Katalog

NOBEL ÖDÜLLERİ Tıp ödülü bağışıklık, fizik ödülü üstün iletkenlik ve kimya ödüiü ise süper moleküller konusuna verildi. Vehbi Belgil kim ayıbilim ve edeöiyat dünyasının iple çektiğı aydır. Çünkü bu ayın ilk 20 günü içınde, dünyada en çok ün yapmış Nobel Ödülleri açıklanır. Ödüller yalnız seçilenlere değil onların uluslarına da büyük şeref sağlar. Belleklerı tazelemek için bunların hangi dallarda verildiğinin de açıklanmasında yarar var: 1) Tıp veya Fizyoloji, 2) Kimya, 3) Fizik, 4) Edebiyat, 5) Barış, 6) Ekonomi. İlk 5 ödül 1901'den bu yana veriliyor. Ekonomi Ödülü 1969'dan beri (İlk Ekonomi ödülü Hollandalı Jan Tinbergen ile Norveçli Ragnar Frisch'e verilmişti: Ekonometri denen bilimi geliştirdiklerı ve ekonomik olayların tahlilinde matematiksel modeller uyguladıkları için.) 1987'nin ilk açıklanan Nobel Ödülü Tıp (veya Fizyoloji) ödülü oldu: 12 ekim pazartesi günü. Yılın Tıp ödülü Japon Susumu Tonegava'ya verildi. Bilgin, eylül ayında, Molekül Bıyolojisı ile ilgili çalışmaları için 3 arkadaşı ile birlikte Albert Lasker ödülünü (Tıp Araştırmaları Ödülü), 1986'da da 50.000 dolarlık BristolMayers Ödülünü a.nıştı. (Bu ödül, kanser araştırmalarında önemli başarı göstermiş olanlara verilir.) Nobel tıp, fizik ve kimya odullerının oykulerı •• ••••• • • •••••• • ve AIDS'e karşı tutumu hemen akla geliyor. Kanser çok eskiden beri bilinen bir hastalık olduğuna göre vücut buna karşı kendisini nasıl oluyor da koruyamıyor? Buna karşı neden teşkilatlanamıyor? AIDS'de durum çok daha farklı: Bu hastalığın virüsü vücuda girer girmez ilk olarak bağışıklık sistemimizi işlemez hale getiriyor, sonra köpeksiz köyde değneksiz gezen adam gibı rahat çalışma olanağına kavuşuyor. Dahası var: AIDS amansız bir bulaşıcı olduğu halde kanser bulaşmıyor Neden? Bu durum, bazı bünyelerin kansere karşı doğal bağışıklığı olup olmadığını akla getiriyor. Bu sır henüz çözülmüş değil. Böyle bir bağışıklık söz da 1971'den 1981 yılına kadar kalıyor. Sonra, 1981'de Amerika'nın Massachusetts Teknoloji Enstitüsüne geçiyor. Burada Kanser Araştırma Merkezi ve Biyoloji Bölümü'nde profesörlüğe başlıyor. Işini, orada bugün de sürdürüyor. Japonya'da Kyoto Ünlversitesi'nden mezun olduktan sonra Kaliforniya Üniversitesi'nde (San Diego) doktorasını yapan Tonegava yine San Diego kentindeki Salk Enstitüsü'nde çalışmalarına başlıyor (Çocuk felci aşısını geliştirenlerden biri idi Salk). Tonegava, 1976'dayayımladığı "Antibody çeşitliliğinin genetik temeli" "The genetic princıpal for generatıon ot antibody diversity" adlı bilimsel makalesı ile sesini bütün dünyaya duyurdu. Makalenın adını gündelik dille şöyle açıklayabiliriz: "Genler, çeşitli antibody'leri nasıl oluyor da üretiyor?" Susumu Tonegava, yukarda söylediğimiz gibi, ülkesını 1963'te bırakmış, dünyanın en ünlü bilim kuruluşlarında E Tıp ödülü: Bağışıklık Tonegava, vücudumuzu hastalıklardan koruyan hücrelerın hastalık mikrop ve virüslerıni nasıl olup da tanıdığı ve onları nasıi etkisız nale getirdiği konusundakı çalışmaları için ödüle değer görüldü. Vücuda giren mikrop veya virüslere "antigen" (anticen) denir. Vücudumuzun bağışıklık mekanizması bu durumda hemen harekete geçer ve "^ntibody" (Fransızca adı ile, antikor) denen protein molekülleri üretir. Bunlar mikrop veya virüse hemen saldırarak onları öldürür. Yahut da, vücuda giren yabancının çıkardığı zehirlerle birleşerek zararsız hale getirir. Bağışıklık sistemimiz vücuda giren yabancıları tanır ve bunların her birine göre ayrı tipte bir "antibody" üretir. Vücudumuz, genellikle, düşmanlarını yok ettiklen sonra "antibody (antibadi) üretimini durdurur. Fakat tifo, kızamık, çiçek gibi bazı hastalıklardan sonra bu tür hastalıklara nadiren yakalanırız, çünkü vücut antibody üretimini sürdürür. Kısaca, vücudumuz, binlerce mikrop ve virüsün türlerine göre antibody üretir. Peki, bağışıklık sistemimiz, hiç tanımadığı bir mikrop veya virüsle birden karşılaşırsa ne yapar? Bu yeni duruma göre teşkilatlanır. Bunu yapamazsa hastalık bızi alt eder. Bu noktada, vücudumuzun kansere Nobel Tıp ödülünü kazanan Japon Tonegava bir çalışma sırasında konusu ise bu iş nasıl oluyor? Sırrın çözülmesi, belki, kanserin hastalık olmaktan çıkmasını sağlayacak. Susumu Tonegava kim? Ödülü kazandığı kendisine bildirilen Tonegava şöyle diyor: "Çalışmalarımız sonunda elde ettigimız bilgiler kanser dahil birçok hastalıklara, hatta belki AIDS'e çare bulunmasını sağlayacak. Bağışıklık sistemimizin nasıl çalıştığını bütün açıklığı ile anladığımız gün bazı hallerde neden çalışmadığını veya çalışamadığını da anlayacağız. Bu da birçok hastalıkların ortadan kalkması sonucunu doğuracak." Japonya'nın 4 büyük adasından Honşu'nun Nagoya kentinde 1939'da doğmuş olan Susumu Tonegava bilim ateşi ile yanan bir kimse. 