Katalog

TIBBİ ANTROPOLOJİ Evlilik dışı ilişkinin bedeli: Hediye ve para Gerdek gecesi kızın kız çıkmaması sorun doğurmuyor Dr. Nadir Paksoy dadakı çoğu kabılelerde evlılık sıra sında gelının kız olup olmaması pek onemlı sayılmaz Evlı çıftlerde sık cınsel ılışkıde bulunulmasını, durum (arkına varıldığında aıle buyuklerı pok hos karsılamaz Hatla bahçede çalışırken oğlu nun bıraz gevşek davrandığını sezen baba, "karınla çok fazla yatıyorsun anlaşılan" dıyerek serzenışte bulunabılır Danslar, torenler gıbı ozel guç gerektıren ıslerden on ce belırlı bır sure cınsel ılışkıden kaçınılır Sık cınsel ılışkının bedenı zayıflalacağına guç suz bırakacağına ınanılır Zamanımızda gı derek kaybolmakla berabpr ozellıkle rcısler ve hıyerarşının ust rutbesındekı erkekler ara sında hâlâ çokeşlılığe rastlanmakta Ornegın Buyuk Nambasların reısi Vıranbat'ın beş, Kuçuk Nambasların reisi Melun'un bırden fazla karısı vardır Buyuk Nambaslarda bırbırlerıyle yakın kan bağı olan kız ve erkekler ergonlık çağından sonra bırbırlerıyle gunluk ılışkılerını en aza, hatta hıçe ındırmek zorundadırlar Kabıle arasında uzun yıllar yaşamış Fox adlı mıs yonerın gözlemlerı şoyle (1) 'Buyuk Nambaslarda kddınların kendıne ozgu bır kolıme dağarcığı vardır Herhangı bır nedenle göruşmesı yasak olan erkeklerdon soz edocek olursa, açık ısım yerıne ozel dağarcığından o kışı ıçın seçılen kehmeyı kullanır Eğer er kek kız kardoşıne veya karşı cınsten akrabalara yolda rastlayacak olursa, kadın ve kızların kaçıp erkekten uzaklasması gorekır " Sdz konusu bu torelerın mahremle cınsel ılışkıden' sakınılmasıyla ılgılı olduğu belırtılmekte Nambas kabilelerinde töreler (2) A Kadınerkek ılışkılen konusunda Kuçuk Nambaslarla ılgılı olarak Deacon 1920'lerdekı şu gözlemlerını aktarır (2) ' Ev lılık torenı yapılmdksızın kızla erkeğın bırlıkte yaşaması kabıle torelerıno ters duşen bır davranıştır Erkek evleneceğı kızın bakıre ol masını bekler Eğor erkek kızın babasına başlığı odedıkten sonra guvenılır kaynaklar dan kızın daha once başkalarıyla ılışkısı olduğunu duyarsa, kızın babasından başlık mıktarının azaltılması ıstemınde bulunur Kızının bakıre' olmadığını duyan baba, kızın yaplıklarından utanç duyarak 'başlık' tuta rını dusurıır Zıfaf gecesi karısının kız' çıkmadığını goren koca, karısından 'bu ışın so rumlusu veya sorumlularını soylemesını ıster Sonuçta bu kışı veya kışılerın 'ceza ola rak kocaya hedıyeler sunmasıyla sorun çozume bağlanır Ote yandan, erkek kendı yakın arkadaşlarının yanında veya herhangı bır topluluk ıçınde karısının 'bakıre' çıkmadığını başına kakarak onu utandırma yoluna gı debılır veya ışın yargı organlarına aktarıldığı oldukça nadırdır Evlılık dışı çocuklar, çoğunlukla kızın aılesı larafından bonımsenıp buyutulur Bakımını da kız tarafı ustlenır 'Evlatedınme ola yı hprhangı bır yasal ışlemı gerektırmez Kadının boylpsı bır ılışkıden çocuğunun ol ması onun ılerde koca bulup evlenmesıne pek bır engel de oluşturma? Kadının koca sı bu çocugu veya çocukları kendı oz çocuğuymuscasına bonımser Erke* ıçın d ^ benzer durum geçerlıdır Evlılık dışı ılışkılerden bırkaç cocuğu olan kadın ve erkeklere ge rek Malekula gerekse tum Vanuatu toplumunda sıkça rastlanmaktddır Birkaç gün cinsel ilişki Bugünkü durum Benım bugunku duruma ılışkın gözlemlerıme gelınce toplum evlılık oncesı kadınerkek ılışkılerıne genellıkle hoşgörulu bır yak laşım ıçınde sayılır Evlılık sonrası kaçamaklar duyulduğunda, aıleler oturup kabıle buyuklerı eşlığınde sorunu lartışırlar Sonunda 'suçlu' bulunan kışı nakıt paraodeyerek veya hedıyeler vererek çozum sağlamr Odenmesı gereken mıktar da soz konusu bu toplanlı sırasında kabıle yasaları çerçevesınde belır lenır Boylesı olayların sonunda kan aktığı' Duyük Nambas kabılesının kız ve kadınları geleneksel gıysılen ve baş takılarıyla I Buyuk Nambas ınanışlarına gore kadın rahmı tıpkı bır kap gıbıdır Gebe kalabılme sı ıçın erkeğın kabı doldurması' gerekır An cak tek bır cınsel ılışkı kab'ı do'durmdyd yetmeyeceğınden çocuk ıstenıyorsa ılıskıler ra hım dolup laşrna