Katalog

PS İ K İ Y A T R İ KİMYA Çeşitli tozlar, Manik depresyonda genetik etkenler mi var? ve etkileri Belirgin özelliği duygu durumunda bir uçtan bir uca salınım olan manik depresyon içln genetik bir işaretleyicl bulundu. Derleyen: Yankı Yazgan M assachusettes Teknolojı Enstıtusu, Miami Tıp Fakultesı ve Yale Tıp Fakultesı'nden bir araştırmacı grubu manik depresyon ıçın genetik bir ışaretleyıcı buldu Hastalık nedenı olan gene çok yakın bir konumdakı ONA parçası, manik depresıf hastalık genı ıle bırlıkte kalıtılıyor Ruhsal bir hastalık ıçın ılk kez bir genetik ışaretleyıcı ortaya konuyor, araştırmacılar bu "llk"ın manik depresyonun biyokimyasında yenl doğrultular çizeceğfnl düşünüyorlar Ancak aynı konuda çalışan dığer gruplar ışaretleyıcıyı değışık ınsan topluluklarında saptayamadıklarını belırtıyorlar Manik depresyona neden olan gen sayısının bırden fazla olduğunu öne suruyorlar Çalışmaya göre, en azından bazı manik depresyonlar 11 kromozomun kısa kolunun ucunda yerleşık bir domınant gen tarafından ortaya çıkartılıyor Her ne kadar bu genın ozellıklerı tam olarak ortaya çıkarılmadıysa da, 11 kromozomun bu bolgesındekı genlerın en az bir tanesı (tırozın hıdroksılaz genı) dopamın adlı nörotransmıterın sentezınde rol oynar Dopamın ıse manik depresyonda rol oynadığına ınanılan bir kımyasal maddedır Genın aktarıldığı kışılerın yalnızca % 6070'ı hastalanır Bu da, henüz tam olarak ortaya konamayan bazı çevresel faktörlerin genın hastalığa yol açıp açmayacağını belırledığını duşunduruyor amacıyla çok katı tanıölçutlerı kullanılmış Dört ayrı psıkıyatrıst tarafından değerlendırme yapılmış, hepsı arasında fıkır bırlığı oluşmadan tanılar kesınleştırılmemış Manik depresyon olduğu duşunulen hastalardan alınan kan örneklerı genetik bağlantılar yönunden ıncelenmış Beyaz kan hucrelerınde yapılan ıncelemede Massachusettes'tekı ekıp 11 kromozomun rolunu öne surmuştu Bu sav duyulur duyulmaz, Fransa, Ingıltere ve izlanda'da başlatılan araştırmalarda 11 kromozomun uç kısmındakı genlerın manik depresyonun kalıtımında rolu olmadığı sonucuna varıldı Amerıkan Ulusal Ruh Sağlığı Enstıtusu'nun hastalığın baskın bir genle aktarıldığını duşunduren uç Amerıkan aılesınde yaptığı araştırmada da 11 kromozomla ılgılı bir bağlantı ortaya konamadı Burnumuzdaki kıllar ve epitel doku, havadaki bir kısım tozu tutarlarsa da çiğerlerde ciddi etkileri söz konusu • ömer Kuleli Osman Gürel D Manik depresyonda neler oluyor? Bugun Amerıka'da 1 ıla 2 mılyon cıvarında manik depresıf var Turkıye ıçın bir sayı veremıyoruz Belırgın özelliği, duygu durumunda bir uçtan bir uca salınımlardır Mani evresınde, hastalar taşkın ve aşırı hareketlıdır Konuşkanlıkları artmıştır, duşunceler kafalarının ıçınde "koşturmaca" oynamaktadır Yargılarında ve davranışlarındakı bozulma, aşırı para harcama, aşırı bir kendıne guven şeklınde kendını gösterır Hastanın toplumsal ve ekonomık yonden buyuk zararlara uğramasına yol açabılecek taahhutlere gırmesıne, davranışlarda bulunmasına neden olur Dığer zamanlarda hastalarda klınık bir depresyon vardır Depresyon, umutsuzluk ve umarsızlık duygularıyla, uyku ve ıştah bozukluklarıyla, ıntıhar duşunce ve