Katalog

CMYB C M Y B 1 EYLÜL 2010 ÇARŞAMBA CUMHURİYET SAYFA EKONOMİ 13ekonomi@cumhuriyet.com.tr EKONOMİ POLİTİK ERİNÇ YELDAN Jackson Deliği’nde Karmaşa Dünyanın önde gelen merkez bankalarının başkanları ve araştırmacıları geçen hafta içinde Amerika’nın Wyoming eyaletinde, Jackson Hole şehrinde bir araya geldi ve küresel ekonominin içinde bulunduğu durgunluktan çıkış çarelerini tartışmaya açtı. “Hole” sözcüğünün İngilizceden Türkçemize tam çevirisi “delik” anlamını taşıyor. Dolayısıyla Jackson Hole şehrinin Türkçedeki ifadesi Jackson Deliği. Bu mecaz, neoliberal öğretinin içinde bulunduğu aymazlığı ve küresel ekonominin sürüklenmiş olduğu büyük durgunluk karşısındaki çaresizliğini bir çırpıda özetliyor. Jackson Deliği toplantısı Amerikan ekonomisinden gelen zayıf büyüme verileri ve yüksek işsizlik başvurusu rakamlarının gölgesinde yapıldı. Verilere göre Amerikan ekonomisi yılın ikinci çeyreğinde sadece yüzde 1.6’lık bir genişleme göstermişti ve bu rakam “piyasa beklentilerinin” oldukça gerisindeydi. Amerika’da işsizlik başvurularının aylık ortalaması bir önceki ayın rakamlarını yüzde 0.8 aşarak 487 bin kişiye ulaşmış durumdaydı. Dahası Amerika’da servet birikiminin önemli bir göstergesi olarak değerlendirilen “ikinci el konut satışları” temmuz ayında yüzde 27 düzeyinde rekor kırarak gerilemiş ve Amerikan konut piyasasındaki değerleri neredeyse 20 sene öncesine geri götürmüştü. Küresel kapitalizmin merkezinde (yeniden) gözlenen bu yavaşlama, “toparlanma” olgusunun ne kadar kırılgan ve güvenilmez; ve 2007 sonrası küresel durgunluğun da ne kadar inatçı ve kalıcı olduğu konusundaki endişeleri arttırdı. Derinleşen umutsuzluk ve karmaşa ortamında “piyasaların gözü” bir kere daha Amerikan Merkez Bankası (FED) Başkanı Ben Bernanke’ye çevrilmişti. Oysa kısa dönem faizlerini çoktan sıfır düzeyine kadar geriletmiş olan FED sisteminin elinde para politikası yoluyla Amerikan ekonomisinin canlandırılmasında kullanılabilecek çok kısıtlı politika aracı kalmıştı. Bu şartlar altında, Ben Bernanke faizlere yönelik bir müdahale yerine, doğrudan doğruya bono piyasasına yönelmeyi tercih edeceğini açıklıyordu. FED, bilançosunda 2.05 trilyon dolarlık bir fon ayırarak Amerikan Hazine kâğıtlarına yeni bir kaynak oluşturacaktı. Böylece, krizin 2008 Eylülü’nde yaygınlaşmasından bu yana gerçekleştirilen yaklaşık 12 trilyon dolarlık mali genişlemeye hız verecek yeni bir kaynak devreye sokulacaktı. Küresel anlamda işsizlik ve yoksullukla mücadele için emekçilere ve ailelerine yönelik kamu kaynaklarının yeterli olmadığını her fırsatta açıklamaktan çekinmeyen neoliberal dünya, söz konusu sorunlar “finans piyasalarının sağlığı” ile ilgili olduğunda, trilyonlarca dolarlık kaynağı göz kırpmadan finans titanlarının hizmetine sunmaktan elbette çekinmeyecekti. Küresel krizi sadece “piyasa oyuncularının” aşırı hırs ve teknik hatalarına indirgeyerek kapitalist sistemin içinde bulunduğu birikim krizinin nedenlerini görmezden gelen neoliberal öğreti açısından gelinen durum tam bir karmaşa ve bilimsel anlamda bir tıkanmayı ifade etmektedir. Kapitalizmin küresel parasını yönlendirme uğraşı içinde bulunan merkez bankalarının başkanlarının bir “delik”te toplanmasının tarihsel anlamı kara mizah öğeleri taşıyan bir mecazın, kuşkusuz, çok ötesindedir. ozlem.yuzak@cumhuriyet.com.tr Gelin şöyle kabaca bir hesap yapalım… Bu yıl üniversite yerleştirme sınavlarına (LYS) giren kişi sayısı 1 milyon 500 