noktas.na ulaşıldığı varsayılana dek bırkaç gun peşı sıra surdurulme lıdır Evlı bır kadın doğum oncesınde doğunıüyla ılgılenen kddına geçmıştekı 'tum gunahlarını' anlatarak b'jnlardan arınmak zorunda Boyle yapılmadığı takdırde kotu ruhlar duşuk ya da olu doğuma neden olarak kadını cezalandırabılır Veya ruhların gazabı doğacak çocuğun peşını bırakmaya bılır Kabıle yasaları erkekler ıçın 'itlraflar' konusunda herhangı bıryaptırım getırmıyor muş Kuçuk Nambaslarda cınsel ılışkı ıle kadının gebe kalması arasında bır bağlantı olduğu bılınmesıne karşın, her ay duzenlı ge'ır ken bırden duruveren aybaşı kanı'nın rahım ıçınde bırıkerek ve koyulaşarak zamanla çocuğa dönuştuğune ınanılır Gerek Buyuk gerekse Kuçuk Nambaslarda ve Malekula'nın çoğu yerınde geçerlı olan toreye göre gebelık ve emzırme donemınde kadının cınsel ılışkıde bulunması yasaktır Yı ne kabıleden kabıleye bazı farklılıklar gostermesıne karşın genelde, kadının hamıle lık ve emzırme sırasında domuz, güvercin turu kuşlar, uçan tilki' denılen bır çeşıt ya rasa ve yengeç gıbı hayvanların etlerını yemesı doğru sayılmaz Yenecek olursa çocuğun sakat doğabıleceğınden veya doğumdan sonra gelışmesının sağlıklı olamayacağından korkulur Kuçuk Nambaslarda çocuk doğduktan sonra bırkaç hafta daha anasıyla beraber kulubede kalır ve dışarıya çıkarılmaz Surenın bıtımınde annenın erkek kardeşı bebeğı hın dıstancevızı sutuyle yıkar Bu, bebeğın doğum sonrası ılk yıkanmasıdır Ardından, an nenın erkek kardeşı kı 'amca' denılmektedır bebeğın kulağına kendısının seçtığı ısmı fısıldar Sonra baba, karısına bır domuz hediye eder ve domuza da bebeğın ısmını koyar Deacon'un gozlemlerıne gore (2) do ğum ışlemınde eğer bır yavaşlama olur, bebeğın gelmesı gecıkırse doğumu yaptıran kabıle ebesı bır takım bıtkılerden (ne olduğu be lırtılmemıştır) hazırladığı ılacı anneye ıçırtır Bu ılacın kokusunu alan bebeğın 'ıçerde' daha fazla kalmak ıstemeyıp, kendını dışarı atacağı na ınanılır Doğum sırasında baba adayının annenın doğum yaptığı kulubenın onunde bır aşağı bır yukarı hızlı hızlı gıdıp gelmesı gelenektendır Boyle yapılırsa do Kuçuk Nambasldrın sunnet, duğun, rutbe al ma törenı vs ıçın hazırladıkları kılden yapılma maske ve heykelcıklen (N Paksoy) ğum ışlemınıiı daha çabuk gerçekleşeceğı duşunulurmuş Kuçuk Nambaslarda çocukluk dönemı geleneklerı ıçınde belkı de en ılgıncı, erkek çocukların kafataslarının doğal bıçımını değış tırme ışlemıdır Doğumdan kısa bır sure sonra erkek bebeklerın kafatasları muz yaprak ları ve ozel bazı ağaçların kabuklarından elde edılen sargılarla sıkıca sarılarak, uc dort yaşına değın oylece bırdkılırmış Kıkırdaktan, kemıkleşmeye geçen surecı bu durumda geçıren kafatası sargılar çozulduğunde, deyım yermcieyse 'kavun bıçımı gorunumu alırmış Boylesı kafatasına sahıp erkeklerın kabıle ıçınde daha guzel ve yakışıklı olarak değerlendırıldığı belırtılmekte Şımdılerde artık uy gulanmamakta Ancak Kuçuk Nambas bölgesıne yaptığım gezıler sırasında kafatası bu bıçımde olan bır kaç yaşlı yerlıyle tanıştım Zekâ duzeylerı konusunda herhangı bır yargıya varabılme olanağım olmadıysa bıle dav ranışlarında bır olağandışılık sezemedım Za'en olumsuz sonuçlar doğuran bır gelone ğın nesıller boyu surdurulmesı olasılığı zayıf olsa gerek dıye duşunuyorum Bana anlatılanlara gore eskıden Buyuk Nambaslarda emzırme donemınde anne herhangı bır nedenle olecek olup da kabıle de sut verebılecek başka bır kadın da yoksa sut çağındakı bebek, nasıl olsa açlıktan ölecek, boylesı daha ıyı' mantığıyla annenın yanına canlı canlı gomulurmuş Kısırlık, cınsel soğukluk ve guçsuzluk adanın hemen her yerınde onemlı rahatsızlık olarak nıtelendırılıp geleneksel tedavı çarelerı arama yoluna gıdılır Erkek cocul kız cocuğa kıyasla daha onemlı sayılır (Surecek) 1) Fox H Avoıdance Terms Amongs Blg Nambas Vanuatu Cultural Center Port Vlla, Vanuatu (1979) 2) Deacon AB. Malekula, A Vanlshing People'ln the New Hebrldes (1924) Edt CH Wedgwood. Antropologlcal Publlcatlons Osterhout N.B. Tho Netherlands (Reprlnt 1970) PP: 149699.