gırışımlerıyle nıtelendırılebılir Manı ve depresyon dönemlerı arasında hastalar "normal"dırler Manik depresyonun belırtılerını ortadan kaldıran ılaçlar olmakla bırlıkte, bu kışılerın durumu hem kendılerı, hem aılelen ıçın bir trajedı olma özelığını surduruyor Yıllar boyu, manik depresyonda genetik nedenler kuşkulanılan etkenlerın başında geldı Ûrneğın, eşyumurta ıkızlerının herhangı bırınde manik depresyon varsa dığerınde aynı hastalığın ortaya çıkması olasılığı % 80 olarak bulunmuştu Araştırmalar sırasında, venler ıçın hastalığı kalıtsal olarak taşıyan genış aılelere ıhtıyaç duyuluyordu Buradakı temel fıkır, hastalığın kalıtımının ızını surmek ve manik depresyona yatkınhğı sağlayan DNA parçasını bulabilmektı Bu teknık Alzheımer ve Huntıngton hastalıkları gıbı kalıtsal hastalıkların ışaretleyıcılerının bulunmasında da kullanılıyor Amish topluluğunda aıleler oldukça genış ve bir arada Tüm nüfus Almanya'dan 172050 arasında ABD'ye göç etmiş 50 çiftın torunlanndan oluşuyor Alkol ve uyuşturucu kullanmayan bu ınsanlarda, ıntıhar ölümlerıyle ilgıli kuşkular da çok az Çünku hemen hemen hıçbır şiddet suçu ve cınayet ışlenmıyor Psıkıyatrık tanılarda uznellığe duşme rıskını önlemek Bu bulguların Amısh topluluğunda yapıian araştırmalar hakkında bir kuşku oluşturduğunu söyleyeme yız Yenı bulgulardan çıkartılacak anlam, hastalığın bir den fazla gen tarafından oluşturulduğu olabılır Manik depresyonun nasıl oluştuğu sorusunun temel cevabı hazır, ancak bu tek cevap değıl Aynı klınık hastalığa yol açabılen değışık genlerın ortaya konması cevap tablosunu tamamlayacak Amısh topluluğuna mensup manik depresıflerdekı hastalık aktarıcı genın 11 kromozomda olduğu kesın Amıshler'in Avrupa kökenli olduğu duşunülurse, 11 kromozomunda hastalık oluşturan gen taşıyanlar Amısh topluluğuyla sınırlı değıl Akla gelen sorulardan bırı manik depresyonda rol oynayan genın tırozın hıdroksılaz aktıvıtesıyle ılgılı olan gen olup olmadığı Manik depresı Amıshler'de tırozın hıdroksılaz anormalllğını araştıran çalışmalar şu gün\erde sonuçlanmak uzere Eğer tırozın hıdroksılaz genınde bir bozukluk saptanırsa, bu manik depresyonun bıyokımyasının anlaşılmasında etkılı bir buluş olacak Dığer yanda, bu hastalık oluşturucu genı taşıyanların %3040'ının manıkdepresıf olmamasının nedenlerının arastırılması ve buradan, korunma ıle ılgılı stratejıler gelıştırılmesı de beklenıyor Manik depresyonun genetik kökenli olduğunun ortaya konması bu kışılerın duygu durumlarındakı değışıklıklenn denetlenmesının bıreylerın elinde olmadığını da gösteriyor Manik depresyon ıçın bir genetik ışaretleyıcı bulunması psıkıyatrıdekı dönemeçlerden bırını oluşturuyor Psıkıyatrı alanındakı araştırmaların buyuk bir bölumu hastalıklar ıçın genetik ve bıyokımyasal ışaretleyıcıler bulmaya, hastalığın kesın tanısı ve oluşum mekanızması konusunda nesnel ölçut ve yolları ortaya koymaya yönelık Manik depresyon genı de ılk başarıyı oluşturuyor D enız kenarında kumlara uzanmış tembellığın tadını çıkarırken, avucunuzdan dökulen kum tanecıklermın buyukluğunu merak etmez mısınız? Kabaca çapları 23 mm 'den 0 1 mm 'ye kadar değışen bir tahmın dağılımı oldukça duyarlıdır Pekıyı, ınsan saçı ne kalınlıktadır acaba? 