bin. Lise için yapılan Seviye Belirleme Sınavı’na da 8. sınıflardan 1 milyon çocuk girdi. KPSS diye kısaltılan Kamu Personeli Seçme Sınavı’na da 1 milyon 300 bin kişi katılmış… Toplamda ne eder? 3 milyon 800 kişi. Aylar boyu, hatta koca bir yıl, hatta son bir iki yıldan beri harıl harıl gecelerini gündüzlerine katarak bu sınavlar için hazırlanan 3 milyon 800 bin kişi. Onlara destek olan, maddi manevi sıkıntıyı çeken aileleri ile birlikte, diyelim 15 milyon insan. Ne uğruna bunca çaba? Normal koşullarda şunları sıralayabiliriz: Eğitim, daha iyi bir gelecek, bir meslek, kamuda yükselme, iş garantisi… Üstelik bu gelecek sadece birkaç saat süren bir sınava bağlı. Üstelik bu sınavların sonu bir türlü gelmiyor. 14 yaşında iyi bir liseye girebilmek için sınav, 18 yaşında iyi bir üniversite okuyup, iyi bir meslek sahibi olabilmek için bir sınav. Ardından yüksek lisans için sınav, bununla birlikte yabancı dil için ÜDS sınavı. Kamuya yönelik herhangi bir işte çalışabilmek için KPSS sınavı… Yok hayır; hepimizin iyi bildiği sınav sistemini eleştirmeyeceğiz. Çok daha vahimi ile karşı karşıyayız. Birilerinin, başka birilerinin geleceği ile ‘alenen’ oynadığı bir sürecin içine girdik çünkü. Son yıllarda özellikle de bu yıl bu sınavlarla ilgili soruların sızdırıldığı iddiaları, hatta daha da ötesinde ele geçirilen belgeler, bunlara ek olarak SBS’de yaşanan yedek liste skandalları, biraz önce dile getirdiğimiz “Ne uğruna?” sorusuna bu yanıtları vermekten çok uzak. Kocaman bir boşluk ile karşı karşıya bu insanlar. Sınava girenler de aileleri de… Gelecekleri, hayalleri çalınan insanlar, bu insanlar… Güven erozyonu devasa boyutlarda… Çocuğunu bir yıldan beri dershanelere büyük paralar harcayarak SBS’ye hazırlayan bir veli telefon açarak “bu ülkede hiçbir şeye güvenim kalmadı artık” diye isyan ederek şunları anlattı: “Arkadaşı kızıma, ‘sınavdan bir gün önce babam odama geldi. Benim güzel kızım en iyi okullarda okuyacak, dedi. Elindeki bazı testleri verip, onları çözmemi istedi. Sınavda o sorulardan çoğu vardı. Nasıl şanslıymışım’ diye anlattı. Tabii küçük kızın bir şeyden haberi yok. Ama benim kızım, koca yıl boyu kendisinden çok daha başarısız sonuçlar alan arkadaşının çok yüksek bir puan aldığını görünce şok oldu” Sızdırma sorulara şimdi bir de Anadolu liselerine yerleştirmelerde yedek liste skandalı eklenmiş durumda. Abbas Güçlü birkaç gün önce Milliyet’teki köşesinde “Özellikle İstanbul Lisesi, Galatasaray Lisesi, Kadıköy Anadolu Lisesi gibi yüksek puanlı devlet okullarının yedek listeleri, diğer okulların aksine ve kılavuza aykırı olarak neden daha düşük belirlendi? Aradaki kontenjanlar hangi nedenlerle boş bırakılacak?” diye yazmıştı. Bugüne kadar bir açıklama gelmedi. Belli ki şaibeli nakiller söz konusu olacak. KPSS’deki soru sızdırmaları YÖK incelemeye alacağını açıkladı. Peki öyleyse neden atamalar durdurulmadı. 30 bin öğretmenin ataması neye göre yapılıyor? Bu öğretmenlerin tümüne yönelik bir eleştirim yok tabii ki. Sadece şunu şöylüyorum. Şaibeler varsa ki var; durum açıklığa kavuşuncaya kadar atamalar durdurulsun. Yoksa asıl mesele iktidardan yana olmayanın ‘bertaraf’ olması mı? Sınavlar da oyun arenasının içinde mi? Peki o zaman soruyu şöyle sorayım: Sizler; yaşanan tüm bu sınav rezaletlerini bizzat yaşayıp mağdur olanlar ve yakınları; kamuoyunda bu skandallardan haberdar olanlar, sizler bu hükümete referandumda “Evet” diyecek misiniz? Eğer öyle ise benim