Katalog

Bİ L G İ S A Y A R VE M Ü Z İ K Çağımızın bestecisi Bilgisayar Geleneksel müzlk aletlerlnl takllt eden bllglsayarlar, yeni blr ses sınıflandırması oluşturdu. Sayısal ses işleme yönteml ile bir insan sesi, aslan kükremesine çevrllebiliyor. Çeviren: Filiz Gülkan ransız besteci ve orkestra şefi Pierre Boulez, bilgisayar ve ses düzenleyici bir dizi elektronik araçla çıktığı turnelerde herkesi şaşırtıyor. Senfoni orkestralarında bilgisayar görmeye henüz alışkın olmasak bile, sentezleyici (synhesizer sentezleyici) adı verilen elektronik müzik aletleri, popüler müzikte yaygın olarak kullanılıyor. Karmaşık sesleri sayısal sentezlemeyle müziğe dönüştürme yolunda ilk adımlar 1950'de Bell Telefon Laboratuvarı'nda atıldı. Telefon hatlarında en mükemmel ses iletisimi için uğraşılırken, araştırmacıların aklına bilgisayarları ses analizi ve ses üretimi için kullanma fikri geldi. Ancak, bilgisayarlarla müzik üretme çabaları başlangıçta oldukça hayal kırıcıydı. Yine de bu çabalar sayesinde, bugün ortaya çıkan elektronik müzik aletleri ve bilgisayar programları, ileri düzeye ulaşmıştır. Bunlaria, televizyon ve sinema görüntülerindeki nerhangı bir hareketle eşzamanlı olarak müzik ya da ses üretilebilmektedir. Günümüzün bestecileri artık büyük bir ses zenginliğine sahipler. Ses, hava basıncındaki titreşimlerden meydana gelir. Hava basıncının zamana bağlı olarak değişimi, ses dalgalannın biçimini verir. Sesin dalga uzunluğu, basınç değişimindeki tekrarlanış frekansına karşılık gelir. Örneğin, dakikada 440 kere tekrarlanan bir basınç değişimi, bir müzisyen için, belli bir notadır. Doğal olarak üretilen sesler dışında, bir hoparlörün voltajını değiştirerek de ses elde edilebilir. Çeşltli frekanslardaki parçalardan oluşmuş bir dalga şekli, matematiksel sayı dizisine dönüştürülebilir. Bu sayı dizisi, dalga şeklinin bant genişliğiyle belirlenen bir oranda, şeklin dalga boyunu verir. 1948'de Claude E. Shannon tarafından kanıtlanan bu teorem sayesinde, se9İn sayısal olarak kaydedilmesi, işlenmesi ve üretilmesi saglanmıştır Örnekleme teoremi denilen bu teoreme göre, bant genişliği 20.000 hertz (bir saniyedeki döngü sayısı) olan bir saniyelik bir sesin tam olarak kaydedilmesi için sesin dalga basıncı yüksekliğinin anlık değerine karşılık gelen 40.000 sayısının toplanması gerekir. Bu kadar çok sayıyı saklamanın vetekrar kullanmanın bir yolu kompakt diskler, diğer yolu İ9e bilgısayarlarda bulunan mlkro F Sayısal ses İşlenmesi Konserierde kullanılan müzik aletleri kadar önemli blr rol oynar. Teknlsyenler (önde), orkestra şetlnden (arkada) aldıklan Işaretlerle anında ses tşlenmeslni sağlıyorlar. işlemcilerdir. Bilgisayarlardaki sayıları voltaja dönüştürmek, sayısal ses işlenmesinde diğer bir önemli adımdır. Bu iş için, sinyalin voltajıyla orantılı olan bir dizi sayıyı, elektrık sinyallerine dönüştüren sayısal analog dönüştürücüler kullanılır. Daha sonra, elektrik sinyalleri özel bir filtreyle, sürekli dalga haline getirilir ve yükseltilerek, hoparlörle yayımlanır. Bilgisayarla elde edilen ilk sesler, kulağa hoş gelen bir müzik oluşturmaktan çok uzaktı. Bunlar genellikle elektronik seslerdi. Bu sorun, ınsan kulağı tarafından melodik bir ses olarak algılanan dalga şeklinin nasıl bir şey olduğunu kimsenin