Katalog

S AÖLI K Bl L İ M KULTÜR Beslenme Teknoloji transferi ve Kanser Yeni buluş için gerekli bilgi birikimi ülkemlzde mevcut olmadığından yeni buluşları dışarıdan transfer etmek zorunlulugu ortaya çıkıyor. Vehbi Belgil ızlı kalkınmak, ıç ve dış savunmasını guçlendirmek zorunda olan ulkemız ıçın bugun baş sorun teknoloji, yanı yeni buluş uretımıdır Yeni buluş bılgı bırıkımının sonucu olduğuna, böyle bır bırıkım ıse bızde hıçbır zaman mevcut olmamış bulunduğuna göre yeni buluşu dışardan almak sorunu ortaya çıkıyor Buna da "Teknolo)i transferi" dıyoruz Konu bugun ortaya çıkmamış, hep var olmuş Fatıh, Istanbul'un kuşatılmasında kullandığı buyük topları bır Macara yaptırmıştı Matbaacılığı bıze ılk öğreten, muhtedı bır Macardı Uçuncu Selım dönemının ılerı teknığı sayılan "sur'at toplan"nın kullanılmasını öğretmesı ıçın Fransız Baron de Tott'u çağırmıştık Hatta topçuluktakı yenilıklerı öğretmek ıçın, Napolyon Turkıye'ye gelmek ıstemış, bunun ıçın de ulkesı makamlarına dılekçe yazmıştı özellıkle askerlık alanında teknoloji transferi ıçın 1870'e kadar Fransızlarla, sonra Alman ve Ingılızlerle, Ikıncı Dunya Savaşı'ndan sonra Amerıkalılarla ışbırlığı yapıldı Fakat, taşıma su ile değırmen dönmeyeceğı ıçın bu ışbırlıklerı fazla bır yarar sağlamadı Elın oğlu, transferi, haklı olarak kendı ışıne geldığı oranda yapıyor, ışıne gelmeyınce kesıyordu ikıncı Dunya Savaşı'nda, muttefıkımız Ingıltere, ılerı teknoloji olarak "Çörçıl" denen postallarla ıpten kuşaklar vermıştı or dumuza Savaşın sonlarına doğru, Çörçıl bızı savaşa sokmak ıçın her ağır basışında, Ismet Inonu, ordumuzun henuz teçhız edılmedığını, 40 000 kalemlık bır ıhtıyaç lıstesı ile dıle getırıyordu ingıltere, ordumuzu sadece kendı ışıne gelecek kadar guçlendırmek ıstıyordu belkı Bugun Amerıka da teknoloji transferını sılah olarak kullanmıyor mu bıze karşı? ikıncı Dunya Savaşı'ndan arta kalan sılahları verıp, onları da, ambargo bahanesı ile vermedığı yedek parçalar yuzunden kullanıla'maz halde tutmuyor m u ' Hayvanlar üzerlnde yapılan deneylerde besinsel enerjinin kısıtlanmasıyla, bünyenin karslnogen maddelere yatkınlığı azalıyor. H D egışık araştırmalara göre, kanserlerin yuzde 35 ile yuzde 50'sının oluşma nedenı olarak beslenme faktörunun bulunduğu söylenmektedır Beslenmekanser ıhşkısınde en basıt mekanızma çlğ besln maddelerının kanserogenlerle (kanser yapıcı mad deler) bulaşmasıdır orneğın yertıstığının bır mantar toksını olan aflatoksln ile kötu depolanma koşullarından öturu bu laşmaaı hepatoseluler (karacığer) karsınomunun bir oluş nedenıdır Nitrıtlerın sekonder amınlerle kombinasyonu sonucunda kanserogen nitelıkie olan nıtrosamınlerin oluşumu nitrıtlerın et ve balık konservelerınde koruyucu katkı maddesı olarak kullanılmasından dolayı teorik bır rısk meydana getırmektedır Aşırı beslenme ve kanser Diğer beslenme faktörlerı daha dolaylı olmalarıni karşın daha önemli görünmekiedir Şişmanlığın sık rastlanan kanser turlerı olan meme rahim, yumurtalık ve kalın bağırsak kanserierıne yakalanma rıskıni arttırdığına ıllşkın ıddıalar vardır Hayvanlarda besinsel enerjinin kısıtlanması ve şışman lığın önlenmesı karslnogen maddelere yatkınlığı dramatık bır bıçımde azaltmaktadır Aşırı beslenmenın kanserı teşvık edıcı ' etkısı belkı de şışmanlık nedenıyle östrogen metabo lizmasında oluşan değişlmlere bağlanabilır Fazla mıktarda yağ alımı da benzer bır değışıme neden olmaktadır