Katalog

BEYİN ARAST I RMALARI Beynin çözülen sırları Beyinde posta kutuları sistemi mi var? Bellekteki anılar, nasıl hatırlanıyor? Kebap kokusu nasıl ayırt edilir? Bilgisayarla taklit beyin hangi aşamada? Sinir ağı modeli ile duygular, düşünceler, bilinçlilik ; açıklanabilecek mi? i Yankı Yazgan laton, belleğı "mumdan bir kutle" ol rak duşunur Yıne felsefecı ama e idan 1617 yuzyıl sonra ydşdmış> olan Kant, algılanan şeylerın mum dan bir kutleye ışaretlenır gıbı bellenmedıgını one suruyor Kant a goro algılama pasıf bir sureç değıldır Beyın algılarken dunyayı yenıden ınşa eder Hıçbır goruntuyu sesı kokuyu vs depolama Ujlerı yaparcasına hıc bir muameleye tabı tutmadan bunyesıne al maz Kant'tan bırkaç yuzy.l sonra bugunc değın felsefecılerın en çok kafa yordukları ama urolonden çok uretılcn duzeyınde bir ılışkı gelıştırdıklen beyın araştırmacıların gıderek yogunlaşan dıdıklemelerıne teslım olu yor Ama ışın ılgınç yanı Kant'ın bellekle ılgılı goruş açısı araştırmacıların son varış noktalarıyla cok yakın dusuyor . ""*$/n dığbt a relerl ile de' lantılı olduğu «,." pek çok anı gün deme aetı I / paiar yemeğl Araştırmalar, baş döndürücü bir hızda O Ağ ıçerısındekı nöronlar bırbırlerıyle haberleşerek gelen sınyal ile bellekteki ve kalıp arasındakı eşlemeyi sağlema çalışırlar Bellekteki kahba benzeyen sınya pekıştlnllrken, diğerlerl zayıflatılır beyın bu parçaların (yanı çeşıtlı beyın bolgelerının ıletışımı saglayan kımyasal mad delerın elektrıksel uyarıların) toplamından daha fazla bir şey Bu parçaların, beynin bıleşenlerının hep bırlıkte ışlemesıyle neler olduğu, beynin butun bu parçalarıyla bırlıkte nasıl ışledığı sorusuna cevap veren bu araş tırıcılar ıkı kaynaktan gelıyorlar Beyin araştırmaları ve bilgısayar bılımı. . Beyinde her ışlevın bellı bir bolgeye aıt olduğu bıçımındekı öğretıye gore beyinde Hıppocampus adı verılen at nalına benzer bolge anıların, yaşantıların deneyımlerın geçmışe aıt her şeyın depolandığı belleğın yerıydı" Ancak gunumuzde bir kesım araştırıcı bu tur bir sabıt bolgenın varhğına karşı çıkıyor Bu kesımın goruşu bellenen şeylerın sabıt bir ız ve adreslerı olmadığı Platon un tarıf ettığı mumdan kutle gıbı bir bellek soz konusu değıl her yaşantının, her algılananın bir çentık şeklınde ışaretlendığı Bellekte yer alan "anı"lar nasıl hatırlanıyor'' çalışmalarıydı Oysa yenı modellerde, tıpkı beyın gıbı mılyonlarca noron aynı anda aynı ışlev ıçın faalıyete geçebılıyor, sıra beklemıyor Beyın hucrelerının bir sınyal yollama suresı bılgısayara gore belkı 100 kat daha uzun Ama beyın bir yuzu 1 sanıyede hatırlayabılıyor* P r\ ku kalıbıdır Genel kalıplar sayesınde pek çok şeyın adlandırılması kolaylaşır örneğın 'ustuneoturduğunuzşey", ıskemledır Ama tahta ama çelık vs Yıne bu kalıpla ılgılı bıl gıde ya da adda bir eksıklık dahı olsa o ka lıba yakın herhangı bir algı uyarıcsı aynt kalıbın "hatırlanması" ıçın yeterlı olabılır Or neğın yanlışlıkla ıtkemle dersek ıskemleyı kastettığımız anlaşılır Bu genel kalegorılo rın bellendığı noronların oldukça etkılı ve guçlu" nöronlar olması, dığer noronları da belırlemesı sınır ağının ışleyışı açısından bırıkı hatanın elkısız kalmasını sağlar Posta kutusu sistemi mi? Orneklemek belkı daha anlaşılır olur Koku algısıyla hatırlama ve tanıma ışlevlerını duşunelım Beynımızde " ş u şunun kokusudur" şeklınde bir posta kutusu sıstemı yoktur Yanı bılmem kaç numaralı kutuyu aramak ıçın pek çok kapağı tek tek yoklayıp numarasının elımızdekı mesaja uyup uymadığını kontrol etmeyız Genel kategorılerden hangısıne uyduğunu kestırırız once Dıyelım kı, bir kebapet kokusu Kokuyu duyduğumuzda öncelıkle bir yıyecek kategorısıne aıt olduğunu ve et olabıleceğını duşunuruz" Beyındeki