buyuk (ayda sağlıyor Kopuk kopuk olayların kıtapta sıralanması tarıh değıl Tarlhin, sorunlar ve çözümler açı DÜŞÜNBUL Çocuğun yaşı Bir çocuğun yaşından 3 çıkarılarak elde edilen sayı, 3 eklenerek bulunan sayının kare kökudur Çocuğun yaşı kaç? Bılmeceyı doğru olarak çözen 20 okurumuza Muzaffer Buyrukçu'nun "Huzunlu Kar Çlçekleri" kıtabını armağan edıyoruz B« TUU.U HTİNİH BflG£,<7 ATA üm ATINI PA omn MJHU D BA A sından yazılması gereklı Fatlh devletin dızgınlerını ele aldığı sırada ulkenın sorunları nelerdı 7 Bunları çozmek ıçın neler duşundu neler yaptı, neler yapamadı, neden yapamadı, neden yapabıldı? Ikıncı Mahmut tahta çıktığı sırada hangı sorunlar çözum beklıyordu? Kendısı bunları ne dereceye kadar nasıl çozdu? Örnek verelım Iklnci Mahmut'tan çözum bekleyen sorunların kımılerı şunlardı Bozulan devlet duzenını duzeltmek, orduyu duzeltmek, devletı çağdaş temellere oturtmak, azınlıkların baş kaldırmasını önlemek dış ve ıç duşmanların eylemlerını etkısızleştırmek, uretımı çoğaltmak Bu sorunların her bırının çözumu ıçın çeşıtlı seçenekler du şdnulebılır Ataturk'un karşısındakı sorunlar bırkaç aşamalıdır Yuzyıilardır korku ıle beklenen yıkılış gerçekleşmış, ulke duşman çızmesı altına gırmiştır Ikıncı aşamada re|im sorunu uçuncu aşamada devletin yenı temellere oturtulması, dörduncu aşamada ıktısadı ka1kınma ve bununla sıkı sıkıya ılgılı olarak ulaştırma sorunu hukuk duzenının yenilenmesı, dış borçlar, eğıtım (ama sadece çocukla rın değıl, butun bir ulusun eğıtımı) Işte tarıh bu açıdan ıncelenır, yazılır, sonuca bağlanırsa yenı kuşaklar ıçın öğretıcı nıtelık kazamr Uygarlığın tanımları Uygarlığın pek çok tanımı yapıldı, bir yan dan da yapılmakta Ancak bunların çoğu, iyı duşunulmedığı veya lafa boğulduğu ıçın pek anlaşılmıyor Fransanın unlu sözluk yazarı Llttra (18011881), uygarlığı şöyle tanımlamış Fransız dılı sozluğunde, "Sınaı sanat larla guzel sanatların, dının ve bılımlerın etkıleşmesı sonucu ortaya çıkan duşunce ve olguların toplamı " Ne anladınız bundan? Başka bir örnek, Amerıkalı Mclver'dan (mak ayvır) "Yaşamı uzerınde etkılı koşulları değiştırmek ıçın ınsanın sarf ettığı emekler sonucu meydana getırdığı mekanızma ve teşkılatın toplamı " Yıne soruyorum, ne anladınız bundan? Son bir tanım Ziya Gökalp'ımızden "Uygarlık, usul vasıtasıyle ve ferdı ıradelerle vucuda gelen sosyal olayların toplamıdır " Duşunurumuz, bu anlaşılmaz cumlesıni örneklerle açıklığa kavuşturmak ıstemış "Dıne aıt bılgılerle bılımler usul ve ırade ıle vucuda geldığı gıbı ahlaka, hukuka, guzel sanatlara, ıktısada, dıle, bılımlere aıt bılgı ve nazarıyeler de hep fertlerce vucuda getırılmışlerdır " Sayın Prof Dr Mumtaz Turhan' ın Kultur Değışmelen'nden aktardığım bu tanımların değerlendırılmesını de sayın okurlarıma bırakıyorum (sayfa 3556) D II JomtAMN fOUMIf CLMUy?. DA, BU ZtfJ/tP AMJIC Geçen haftanın çözümü (Yeni Istasyonlar) Eğer daha önce tren hattındakı x ıstasyona y yenı ıstasyon eklenmışse, her yenı ıstasyon ıçın (x + y1) sayıda yenı bılet gerekır Dolayısıyla yenı ıstasyonların tumu ıçın bu sayı y(x + y1)'dır Eskı ıstasyonlar ıçın ıse xy sayıda yenı bılek basmak gerekır Bu durumda tum bılet sayısı y (x»y1) + xy 46, ya da y (2x + y1) = 46 olarak gösterilebılir Bir başka deyışle, y, 46'nın bir çarpanı olmalıdır Bunlarda 1, 2 23 ya da 46'dır 'istasyonlar'dan söz edıldığıne göre çözum '1'olamaz 23yada46ıse da çözum değıldır bu durumda eskı ıstasyonların sayısı sıfırdan az olacaktır Böylelıkle y'nın 2, eskı ıstasyon sayısının da 11 olduğu anlaşılır Bekman Şahıner Ankara, Levent ParmanIstanbul, Elza Erkip Ankara, Tahsin Oğuz Acarturk Adana, Blrsen Gokkaya Afyon, Adem Başural Bıtlıs Reşat Kaçmaz Kocaelı, Gökcan Erus Elazığ, Uygar DemirMuğla, Erkan Sarıkaya Izmır, Haykan Engln Adapazarı, Nesrin Polat Denızlı, Serdar Taşeli Bursa Mehmet Nacl Akınizmır, isa Boztoprak Istanbul, Yusuf Mesoğlu Istanbul, Yavuz Altan Bursa, Latlf Tuzlu Manısa Necdet Perinden Izmır, Serdar Atllla Istanbul Kazanan okuyucular Döşeğlnde ölürken Yaşlı Arap ya bılerek bir yanlışlık yapmıştı ya da hesap kıtaba pek aklı ermıyordu 2ıl7 ra '/2 + V3 + '/, toplamı / l 8 'ı verıyordu Blkje bu aksaklığın üstune tek kat boya sürmüş gibl oldu. 15