Kalın bağırsak kanserınde ıse fazla yag kdmtrol alımı ve az lifli beslnlerle beslenme alışkanlığı suçlanmaktadır Liflı (posalı) besınlerın dışkıyı daha hacımlı tutması duzenlı bır dışkılama alışkanlığı kazandırması dışkıdakı karslnogen yoğunluğunu azaltıyor olabılır Posalı besınlerın bakterıyel yolla kanserogen madde oluşumunu önlemesı de mumkundur Mıde kanserı duzenlı olarak tütsulenmış balık yenılmesı ve yuksek oranda tuz alınması ile bağlantılıdır öte yandan kan serogen Nnıtrosobıleşiklerınin bakterıyel yolla oluşumunu önleyen C vıtamınının yetersız alımı da söz konusu kanserın nedenı olarak gösterilmiştir A vitamını eksıklığı ıse epıtelyal kanserlere özellıkle bronş karsınomuna yol açması bakımından önem taşımaktadır Sıvı besinlerin çok sıcak ıçılmesı sonucunda meydana gelen sureklı tahrış ile yemek borusu kanserı arasında bır ılışkı bulu nabıleceğı düşunulmektedır Alkol kullananlarda tümör sıklığının artışı alkolun neden olduğu beslenme bozukluğunun tumörun oluşumu uzerlndekı etkısıyle açıklanmaktadır Aşırı alkol tüketimi sonucunda yutak, gırtlak ve yemek borusu kanseri rlskınin arttığı epıdemiyolojik (genlş blr topluluk uzerinde bır hastalığın görulme olasılığını ıstatıstıksel yönden ınceleyen çalışma) kanıtlara dayanılarak lleri sürülmektedır Alkolun yerel tahrış etkısı burada önem taşıyablllr Ayrıca kronık alkolızm karacığer karsınomu ıçın bır rısk faktörudür 'Teknoloji alııV Yeni teknolojıler, bızım gıbı kendı kendısını gerı bırakmış ulkeler ıçın yaşamsal önem taşıyor Yeni teknoloji kolaylık, ucuzluk, ustunluk sağlıyor Pervanelı uçağın yanında jetı, jetın yanında sesten hızlı uçağı duşunelım El dokuma tezgâhının karşısına bılgısayarlı dokuma tezgâhını koyalım Buz ıçınde bakır kap çevırerek dondurma yapma yerıne makıne ile dondurma yapmayı karşılaştıralım Buharlı, mazotlu, elektrıklı, manyetık tekerleklı trenlerle kağnıyı, okuz arabasını, at arabasını yan yana koyalım Fark kendılığınden ortaya çıkar Istıklal Savaşımızın hemen sonrasında Ege bölgesı koylerının acıl ıhtıyaçlarını saptamak ıçın kurulan gezıcı komısyon uyelerıne bır köyden şu ıstekte bulunulmuştu "Bızim tek ısteğımız şu karşı köydekı Rum'u mubadeleye tabı tutup Yunanıstan'a göndermemenız Çunku bu yörede araba tekerleğı yapmasını bılen ondan başka kımse yok " Teknoloji bugun "mal" olarak uretılıyor, alınıp satılıyor Bunu kımse kımseye bedava vermıyor Oysa bız, verıyor sanıyoruz Neden versın? Elın oğlu o teknolojıyı uretmek ıçın mılyonlar, mılyarlar harcıyor Bunu, kısa zamanda kat kat çıkarmak ıçın yapıyoı Tabıı bu yuzden, ılk urunler, dengesız biçımde pahalı oluyor Ve bunu kullanan öduyor Sonrakı gelışmeler ucuzluk getırıyor, ama o zamana kadar da ış ışten geçmış oluyor Böylece, ulkemızın karşısına, çözum bekleyen bır teknoloji transferi sorunu çıkıyor 1979 Nobel Fızık ödulunu payiaşan üç bılgınden bırı olan Pakıstan'lı Abdus Salam, yazılarında ve konferanslarında, Uçüncu Dunya ulkelerıne ve tabıı bıze, "Teknolojıyı değıl bılımı alın" önerisınde bulunuyor Teknoloji bılımın uygulaması olduğuna göre Ostat haklı Radyasyon ve besinler Çernobıl kazasının gündeme getirdiği bir risk faktorü de yıyeceklerın radyasyonla bulaşmasıdır Ûrnegın radyoaktıf maddenin otlar tarafından tutulması, bu otları ylyen ıneklerin sütlerı ile ınsanlara geçebıleceğı ve kemıklerde bırıkmesı sonucu osteosarkom (kemıkten kaynaklanan tumör) ve 16semilerln meydana gelebllecegl