Katalog

10 EKİM 2014 CUMA CUMHURİYET [email protected] SAYFA KÜLTÜR 15 20. yüzyıl tiyatrosuna damgasını vuran, Rus tiyatrosunun efsanevi adı Yuri Lyubimov öldü ğı bir fabrikaya, gecekonduyu saraya çeviriyordu. Müzik, ışık ve devinimle bütüncül tiyatroyu ve tiyatronun şiirini yaratıyordu. Lyubimov resmi ideolojiye meydan okuyordu. Baskılara karşın “akademik” kalıpları kırmıştı. Tiyatrosu gençlerle dolup taşıyordu. Ödün vermeden direniyordu. Sonra bir gün, “oğlum” dediği başrol oyuncusu şair, besteci, “gençliğin ilahı” Vladimir Visotski, Moskova sokaklarında ölü bulundu. 42 yaşındaydı. (Doğu Berlin’de hepimiz ona âşık olmuştuk!) Lyubimov “Vladimir Visotski” adlı oyunu sahneledi. Oyun 2 temsil sonra yasaklandı. Ardından provadaki “Boris Gudunov” repertuvardan çıkarıldı. Bunlar bardağı taşıran son damlalardı. Gücünü seyircisinin büyük ilgisinden, sessizlerin sesi olmaktan, topluluğunun eşitlikçi ve kolektif üretiminden, bilet gelirleriyle ayakta durabilmekten alıyordu. Sadece resmi ideolojiye muhalif olmaktan değil, tiyatronun en niteliklisini gerçekleştirmekten alıyordu. Artık bu özgün niteliğinin tehdit altında olduğunu görünce kararını verdi. Londra’da “Suç ve Ceza”yı sahnelemek için çağrı almıştı (1983). Gitti. Geri dönmedi. 1984’te Taganka’nın 20. yıldönümünde Batı’ya iltica etti. Ülkesinden ayrı kaldığı dönemde farklı ülkelerde sayısız oyun ve opera sahneledi. La Scala, Covent Garden, Metropolitan, Staadoper... Rusya’dan uzakta, Slav hüznü ağır bastı. Ve Perestroyka. 1989’da Rus vatandaşlığı iade edildi. Ülkesine döndü. Geçen yıl Bolşoy’da Borodin’in “Prens İgor”unu sahneledi. İçmeyi de çok severdi. Şimdi belki de Vladimir Visotski’yle votka kadehlerini tokuşturuyorlardır!.. Tiyatroda bilinçetikestetik Rus tiyatrosunun efsanevi ismi Yuri Lyubimov geçen pazar bu dünyadan ayrıldı. 97 yaşındaydı. 20. yüzyıl dünya tiyatrosuna damgasını vuranlardandı. Sahneye getirdiği teknik buluşlar kadar, göze görünmeyen ama ruhumuza işleyen duyarlıkların, coşkuların da kâşifiydi. Sovyet döneminin baskı ve sınırlamalarına karşın, kurucusu ve yönetmeni olduğu Moskova’daki Taganka Tiyatrosu’nu özgürlük alanına çevirmişti. Seyircimiz, 1996’da Uluslararası İstanbul Tiyatro Festivali’nde ondan “Doktor Jivago”yu izledi. O yıl ona İstanbul’da yaşam boyu tiyatroya hizmetleri için Tiyatro Ödülü verildi. (İKSV) Elbet bu gecikmiş bir buluşmaydı. Köprülerin altından çok sular geçmiş, dünya da Lyubimov da değişmişti... (Doktor Jivago’dan hiçbir an kalmadı aklımda. Oysa 1978’de Doğu Berlin’de izlediğim Brecht’in “Sezuanın İyi İnsanı” ve Gorki’nin “Ana”sının her sahnesi neredeyse 40 yıl sonra anbean hâlâ yüreğimde ve aklımda.) Gerilere dönüyorum: Sanatçılardan ‘Kobani’ye koridor aç’ mektubu Kültür Servisi Aralarında Murathan Mungan, Ahmet Ümit, Fatih Akın, Onur Ünlü, Serra Yılmaz’ın da bulunduğu pek çok sanatçı Kobani’ye yönelik IŞİD saldırılarını kaygıyla izlendiği belirtilen change.org’daki imza kampanyasına katıldı. İmzalanan açıklamada, Kobani’ye gönderilecek insani ve askeri yardımların ulaştırılması için, Türkiye’nin kendi sınırları içinde bir yardım koridoru açması gerektiği vurgulanıyor. Açıklamada, “Bilindiği üzere, Kobani ağır silahlarla donanmış IŞİD’e ait çete grupları tarafından sarılmış durumdadır. Türkiye’nin kendi sınırları içinde bir yardım koridoru açması gerektiğine inanıyoruz. Aksi takdirde yanı başımızda gerçekleşecek olası bir