hazır sabıt bolumlenmeler bununla bıter Beyındeki ışlemler sureçler bu arada devam etmektedır Ama bız tekrar nöronlar duzeyıne donelım Koku burun yoluyla çeşıtlı sınır hucrelerınden geçerek beyıne ulaştı Buraya ulaştığında beyinde mevcut bulunan kalıplarla tek tek karşılaştırılmayacaktır (Bilgısayar oyle yapardı1) Boyınle kokunun ılk karşılaşmasında ' tamam, bu Hamdı'nın kebabının kokusu1" denmıyor Aksıne, sınır ağı ıçerısınde adeta bir tartışma yurutuluyor Koku tarafından daha fazla aktıve edılen nöronlar dığer noronlara aktıfleştırıcı ya da pasıfleştırıcı sınyaller gonderıp karşılığında cesıtlı sınyaller alıyorlar Bu sınyal alışverışı sonucunda tum nöronlar bir ağ olarak bılınen kalıplardan bırıne evrımleşır Bu kalıp çok çeşıtlı kebapçıların pışırdığı kobaplarda ortak olan özellıklerı ıçeren genel" bir ko Kebab kokusu Ilk orneğe donersek kobap kokusu, sınır ağında ılk once bellı bir noron faalıyetı do ğuracaktır Bu "kebap kokusu" kategorısıne denk duşen kalıptır Koku çeşıtlı turlerden geldığı bıçımle tekrarlandıkça sureklı uyarı alan nöronlar aktıfleşıp dığer noronları pa sıfleştırecek, kebap kokusu" kalıbı yerleşecektır Bu arada fıstıklı kebap acılı Adana ya da sımıt kebabı alt kategorılerı de uyarı tekrarlandıkça kendı alt kalıplarını oluşturur lar Bir kokuyu ılk ıçımıze çekışte onun ke bap olduğunu anlar, sonrakı çekışlerde de ne kebabı olduğunu kestırebılır hale gelırız Sonrakı çekışte sınır ağındakı noronların duzenlenışının ozel kokuya has bir kalıbd gır dığını belırtmelı Dunyaya geldığı anda, ınsanın beynınde kı nöronlar arası bağlantılar, noron kalıpları sınırlı sayıdadır Yaşantılar deneyımlerde ye nı bağlantılar yenı kalıp ve duzenlenışler ortaya çıkar Yaşamayı surdurmemıze en çok yarayan canlılığımızı en çok destekleyon bağlantılar varlığını surdurur ve pekıştırılır Yaşadığımız sure ıçerısınde yaşantılar ve bağlamlar değışıklıkler gosterebılırler Bağ Beynin sırlarına donuk arayışlar son on yı lın en hareketlı en heyocanlı bılım alanlarından bırısı Gun geçmıyor kı çarpıcı bırtakım sonuçlar bulgular ortaya çıkmasın Her ne kadar butun sonuçlar bırbırlerıyle tutarlı ya da her şeyı açıklayıcı tıpte degıllerse de ortalıktakı hareket bas donduruyor Beyın araştırmalarının onemlı b.r bolumu, zihınsel faalıyetlerın beynin hangl bolgelerinde yer aldığını bulmaya yonelık Bir ko sım ard^tırnicicı ıso boyındekı 100 milyar sınır hucresınin (noron) aralarındakı ıletışimın kırnyasını anlamaya çalışıyor Beyın dPkı noronların saldıkları elektrıksel uyarılar Ölçuluyor beyın goruntuleme yontemlerı hdnyı ıslpvı beynımızın hangı bolumuyle yap tığımi7i anlamamıza yardımcı oluyor kımya sal ıletıcıleıın azlık cokluklarının etkılerı araştırılıyor Bınlerce merkez on bınlerce kı şı, on bınlerce ydyın Bu alanda gıderek utkınlık kazanan bir başka egılımın temel aldığı göruş de beynin parçalarının çalışmasıyld ılyılı araştırmaların çok şey kazandıracağını kabul edıyor Ancak 10 Beyinde sabit bölge tartışması Beyın araştırmacıları ve bılgısayarbılımcılerı bunu araştırmak ıçın guçbırhğıne gıtmeye karar verdıler" Beynin tum bıleşenlerının bir arada nasıl ışledıklerını ortaya koymak ıçın slrıir ağı (ya da "şebekesı") adı verılen modellerı kullanıyorlar Noronların zihınsel (aalıyetlerımızı oluşturmak uze re bir araya gelış bıçımlerını taklit eden bu sınır ağlarında gerçek noronların kendı ile tışım yollarını değıştırırken uyguladıkları kuralldf dahıl beyındeki ağın tıpkısı oluşturulmaya çalışılıyor Orneğın beyinde her bir noronun on bin dığer noronla bağlantılı oluşu gıbı Bu beyın taklitlerinın ılk bıçımı değıl Ancak daha once bılgısayarcıIdrın yaptığı nıodellerdekı temel farklılık on cekılerın tıpkı bilgısayar gıbı adım adım