blldirilmektedir lyonlaştırıcı radyasyonun ya direkt etkıyle mutasyon oluşturması ya da hucre hasarı yaparak onarım sırasını bozarak tümör oluşumuna yol açablleceğı uzennde durulmaktadır Ayrıca onkogen vıruslerı (kanser yapıcı vırüsler) ve onkogenlerı (kanser genı) aktıve etmesı de olasıdır Kuşkusuz beslenmekanser ilişkısının tam anlamı ile kanıtlanıp açıklanabılmesı ıçin uzun sürell epidemıyolojık çalışmalar gereklldlr Yıne de mumkun olduğu kadar taze besınler alınması, taze sebze ve meyveye ağırlık verılmesı kızartma ızgara konserve, sosıs salam gıbı besinlerin tadımlık olarak dıyetımızde yer alması, yağ ve şeker alımının azaltılması sağlıklı bır beslenmenin ipuçları olabilir Q gibı görünuyor Ama bu, bıraz da, Nasreddın Hocamızın, çalılara takılacak koyun tüylerı ile yün eğırıp, çorap yapıp satarak, borcunu ödeyeceğini söylemesıne benzıyor Evet, en doğrusu bu Yanı ulkede temel bılımlerı guçlendırmek Ama bu, uzun vadede sonuç verecek bır ış Hamıd'ın dedığı gıbı, "Takdıre sezâ bu bır ıfade/Lâkın edemem ben ıstıfade " Sıgorta şırketlerı, her yangından sonra yöreye adamlarını gönderıp öbur ev sahıplerını sıgortaya çağırırlardı Şımdı her ulke, urettığı teknolojıyı, mumessıllerı aracılığı ile gerı ulkelere satmaya çalışıyor Makıne ile uretım demek olan sanayı ıhtılalının ılk kez 1769'da Ingıltere'de başladığı genellıkle kabul edılır Makıne ucuzluk, bolluk sağlıyordu Bol ve ucuz malın artması pıyasaların zorlanması sonucunu getırmıştı O vakte kadar yalnız dış gumrukler değıl, aynı ulkenın ıllerı arasında da gumrukler vardı Ustelık, zaman zaman mal yasağı da konuyordu Hammadde akışı ıçın de böyle engeller vardı Işte lıberal ekonomının sloganları 'Bırakınız geçsınler, bırakınız gıtsınler, bırakınız yapsınlar" böyle ortaya çıktı Ingılız elçılerı bu sloganları her ulkede yaymakla da görevlı ıdı istanbul'da, elçılık dahıl, 4 kez görev yapmış Stradford Cannıng lıberalızmın tam bır savunucusu ıdı Kendısı, sonradan, Abdulhamıd dönemınde 7 yıl istanbul buyukelçılıği yapmış olan Layard'ı (Layar) casus olarak kullanıyordu O zaman 25 yaşlarında bır genç olan Layard, henuz 17 yaşındakı Ahmed Vefık Efendı (sonradan Paşa) ile yakın dosttu Bır gazetecı olan Longvvorth ile bırlıkte haftanın ıkı gecesını Vefıkler'ın konağında geçırıyordu Bu gece konukluklan sırasında, uç genç, lıberal ıkiısadın babası Adam Smıth'ın de kıtabını okuyor, uzerinde tartışıyorlardı Vefık, babası gıbı, Dışışlerınde çalışıyordu Ikı ingıliz, konukta, Dışışlerının bırçok memurları ile de tanışıyorlardı (Layard of Nıneveh, sayfa 105, Gordon VVaterfıeld) Bugun çok eleştırılen 1838 Turkingılız Tıcaret Antlaşmasında butun bu dostluk ve tanışıklıkların rolu olsa gerektır Elı kolu kapıtulasyonlarla bağlı Turkıye'nın yapacağı şey tezgâhla uretımı bırakıp makınenın yolunu tutmaktı Fakat yapılamadı Bugün ne yapılabilir? Bugun yapılacak şey unıversıtelerımızı tam bırer bılım ve deney yuvası halıne getırmek Bunlar bugun böyle oimaktan çok uzak Nedenı, ıktıdar ve iç ve dış para çevrelerının destekledığı ortaçağ zıhnıyetının fakultelerımızde gıttıkçe ağırlık kazanması Bır başmufettış, bır lısede, "Laboratuvarınız nerede?" dıye soracak yerde "Mescıdınız nerede?" dıye soruyor Ancak 1200'den çok temel bılımın getırılmesı ile bırlıkte ulkede bır bilım altyapısı oluşturmak da gerekıyor Çunku bugun anlaşılan anlamda bilimin gelmesı teknolojının de kendılığınden gelmesı demek olmaz.13