Katalog

BİLİMDÜNYASINDANKISAKISA niyle, ınandırıcı bir kanıt oluşturmayıp, ancak bızım ıçın çok sağlam bır kanıt nıtelığı taşıyan sozlerı yazının sonunda yer alan şu sözlerdır Llbya'nm çevreslni dolanırlarken guneş hep sağ yanlarındaymış. Tarıhı okumasını bılen bırı ıçın bu şoyle demek oluyor Yolcular Kızıldenız'den ınerek, Afrıka'nın guneyını doğudan batı yönunde geçerlerken, guneşı hep sağ yanlannda yanı kuzeyde göruyorlar, gölgelerı ıse sol yanlarına, yanı guneye vuruyormuş Bu deyış, Afrıka'nın guney ucunun, guney yarıküresınde, Oğlak Dönencesı'nden yani 23°27° guney enlemınden daha da guneye deqın uzandığını anlatır Gerçekten bız bugun Afrıka kıtasının, kuzeyde yaklaşık 37°30' kuzey enlemıne, guneydeyse hemen 35° guney eylemıne değın uzandığını bılıyoruz Ekvator, kıtanın tam ortasından geçmektedır Yengeç ve Oğlak dönencelerı de kıta uzerınden geçerler (Şekıl 3) durumuna, coğrafyacı Strabon "Basıt (tek yanlı) golgeler" adını vermektedır (Strabon II,5,43) Yolcularımız bıraz daha guneye ınıp, tam Yengeç Dönencesı (23°27' kuzey enlemı) uzerıne gelmış olsunlar (Şekıl 5 b) Burada, yaz gundönumu gununde, oğleyın, guneş tam tepelerıne (başucuna) gelecek, çubuk hıç golge vermeyecek ve bır kuyunun dıbı tam olarak aydınlanacaktır (A noktası N uzerıne gelecek) (Şekıl 4) Uçuncu olarak, gemı, yolculuğunu surdurup, Yengeç Donencesı'yle ekvator arasındakı bır yere gelmış olsun (Şekıl 4 C) Burada, yaz gundönumu gununde A noktası gnomon çubuğu nun obur (guney) tarafına geçmış bulunacaktır Böyle golgelere Strabon "çift golgeler" dıyor Az ve Öz Sağlık Haberleri • Finlandiya'da 9100 erkek ve kadın uzerınde yapılan araştırmalara gore kandakı kolesterol mıktarı gunde uç bardak çay ıçıldığınde duşuyor Kahve ıse kalp ıçin zararlı olmayan bır mıktarda yukseltıyor • Theraple der Gegenvvart dergısıne gore pıyasaya, potenz rahatsızlıklarına yol açmayan Selectol adında yenı bır yuksek tansıyon ılacı çıktı • Çocuklarda tansıyonun uç yaşın dan ıtıbaren ölçulmesı gerektığı belırtıl dı Bu yaşlarda çocukların yuzde 5 ıle 10'unda yuksek kan basıncı tespıt edıl dı Erken yaşta tedavının, çocuklarda kan dolaşım sıstemlerınde hastalıkları önleyeceğı belirtılıyor Araştırma Bochum Unıversıtesı'nde yapıldı • inglliz araştırmacılar, çocuksuz kadınların, anneierınden daha kılolu olduklarını saptadılar Ilk ve ıkincı çocuklarını doğurduktan sonra, zayıf kadınların, yıne eskı kılolarını buldukları belırtıldı. Venüs'teki su nereye gitti? Herodotos donemınde kıtabında da yazdığı gıbı, Afnka'nın aşağı yukarı 10° kuzey enlemıne değın ınıp, ekvatora uzanılamadığı sanılıyordu Bu yüzden yolculann söyledıklerı, yanı kıtanın guney yarıkurede Oğlak Dönencesf nın de altına değın ınebıleceğı olgusu, ınanılacak şey değildl Gnomon, yatay bır duzlem uzerıne duşey doğrultuda dikılmış bır çubuktan ıbaret pek yalın bır alettır Bu çubuk bır kıbrıt çöpu uzunluğunda olabıldığı gıbı, Istanbül Sultanahmet alanında görduğ\ımuz, uzerıne hıyeroglıf yazısı kazınmış, buyuk dıkılıtaş da olabılır Bununla, çubuğun duzlem uzerıne vuran gölgesının yönu ve uzunluğu olçulmek yoluyla, guneşın hareketı ızlenebılmektedır Böylelıkle, çok eskı tarıhlerden berı ınsanlar, gunduzlerı saatlerı belırleyebılmışler, bulundukları yerın enlemını olçmuşler, guneş yılı uzunluğunu bellı edebılmışlerdır Eratosthenes, bunu kullanarak yeryuvarlağının çevresını olçmeyı başarmıştır Gnomon Sonuç Şımdı ılk coğrafı keşıf yolcularımızın gnomon belırlemelerıne gelebılınz Gemı Kızıldenız'de, Yengeç Dönencesı'nın daha kuzeyınde, örneğın Suveyş Körfezı'nın hemen başlarında bır noktada, guneye doğru ılerlemekte bulunsun Bu yerde, yaz gundönumu (22 hazıran) gunu, öğleyın, gnomon çubuğunun (tayfaların ya da gemı dıreğının NP'nın) golgesı, şekıl 5 a'da, NA olacaktır (Guneş gemıcılerın onunde ve guneyde, golgelerıyse arkalarında ve kuzeyındedır) Benzer yolda, bu