bilmemesinden kaynaklamyordu. Bir sesin karakteristik özelliğine, onun tınısı ya da ton "rengi" denir. İşte asıl zor olan bu tınıyı yakalamaktı. Sesin tınısına ılişkin, fizik literatüründe bulunan yetersiz ve kısmen yanlış SAYISAL SENTEZLEYİCİ KLA8İK KEMAN birtakım bilgileri atıp, yerlerine yenilerini koymak bilim adamlarını epey uğraştırdı. Neyse ki, bilgisayarın kendisi, müzik tınıları üzerine çalışmak için oldukça güçlü bir araçtı. Güzel tınılara sahip seslerin, analiz ve sentezleri üzerine ilk buluşlar, 1965 yılında Bell laboratuvarlarında, Fransız besteci ve fizikçi Jean Claude Risset tarafından yapıldı. Risset, trampetin verdiği tonları kaydetti ve bilgisayarla bunların dalga tayflarını inceledi. Trampetin dalga tayfının, tonun çalınışı süresince değiştiğini ve yüksek frekanslı yarım tonların (karmaşık bir tonu oluşturan parçalar), tonun ortasında daha büyük, tonun yükselen ve alçalan kısımlarında ise daha küçük dalga uzunluğuna sahip olduklarını buldu. Sonunda, ortalama dinleyicinin trompet tonlarında ayırdedemeyeceği tonlar üretmeyi başardı. Böylece, ses dalgalarının sabit durumundaki frekans tayfının, belirli bir ses tınısını elde etmek için yeterli olmadığını ortaya koydu. Risset'ln buluşlarını, "sentezle analiz" adı verilen başka bir yöntom izledi. Bu yöntem yardımıyla, geleneksel müzik aletlerinden elde edilen ses tınısı geliştirildi. Sentezle analiz yöntemi ilk olarak, sesin analiziyle başlar. Bu da, bir bilgisayarla, sesi oluşturan farklı frekanslardaki dalga parçalarını birbirinden ayırarak yapılır. Sesin karakteristik tınısı için önemli olan parçalar seçilir ve bu parçaların sentezi oluşturularak, ıstenen ses elde edilir. Bu ses, orijinal sesle karşılaştınlarak, yöntemin başarısı ölçülür. 196O'lı yılların başında, bugün dünyada bilgisayarla müzik yapanların benzerlerini kullandıkları, "Music V" adlı bir bilgisayar programı geliştirildi. Bu program, birim üreticiler denilen ve müzisyenlere istedikleri enstrümanın sesini üretebilmelerini sağlayan program bloklarından, birtakım belirlenmiş dalga şekillerini üreten sayı tablolarından ve nota listesinden oluşan bir programdır. Bir besteci isterse, birim üreticileri çok çeşitli şekillerde birleştirilerek, özgün müzik aletini oluşturabilir. Music V'deki birim üreticiler, sayılarla uğraşırlar ve en önemlileri osilatör, toplayıcıve çarpımcılardır. Zaman Zaman Zaman Dalga Şekilleri Sesin hava basıncındaki değlşimlere ne şekilde yol açtığını göstenyor. Klasik kemana ait ses. karmaşık ve periyodlk dalga şeklllerl oluşturuyor. özel amaçla yapılmış bir elektronik kempn, tellertn ürettiği hareketl, Once elektronik sinyale, sonra da filtreden geçirerek, kemantnkine benzer bir dalga şekline dönuştürüyor. Popüler bir sayısal sentezleyici sesler gerçek kemana, elektronik kemanınkinden daha yakın dalga şeklllerl oluşturuyor. 8İLGİSAYAF» SayiMİ Analog DönüştürücO Yumusatıcı flltra Yükaeltlcl v* hoparlör aayılar 613..16 12 örnekleme Teoremlne göre Çeşltli frekanslardaki parçalardan oluşan herhangi bir dalga şekli, bir sayı dlzislyle göstBrilebillr. Bilgisayarın bolleğinde saklanan bu sayılar, voltaja dönüşürlor. Kesikli voltajlar filtreyle yumuşatılıp, sürekli voltaja dönüşturülür. Daha sonra, yükseltici ve hoparlör yardımıyla ses elde edilir. •