Katalog

\f/ K A LIT I MB İ L İ M BİLİM KÜLTÜR Hatalı genler belirlenebiliyor Böylece erken tanı ve etkin tedavi yöntemi açılıyor. Yılın Nobel Ekonomi Ödülü 1987 Nobel Ekonomi Ödülü Amerikalı profesör Robert M.Solovv'a verildi: Kalkınmada, teknolojinin, emek ve sermayeden daha önemli olduğunu kanıtladığı için Vehbi Belgil konomi Ûdulu, Isveç Merkez Bankası'nca, kuruluşunun 300 yıldönumunun kutlanması ıçın 1968'de konmuş, ılk odul 1969'da verılmıştı Fakat, odul, dınamıt denen patlayıcının buluşçusu Nobel adına konmuştu Bılındığı gıbı Nobel, olumunden bır yıl önce, 27 Kasım 1895'de yazdığı vasıyetnamede sadece beş dal ıçın odul verılmesını ıstemıştı Uçu, fızıyolojı, fızık, kımya olmak uzere bılımde, bırı edebıyatta, sonuncusu da barış ıçın Ekonomi ıle öduller 6 oluyor Ancak, şunu hemen belırtelım kı ekonomi ödulu, bu alandakı uygulamalar ıçın değıl, ekonomi bılımıne katkı ıçın verılıyor udul alacakları seçen 5 kışılık komıte ve bunda yer alan profesör Assar Lındbeck (Stockholm Unıversıtesı'nden), ödul gerekçesını şöyle açıklıyor "Solow, kalkınmanın, uzun surede sadece sermaye ve emek arttınlması ıle değıl, aynı zamanda ve daha zıyade, teknolojıdekı ılerleme ıle gerçekleştığını 5O'lı yıllarda kamtlamıştı Bu fıkır, zamanın devlet adamları ve duşunurlerını buyuk çapta etkılemış, bunun sonucu olarak da, hukumetler teknolojık araştırmaya fakultelerde buyuk onem verılmesı gerektığını kabul etmışlerdır Solovv'un duşuncelerıne, ulkemızden bol örnekler vererek, açıklık getırebılırız Osmanlı dönemınde ve cumhurıyetın ılk yıllarında, ulkemızde, geleneksel taşıma aracı 'kağnı" ıdı Tek atlı, ıkı tekerleklı, kuçucuk bır araba olan kağnı hem atının yemını hem surucusunu hem de yuk taşıyordu Böyle bır araba ıle ne kadar urun taşınabılır, ıktısadı gelışmeye ne kadar katkıda bulunulabılırdı? Bu taşıma guçluğu, hatta olanaksızlığı yuzunden kentlerımız sureklı urun sıkıntısı çekıyor, buna karşılık, uretım merkezlennde, depolarda, yollarda urunler çuruyordu Ve bız, buyuk kentlerımızın yıyecek gereksınmelerını, buyuk çapta, ıthalat ıle karşılıyorduk Bugun ıse, "yıyecek maddesı ıthal etmeyen tek ulke durumuna gelmış olmakla" övunuyoruz Bu sonuca, demıryolu, karayolu, denızyolu taşımacılığına verdığımız onemle ulaşabıldık Barışta ve savaşta taşımacılığın ağırlığını, omurlerı hep savaş meydanlarında geçmış Ataturk ve Inönu kuşağı çok lyı bılıyordu Inönu1 nun o zamana kadarkı demıryolu fınansman kurallarını bır yana ıterek butçe tahsısatları ıle ulkeyı demır ağlarla orme polıtıkasına dört elle sarılması bundandı (Demıryolu yapımı çok pahalı olduğundan bunun masrafı normal olarak uzun vadelı ıç veya dış borçla gelecek kuşaklara da yuklenır) K alıtsal hastalıklann onlenmesı, gerçek sebeplerının anlaşılması ya da genetık tedavılerden yarar beklenebılmesınde anahtar etmen, hastalığa neden olan genın belırlenebılmesıdır Bunların bulunması, ılgılı hastalıklarda sonun başlangıcına varılması anlamına gelıyor Bu amaçla, kalıtsal hastalıklar arasında onemlı bır yere sahıp "klstlk fibröz" hastalığı uzerınde çalışan ıkı Amerıkan ve bırer Ingılız ve Kanada araştırma grubu, çalışmalarında son aşamaya ulaştılar Hatalı genın bulunmasıyla • Hastalığın gerçek nedenını ortaya koyerak etkılı tedavılerın yolu açılabılecek • Gelıştırılecek testlerle, hatalı gen taşıyıcıları