noktada, ılkbahar ve sonbahar ılınımı gunlerınde (21 Mart ve 23 Eylulde) golge NB, kış gundönumu (22 aralık) gununde NC olacaktır Böyle, Yengeç Donen cesı'nın kuzeyınde (ve Oğlak Donencesı'nın guneyınde) olup da, gölgele rın, yıl boyunca hep çubuğun bır tarafında kuzeyınde (guneyınde) kalması Şımdı gemı, Herodotos'un sozunu ettığı gıbı kıtanın guney ucunda bulunmakta ve doğubatı yonunde ılerlemekte olsun (Şekıl 4), a'nın tam tersı, kuzeyın guneye gelmış durumudur) Bu durumda, guneş, yolculann hep sağ yanlarındadır, gölgesıyse sol yanlarına vurmuş olacaktır Işte tarıhl doğru olarak okumak olgusundan boyle şeylerı anlıyoruz G KAYNAKLAR 1 2 3 4 5 6 I Hakkı AKYOL Umumı Coğratya ARİSTOTELES Metalizik, c 1 (A Z) MacitGÖKBERK Felsefe Tarlhi HEROOOTOS Herodot Tarlhi HOMEROS Odyssela Aydın SAYILI Mısırlılarda ve Mezopotamyalılarda Matematlk, Astronoml ve Tıp 7. STRABON Geographie, llvra II Parls 1969 Rus Venera uydularımn gönderdığı fotoğrafların çözumlenmesıyle Venus uzerındekı tartışmalar yenı bır boyut kazandı Fotoğraflar, gezegenln yüzeyindekı minerallerin oksıjenle kaynaşmış (oksıjene) olabıleceğını gösterıyorlar Bu verıler, Venus'te bol mıktarda su bulunduğunü ilerı suren kuramları destekliyor Her ne kadar Venus ve Dunya'nın önemlı jeolojık benzerlıklerı varsa da, Venus'te su kıt gözukuyor Bazı gökbılımcıler, gezegende oluşumdan hemen sonra su bulunduğuna, ancak daha sonra suyun buharlaşarak uzayda kaybolduğuna ınanıyorlar Bu göruşe ılk destek, 1982 yılında Venus'te hıdrojenın ızotopu olan döteryum bulunduğunun rapor edllmesi oldu, hıdrojen ızotopları buharlaşıp gezegende döteryum bırakmış olabılırler Ancak bu yaklaşım, sudaki oksijenın başına ne geldığı sorusunu yanıtsız bırakıyor Bazı Amerıkalı ve Rus gokbılımcıler, oksijenın taşlarla kaynaşmış olabıleceğıni belırtıyorlar Venera 13 ve 14 uydularımn gönderdıklerı X ışınlarıyla çekılen fotoğraflarda bazaltık kayalar fark edıliyor Venus'ün atmosferinin mavi ışınları geçırmemesı nedenıyle, renklı fotoğraflarda kayalar turuncu gözukuyor Renkler ayarlandıkları zaman kayalar koyu grıye dönuşüyor Venera 9 ve 10'un gönderdığı fotoğraflarda da yuzeyın koyu grı olduğu ızlenırken, ılgı çekıcı bir durumla da karşılaşılıyor Dunya'dakı ve uzaydakı bazaltık kayaların aksıne, Venus'tekıler kızılötesı ışınları yansıtıyorlar Brovvn Unıversıtesı'nden jeolojıst Carly M Pıeters'a göre, yuzeydekı kayalar önemlı mıktarda demır oksıt ıçeriyorlar Demır oksıt, kırmızı ışığı yansıtarak oda sıcaklığında minerallerin kırmızı görunmesını sağlıyor Pıeters, Venus'ün normal sıcaklığının 4O0500°C arasında olduğunu ve fotoğrafların da bu sıcaklıkta çekıldığını belirtıyor Veriler yalnızca yuzeydekı durumu gösterıyor, fakat oksıjenle kaynaşmış kaya tabakalarının kalınlığımn ölçumu, belkı de Venus'ün kaybolmuş okyanuslarını ortaya çıkartabılır D • Soğukalgınlığı sırasında ateşın 41 dereceye yukselmesının tehljke yaratmadığı açıklandı Gıessen Unıversıte klınığınden Doktor Hennıng Breıthaupt başka hastalıklar söz konusu olduğunda (özellıkle kalp ve dolaşımla ılgılı), hastaya 38 dereceden ıtıbaren ateş duşurucu ılaçlann verılmesı gerektığını belırttı Ateşte bol sıvı ıçılmesı gerekıyor • British Medıcal Journai'a gore, şeker hastalarının magnezyum eksıklığınde hastalıkları artıyor Bu eksıklık arttığında hastalarda sınırsel bozukluklar oluşuyor Eller tıtrıyor, kramplar baş gösterıyor. • Yarım bardak şarap veya kuçuk bır şışe bıranın kalp krızı tehlıkesını hıç ıçmeyenlere kıyasla yarı yarıya duşurduğu ılerı suruldu Ancak bu mıktarın uç mıslını ıçenler, hıç ıçmeyenlere kıyasla dört mıslı daha fazla kalp krızı tehlıkesıyle karşı karşıya bulunuyor New England Journal of Medıcıne dergısınde yer alan haberde, az alkolun damar sertlı ğıne ve kalp krızıne de lyı geldığı çok mıktarda alkolun ıse kanda yağ oranını ve yuksek tansıyonu arttırdığı belırtıldı 11