katliamdan hepimiz sorumluyuz” deniliyor. Rusya’dan kopuş ‘Taganka’ Doğu Berlin’de Yıl 1978. Bertolt Brecht’in doğumunun 80. yıldönümü. Doğu Berlin’de “Brecht Diyaloğu” düzenlenmiş. Yıllardır hakkında onca şey okuduğumuz, çıldırasıya merak ettiğimiz Moskova’nın ünlü “Taganka Tiyatrosu” da geliyor Doğu Berlin’e. Orada Lyubimov’un oyunlarını görmekle kalmadım, kendisini tanımak, konuşmak mutluluğuna da ulaştım. Dört ustası vardı: Tiyatro ve Sinema oyuncusu olarak yanında yetiştiği Vakhtangov... Geniş seyirci kitlelerine seslenen sirk, kabare, müzikal duygusunu ve tiyatro yapma coşkusunu kazandığı Meyerhold... Oyunculuk disiplini aldığı Stanislavski ... Ve bunları Marksist öğretiyle bir arada yoğuran Brecht... Lyubimov bu dört ustanın sentezini, kendi düş gücü ve yaratıcılığının verdiği tatla, coşkuyla besledi. Sunduğu oyunlar bunun ürünüydü. Kimileri buna “Şiirsel gerçekçilik” adını taktı. Ben buna tiyatronun şiiri demeyi daha doğru buldum. Dans, müzik, folklor, edebiyatı bir arada yoğurdu. Tümüne bilinç, etik ve estetik egemendi. Müzik, ışık, gölge sihirbazıydı. Coşkuyu bunlarla somutlaştırdı. Bugün bize sıradanmış gibi gelen “ışık perdesi”ni ilk bulan ve uygulayandı. Gölge oyunlarına yer vermekte öncüydü. (“Ana”da, annenin dağıttığı beyaz bildirilerin, öldürülen tüm çocuklarının kanıyla kırmızıya dönüşmesini asla unutmayacağım.) Oyuncuyu, aynı zamanda plastik öğe olarak kullanan ilklerdendi. Oyunculara verdiği hareket ve ritimle sahnedeki on kişiyi yüz binler gibi gösterebilmenin ustasıydı. (Bir iki kişiyle başlatıp binlerin yürüyüşüne dönüşen 1 Mayıs sahnesini unutmam mümkün mü!) Hareket ve ritimle farklı mekânlar yaratma sihirbazıydı. Farklı ritim ve hareketle soka Işık ve gölge sihirbazı İranlı yönetmen Ghobadi’den Davutoğlu’na Kobani mektubu: ‘Yarın çok geç olabilir’ 2014 Nobel Edebiyat Ödülü, Fransız yazar Patrick Modiano’ya verildi Nobel, bellek ustasının u Yapıtlarında sık sık Fransa’daki Nazi işgalinde yaşananları işleyen Modiano’nun başlıca temaları bellek, kimlik ve zaman. Yazarın Türkçeye çevrilmiş 6 kitabı bulunuyor. Kültür Servisi İsveç Akademisi, Nobel Edebiyat Ödülü konusunda bahisçiler ve tahmincileri bir kez daha yanılttı ve ödülü Fransız yazar Patrick Modiano’ya verdi. 1.1 milyon dolar, yaklaşık 2.5 milyon TL tutarındaki ödüle değer görülen Modiano, yapıtlarında, Fransa’daki Nazi işgali dönemi ve ülkedeki etkilerine odaklanan bir yazar. İsveç Akademisi’nin sürekli sekreteri Peter Englund, her yıl olduğu gibi dün de TSİ 14.00’te basın mensuplarının karşısına çıktı ve Nobel Edebiyat Ödülü’nün yapıtlarında “kavranılması en güç insan yazgılarını duyumsattığı ve işgalde yaşanan dünyayı gözler önüne serdiği bellek sanatı”ndaki ustalığı dolayısıyla 69 yaşındaki Modiano’ya verildiğini açıkladı. Ödülün Modiano’ya verildiği haberi, şu sıralar dünyanın dört bir yanından yayınevlerinin telif ajanslarıyla görüşmeler yapmakta olduğu Frankfurt Kitap Fuarı’nda da heyecanla karşılandı. Yazarın kitaplarını ya TÜRKÇEDE PATRICK MODIANO Babam ve Ben (TUDEM, çocuk kitabı) Bir Sirk Geçiyor (Varlık Yayınları) Bir Gençlik (Can Yayınları) En Uzağından Unutuşun (Can Yayınları) Kötü Bir İlkbahar (Can Yayınları) Yıkıntı Çiçekleri (Can Yayınları) babası Belçikalı bir oyuncu olan annesiyle Paris’in Nazi işgali altında olduğu yıllarda tanışmışlardı. Yazarın çocukluk yıllarının, sonradan kaleme alacağı romanları derinden etkilediği belirtiliyor. Modiano, edebiyat dünyasına attığı ilk adımları, annesinin yakın dostu, ünlü Fransız yazar Raymond Queneau’ya borçlu. Queneau, henüz yirmilerinin başlarındayken onu Fransa’nın en seçkin yayınevlerinden Gallimard’ın yöneticileriyle tanıştırmıştı. Paris’te yaşayan ve medya önüne pek çıkmamasıyla ve pek az söyleşi vermesiyle tanınan Modiano, romanlarında sık sık Yahudilik, Nazi işgali ve kimlik yitimi temalarını işliyor. 