doğumdan önce yuzde yuz guvenılırlıkle belırlenebılecek • Uzak bır gelecekte, gen tedavısı yöntemlerıyle hatalı gen, sağlamıyla değıştırılebılecek Kıstık fıbrözun temelınde, hucrelerarası tuz ve mukus ıletımını sağlayan bır proteının ılgılı bozuk gen nedenıyle uretılmemesı ya da hatalı uretılmesı yatıyor Buna bağlı olarak akcığerlerde yapışkan bır mukus pankreatık problemler ve terde yoğun mıktarda tuz gözlenıyor Sadece Ingıltere'de her yıl 400 kıstık fıbrozlu çocuk doğuyor ve bunların çoğu akcığerlerını tıkayan mukus nedenıyle erkenden yaşamlarını yıtırıyorlar Yaklaşık her 20 kışıden bırı hastalığa yol açan hatalı genı taşıyor E Genetik Ansiklopedi Anılan araştırma, bır ansiklopedi modelıyle açıklanabılır Bu, 23 cıltlık bır ansiklopedi ıçınde tek bır basım hatasını aramaya benzer Cıltler kromozomlara cıltlerın ıçındekı bolumler de genlere uyar Her bolum kan grubu, goz rengı, bır proteının uretılmesı vb bılgılerı kapsar Hucreler, uzerıne dort harflık alfabeyle ınsana aıt bılgıierın (yaklaşık 3 mılyon harflık bır kodlamayla) ışlendığı 2 metre uzunluğunda DNA molekulu ıçerır Bazen çok onemlı bır hastalığa gendekı çok ufak bır hata neden olur (Yanı o bolumdekı tek bır yanlış harf) örneğın hemofılı 35 000 harflık bır gendekı tek hata nedenıyle ortaya çıkmaktadır Hastalığın yalnız bır cınsı etkılemesı durumunda, seks kromozomuna bağl1 oozukluklardan söz edılır örneğın " kas dıstrofısın" de kadınların sadece taşıyıcı olmasına karşın, hastalık erkeklerde ortaya çıkar Çunku hatalı genın taşındığı 'x' kromozomu kadınlarda çıft, erkeklerde teku Böyle bır durumda baskı hatasının hangı cıltte olduğunu belırlemek çok kolaydır Ama kıstık fibröz gıbı her ıkı cınste oe görulebılen hastalıklarda, hatalı cıldı bulmak çok uzun zaman alır Nıtekım uzun araştırmalardan sonra, geçen yıl, bu hastalıktakı hatanın 7 cıltte(kromozomda) olduğu belırlendı Artık ış 2 mılyon harf arasında arananı bulmaya kalıyor Halen 30 şuphelı bolum(gen) uzerınde çalışılıyor Araştırmalarda aşağıdakı uç yontemden bırını seçmek mumkun 1) Çıplak gozle görulemeyecek kadar ınce cam bıçaklar kullanılarak DNA kesıtlerı elde etmeye dayanan bır "molekuler cerrahı" yontemıyla bılınmeyen genlerın harf harf ıncelenmesı 2) 7 kromozomun bılınmeyen bölgelerının "fotokopi"lerının çıkarılarak, ter bezı gıbı hasta hucrelerdekılerle karşılaştırılması ve sadece bu hucrelere ozgu olan genlerın "kıstık fıbroz" genlen olarak belırlenmesı 3) Kulturde uretılen hasta hucrelerdekı 7 cılt sayfalannın, tek tek sağlam olanlarıyla değıştırılmesı ve hastalığı gıderen genın ortaya konması Bozuk genın belırlenmesıyle hastalığa molekuler duzeyde açıklık getırılmış, erken tanı ve belkı de etkılı tedavı yolu açılmış olacak • yordu Sermaye donmuş ıştır Ancak, uretımın uç öğesınden bırıne öncelık tanımak, vucutta en onemlı organın hangısı olduğunu tartışmak kadar anlamsızdır ve boyle bır tartışma donemlere gore önem kazanır Gunumuzde buluşların önemı butun çıplaklıklığı ıle ortaya çıkmıştır Tarıh boyunca bu hep böyle oldu "Karavel" denen ve sırf yelkenle yol alabılen yuksek bordalı gemıler, pusulanın da yardımı ıle okyanuslara açılıp Amerıka'yı, Afrıka'nın kıyılarını ve bu ıkı anakaranın zengınlıklerını Batı'ya açtılar Elle yazılan harfler yerıne tek tek harflerle yazı yazılması matbaanın