0 2 0 3 mm arasında değışır Termık santralın baca gazlarıyla atmosfere yayılan uçucu kuller ıle çımento tozları 0 2 0 002 mm boyutlarındadır Saman nezlesının önemlı nedenlerınden bırı olan ve alerjık yapılı kışılerln karabasanlarını oluşturan çıçek tozları ve bıtkı sporları 0 1 0 01 mm çapındadıriar Kanımızdakı alyuvartar mılımetrenın onda bıri, bakterıler yuzde bırı ıle on bınde bırı ve vırüsler on bınde bırı ıle mılyonda biri çaptadırlar Sıgara dumanı mı ırı tanelıdır, bulut ve sıslerı oluşturan su damlacıkları mı? 'Böyle soru olur mu?" demeyin, pekâlâ olur Bulutlardakı su damlacıkları 0 1 0 001 mm çapındadıriar ama kullandığınız saç spreylerının damlacıkları daha ırıdır ve saçınızın kalınlığı boyutundadırlar 0 V 0 01 mm Sıgara dumanı çoğunlukla yanmamış karbon tanecıklerınden oluşur Bunların çapları mılimetrenın bınde bırı ıle yuz bınde bırı arasında değışır Karbon deyınce, otomobıl lastıklerinın dayanıklılığını arttırmak ıçın kauçuğa katılan çok kuçuk tanecıklı karbon siyahı akla gelıyor PETKIM fabrıkalarında da uretılen bu tozun en kuçuk tanecıklerlnın çapı, mılımetrenın yaklaşık yuz bınde bıridır Bu denlı kuçuk tanecıklerden oluşan karbon siyahı tozunun bir gramının toplam yuzey alanı 250 m2<dlr, bir başka deyışle 25 gram karbon sıyahının toplam yuzey alanı bir futbol sahasınınkıne eşıttır Karbon siyahı yalnızca lastık sanayıınde değıl, boya ve murekkep yapımında, kablo ceketlerınde, plastıklerı morötesı ışınlardan korumada, dokumacılıkta ve kuru pıllerde de kullanılır Böyle çok kuçuk boyutlu maddelerın kullanım alanları oldukça yaygındır Yaşamımızın hemen her kesıtınde karşılaştığımız boyaIan yakından ıncelersek, yağlar gibl belırlı bir ortamda dağılmış çok kuçuk tanecıklerle karşılaşırız Pıgment denılen bu maddelerın tanecık buyukluklerı, mılımetrenın bınde bırı ıle on bınde birı arasındadır Pıgmentlerln tanecık buyukluklerı, renklerinin değışmelerıne de yol açar Ressamların paletlerınde kadmıyum sarısı olarak bılınen kadmıyum sulfur, canlı ve parlak bir sarıdır Ancak pıgment tanecıklerı on kat buyuk krıstaller oluştururlarsa, o guzelım sarı renk kalkar, gene guzel ve çekıcı turuncu renk görulur Kanser yapıyor Isı yalıtkanı olarak uzun suredır kullanılan bir madde vardır Asbest ya da amyant, lif yapılı talk, krısolıt, amfıboller, serpentın gıbı sılıkat ve alumınatlı kıl mınerallerl bu maddenın temelını oluşturur Yanmaz kumaş, tıyatro perdesı, çatı kaplaması, suzgeç gıbı genış uygulama alanları olan asbestın bir kuçuk kötu huyu var Kanser yapar Asbestın kanserojen nıtelığı ığne gıbı lıflı krıstallerının bıçım ve boyutuna bağlanmaktadır Atmosferde çok kuçuk boyutlarda dağılımı olan asbest krıstallerı alınan solukla akcığerlere gırerek bronşlara saplanmakta, oluşan lyıleşmeyen yaralar sonunda akciğer kanserıne yol açmaktadır Çeşıtlı maden ocaklarında ınce sılıslı tanecıklerın yol açtığı ve soluma zorluğu, cılt rahatsızlıkları ıle kendısıni bellı eden Slllkosls de gene bu tur hastalıklardandır Dığer tozların da çeşıtlı zararlarına bakarak kuçuk boyutlu dıye kuçümsedıklerımızın ne kadar buyuk etkileri olabileceği görülebllır a