1968’de yayımlanan “Etoile Meydanı” adlı yapıtı ise, özellikle Almanya’da Yahudi soykırımı üstüne en temel kitaplardan biri sayılıyor. İsveç Akademisi sürekli sekreteri Englund, “Patrick Modiano Fransa’da çok tanınmış bir isim, ama başka yerlerde o kadar tanınmıyor. Romanlarının yanı sıra çocuk kitapları ve senaryolar da yazıyor. Başlıca temaları ise bellek, kimlik ve zaman” dedi. Kültür Servisi “Kaplumbağalar da Uçar”, “Sarhoş Atlar Zamanı” ve “Gergedan Mevsimi” filmlerinin İranlı yönetmeni Bahman Ghobadi, Başbakan Ahmet Davutoğlu’na Irak Şam İslam Devleti’nin (IŞİD) Kobani saldırılarını durdurmasına yönelik bir mektup gönderdi. Mektubunda, zamanın hepimiz için aleyhimize işlediğini söyleyen Ghobadi, “Yarın çok geç olabilir, Kobani için, sizin için ve dünya için” dedi. Ghobadi, mektubunda şu sözlere yer verdi: “Unutmayın ki Kobani’nin Kürtlerine yardım etmeyi ertelemeniz çok kötü ve geri dönülemez sonuçlara yol açacaktır. Bu durumda, sadece dünyaya karşı değil Türkiye’nin Kürtlerine ve insanlığı seven, Kürtlerle sınır kavramlarını düşünmeden dost olan Türk halkına karşı da sorumlusunuz. Ve bu insanlara cevap vermelisiniz. Kobani’de mezalime uğrayan Kürt halkının acılarını hissedebiliyor, feryatlarını duyabiliyorsanız, onlara şefkatli yardım elinizi uzatmak için en azından silahsız bile olsa IŞİD’in zulmüne yumruklarıyla, taşla, sopayla karşılık vermek, sınırın öteki tarafındaki kardeşlerine yardım etmek için can atan Türkiyeli Kürtlere sınırı açın. Açın ki Kürtlerin topraklarını savunmaktan vazgeçmediğini, boyun eğmediğini bütün dünya görsün.” Devlet Tiyatroları’nda erteleme Kültür Servisi Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü, Diyarbakır ve Van’da ilan edilen sokağa çıkma yasağı nedeniyle, “İntiharın Genel Provası” ile “Murtaza” oyunlarında zorunlu program değişikliğine gittiğini bildirdi. Dün, bugün ve yarın için bilet alan seyirciler, oyunları bir sonraki hafta izleyebilecek. Bilet iptalleri ya da erteleme istemleri, biletsatis@devtiyatro. gov.tr adresinden yapılabilecek. Fransa dışında az tanınıyor yımlayan Gallimard yayınevinin standı önünde kısa sürede büyük bir kalabalık toplandı. Kameralar standdaki Modiano kitaplarına yöneldi. Modiano’nun telif haklarını almak için Gallimard’la görüşmek isteyen yayınevi temsilcilerinin sayısında büyük bir artış görüldü. Ödülün açıklanmasından önceki bahisler ve tahmin lerde, Japon yazar Haruki Murakami, Kenyalı yazar Ngugi wa Thiong’o ve Beyaz Rus araştırmacı gazeteci Svetlana Aleksiyeviç, adları en çok geçen yazarların başında geliyordu. Böylece, Modiano, Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazanan 107. yazar ve bu ödüle değer görülen 11. Fransız yazar oldu. 1945 Eylülünde, II. Dünya Savaşı sona erdikten iki ay sonra Paris’in banliyösünde doğan Patrick Modiano, “Kayıp Kişi” adlı romanıyla 1978’de Fransa’nın en saygın edebiyat ödülü Goncourt’u kazanmıştı. Modiano’nun İtalyan Yahudisi olan Nobel alan 11. Fransız yazar