bulunmasını, bu da bılımın bır anda dunya çapında boyut kazanmasını mumkun kıldı Önce buhar, sonra petrolun makıneiere uyguianmasının dunyada ne buyuk bır reforma yol açtığını sadece anımsatmakla yetınıyorum Ancak burada matbaanın ulkemızle ılışkısıne bıraz dokunmak ıstıyorum Ulkemızın dunya bılımınden yararlanamamasını matbaanın bıze 250 yıl kadar geç gelmesıyle ızah edenler var Oysa, bılımın gelışmr>sı ıçın matbaa şart değıl Bılım, edebıyat, sanat eskı Yunanıstan'da en ust duzeye ulaşmıştı ve o zamanlar matbaa yoktu 1450 yıl sonra bulundu Bır nal mıknatısın ıkı kolu arasında bakır telden bır yumağın dondurulmesı elektrığın kullanılmasına yol açtı Elektronların tellerden gonderılmesı yerıne havadan gönderılmesı elektronık sanayıı dıye yepyenı bır dalın kısa surede dalbudak salmasını mumkun kıldı Nobel Ekonomi Bilimi Ödülü Ve traktör politikası Yıne Osmanlı dönemınde ve 5O'lı yıllara kadar, özellıkle tahıl uretımınde "karasapan", "doğen" ve "ruzgârla harman" yontemlerı geçerlı ıdı Yöntem, bırçok yoremızde ve kuçuk ışletmelerde bugun de geçerlı Hukumetlerımıztraktor, bıçerdoğer polıtıkasına değıl de karasapan, doğen, yaba uretımıne ve bunları uretenlerın yetıştırılrnesıne ağırlık vermış olsa ıdı, yanı profesör Solovv'un tezıne gore, bu alana sermaye yatırsa ıdı şımdıkı kalkınmamızın bınde bırıne ulaşamazdı Aynı şey tahılın hazırlanması ıçın de söylenebıhr Sert tanelı urunlerımızı eldeğırmenı, yeldeğırmenı, sudeğırmenı ıle öğutmeye kalksak durum ne olur? Anadolu gıbı susuzluğu ıle unlu bır ulkede sudeğırmenı sızı nereye kadar göturebılır? Uretımde "doğa, emek ve sermaye" dıye uç öğenın bulunduğu öteden berı hep yazılmıştır Iktısatçılar, eğılımlerıne gore, bunların bırısıne daha çok ağırlık vermışlerdır 18 yuzyılın Fransız ıktısatçıları Françoıs Quesnay'nın (kene okunur) çevresınde "Physıocratıe" denen doktrını gelıştırmışlerdı Bunda butun servetlerın anası tarım, yanı "doğa" ıdı 19 yuzyılın kapıtalıst ıktısatçıları "Sermaye"ye ağırlık tanımışlardı. Karl Marx, uretlmde en onemlı öğenın "Emek" olduğunu söylü Ilk Ekonomi Odulu'nden bu yana 19 yıl geçtı Bu surede 25 kadar kışıye bu odul verıldı Bunların 15'ı Amerıkalı Rastlantı mı acaba? Değıl Iktısat olayları bu ulkede mıkroskopla değıl, adeta teleskopla gorunurcesıne hep buyuk boyutlarda oluşuyor Sonra, Anglosaksonlar bu konuda öteden berı duyarlı Ekonomi bılımınde ılk kurucu Iskoçyalı Adam Smıth olmuştu Ken dısının 1776'da yayımladığı "Ulusların Zengınlıklerının Nedenlerı ve Mahıyetı Uzerıne Bır Deneme" adlı yapıtı Rıcardo ve Stuart Mıll'ın katkıları ıle zengınleşmıştı Sosyalıst ıktısatçılar dahıl, 19 yuzyılın buyuk duşunurlerı hep Smıth'ın kavramları ve teorılerı uzerınde dönup dolaşmışlardı, tam 160 yıl boyunca Bu uzun dönemı Newton Fızığı donemıne benzetılebılır 1936'da John Maynard Keynes (Keynz okunur) adlı yıne bır Ingılız ıktısatçısı Ekonomi Bılımı'nı tamamen değıştıren bır göruş ortaya attı "Istıhdam, Faız ve Para Genel Kuramı" adlı yapıtı ıle Bu katkı, Eınsteın'ın Modern Fızığe katkısı kadar onemlı oldu Iktısat öğrenımı 1936'dan sonra baştan başa değıştı Bu değışıklık, bu bılıme yepyenı ufuklar açtı Ilk Nobel iktısat Bılım Ödülü'nden bu yana 25 kadar ıktısatçı bu bılım dalına bırçok yenılık getırdı 1987'nın Nobel Iktısad Ödulu zıncırın bugun ıçın son halkasını oluşturdu D