23 yaşında ülkesını bırakıp isviçre'nin Basel Bağışıklık Enstitüsü'nde (Basel Institute for Immunology) çalışmalarını sürdürüyor. Bura çalışmış. Fakat Japon tabiiyetinden çıkmamış. Sectiği " Bağışıklık" bilim dalında kendı ülkesınde ıstedıği olanakların mevcut olmadığını görünce bunların bol o'duğu yerlere gıtmış. Ödül için düşündükieri Tonegava'ya ilk sorulanlarından birisi, tabii, ödül için ne düşündüğü olmuş. Yanıtı şöyle: "Tanıdığım kimseler arasında büyük işler yapmış pek çok kimse var. Bunların bir kısmı ödüle değer görüldü. Fakat çoğu henüz ödüllendirilmedı. Doğrusunu söylemek gerekirse, bunca insanın çalışmaları arasından benimkinin ödüle değer görülmesi beni şaşırttı. Tabii ödül beni sevindirdi. Fakat, kendimi henüz ödül almamış olanlardan farklı görmüyorum." Nobeli veren İsveç Karolinska Enstitüsü'nden Immunoloji (bağışıklık) uzmanı profesör Hans VVİgzell, Tonegava'nın buluşu hakkında şöyle demiş: "Tonegava'nun buluşları bir gün gelecek, doktorların, AIDS'lilerde bağışıklığın nasıl olup da sıfıra indiğıni anlamaiarına yol açacak. Ancak çalışmanın bu sonucu doğuracağını daha şimdiden söylemek güç." Bağışıklık üzerindeki çalışmalar, büyük çapta, İngiliz Edvvard Jenner'in (17491823) çalışmaları ile başlamış ve dünya çapında ilgi uyandırmıştı. Bunu, Pasteur'ün kuduz aşısını, Alman von Behring'in boğmaca aşısını bulmaları ile başlayan "Bağışıklığın altın dönemı çalışmaları" izledi Bağışıklık tıpta o kadar önemli bir konu idi ki ilk Nobel Tıp ödülü, 1901'de, Alman Emil A. von Behring'e (18541917) verildi: Serum tedavisini başlattığı ve boğmaca aşısı üzerindeki çalışmaları nedeniyle. Behring'in yaşamında 1891 yılı büyük önem taşır. Çünkü bu yılın yılbaşı gecesinden bir gün önce, Berlin'deki von Bergmann klinığinde küçük bir Alman kızı boğmacadan ölmek üzere idi. Behring, boğmaca aşısı üzerindeki kuramsal çalışmalarını tamamlamıştı. Fakat henüz uygulamaya geçmemişti. Küçük kızın hastalığı güzefbir fırsattı. Çocuk nasıl olsa ölecektı. Ama aşının onun üzerinde denenmesi, yüzde bir de olsa bir umut kapısı açabilirdi. Ooktor, aşıyı kıza uygulamada tereddüt etmedi. Hayret! Bir süre sonra çocuk gözlerini açmıştı. Böylece, boğmacada ilk kobay (deney hayvanı) bu kız oldu. Başarı, Behring'e, 10 yıl sonra, ilk Nobel Ödülünü kazandırdı Behring, aşısını bir koyunda denemişti. İşin tuhafı bu aşı da Kitasato adlı bir Japon'un yardımı ile bulunmuştu. Ama tabii, asıl fikir Behring'den gelmişti. Behring ile Kitasato, bazı hastalıklara yakalanmış hayvanların kanında antikörper adlı bir bağışıklık maddesinin oluştuğunu 1890'da fark etmişlerdi. Bu madde, mikropların saldığı zehirleri etkisiz hale getiriyor, yani hastalığı ortadan kaldırıyordu. Behring ile Kitasato, bunun üzerine bir koyuna boğmaca mikrobu vermişler ve onun kanında oluşan antikörperleri küçük kızın kanına şırınga etmişlerdi. Bunun için tabii koyunun kanını değil, serumunu kullanmışlardı (serum, bir tüpte pıhtılaşan kandan arta kalan sarımtırak su). İşte, Behring'e 1901 ödülünü kazandıran serum tedavisi bu idi. Yılın Fizik Nobeli Evet, Nobel ödülleri büyük sürpriz uyandırır. Fakat, bu yılın Fizik Ödülü için böyle olmadı: Çünkü bunun, " Üstün iletkenler" alanında emeği geçmiş olanlara verileceği bekleniyor, bilim dergilerinde açıkça tartışılıyordu. Söz konusu iletkenler konusunda 1986'dagörülen uygulamalardan sonra dünyanın belli başlı bilimsel araştırma laboratuvarları hemen bütün çalışmalarını ideal iletkenin bulunmasına yöneltmişlerdi. Bu alandaki başarı insanlık için parlak gelecekler vaat ediyordu. Başka bir