diyecek sözüm yok; belli ki tüm bu yaşananlara ve bundan sonra yaşanacaklara layıksınız… Sınav Mağdurları ‘Evet’ der mi? B 122 bin tarõmsal sulama abonesinin 900 milyon lira borcu bulunurken bunlarõn yüzde 30’unun elektriği kesik Ekonomi Servisi - CHP Merkez Yönetim Kurulu Raporu, çiftçinin içinde bulunduğu durumun içler acõsõ olduğunu ortaya koydu. Rapora göre, çiftçinin tarõmda kullandõğõ elektrik nedeniyle 900 milyon lira anapara borcu bulunuyor. Elektrik borcuna yürütülen 1.6 milyar lira faiz ile birlikte, toplam borç ise 2.5 milyar liraya ulaşmõş durumda. 122 bin tarõmsal sulama abonesinin borcu bulunurken bunlarõn yüzde 30’unun elektriği kesik. CHP Merkez Yönetim Kurulu Raporu’nda, çiftçinin borcunu borçla döndürdüğü belirtildi. Raporda şu saptamalar yer aldõ:  Türkiye’nin en verimli bölgelerinde, köy kahveleri ve tarlalarõnda satõlõk ilanlarõ var ve köylünün traktörü de haciz altõnda.  Tütün üretim miktarõnõn 78 bin ton azaldõ, TEKEL içki bölümünün özelleştirilmesi sonrasõnda, 19 fabrikadan 9’u kapatõldõ, 2008 yõlõnda TEKEL’in sigara bölümünün British American Tobacco firmasõna satõlmasõyla birlikte 6 fabrikadan 5’i de kapatõldõ.  Hükümetin tarõma ayõrdõğõ bütçe yalnõzca 5 milyar lira iken borcunu borç ile döndürmeye çalõşan çiftçi, bu miktarõn üç katõ, tam 15 milyar lira kredi kullanmak zorunda kalõyor. 15 milyar lira kredinin 1 milyar lirasõ icra takibinde bulunmaktadõr. CHP Merkez Yönetim Kurulu Raporu’na göre, çiftçinin tarõmda kullandõğõ elektrik nedeniyle 900 milyon lira anapara borcu bulunuyor. Elektrik borcuna yürütülen 1.6 milyar lira faiz ile birlikte, toplam borç ise 2.5 milyar liraya ulaşmõş durumda. KISA... KISA... Yurttaşın bankalara olan şikâyeti arttı Türkiye Bankalar Birliği 14 Ağustos 2009-14 Ağustos 2010 döneminde yapõlan şikayet başvurularõnõn bir önceki döneme göre yüzde 52 artarak 2 bin 322’ye yükseldiğini açõkladõ. TBB üyesi bankalarõn doğrudan kendilerine iletilen toplam 3 milyon 84 bin 751 şikâyet başvurusunun yüzde 68’ini banka kartlarõ ve kredi kartlarõ şikâyetleri oluşturdu. Rekabet Kurulu cezalandırdı Rekabet Kurulu, Mesa Mesken Sanayi Mesa Hastanesi Şubesinin taşõnõr ve taşõnmaz mallarõ ile diğer tüm haklarõnõn Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) ve TOBB ETÜ Sağlõk Hizmetleri tarafõndan devralõnmasõ işlemine izin verirken işlemin Kurul izni olmaksõzõn gerçekleştirilmesi nedeniyle TOBB- ETÜ Sağlõk Hizmetleri’ne 11 bin 446.4 TL idari para cezasõ verdi. Türk Eczacõlar Birliği hakkõnda verilen kurul kararõnõn danõştay tarafõndan iptal edilmesi üzerine dosyanõn yeniden incelenmesi sonucu, birliğe 2 bin 433.60 lira para cezasõ verildi. Merkez Bankası’ndan faiz indirim sinyali Merkez Bankasõ “küresel ekonomideki sorunlar derinleşir, yurtiçi durgunluk sürecine girilirse faizlerde yeni indirim olabilir” sinyali verdi. TCMB, toparlanma hõzõna ilişkin aşağõ yönlü risklerin sürdüğünü belirterek dõş talep koşullarõndaki bozulmanõn işgücü piyasasõ ve yurtiçi toparlanmayõ yavaşlatabileceğini bildirdi. Çõkõş stratejisi düzenlemelerin de daha geç yürürlüğe koyulabileceğini ifade etti. Açõklamanõn ardõndan yüzde 8.16 seviyelerinde olan gösterge tahvilin faizi yüzde 8.10’a kadar geriledi. TAV’ın notu arttı Kurumsal derecelendirme kuruluşu ISS Corporate Services, TAV Havalimanlarõnõn kurumsal yönetim notunu 10 üzerinden 9 olarak açõkladõ. TAV Havalimanlarõ, halka arzõnõn üçüncü yõlõnda bu not ile İMKB Kurumsal Yönetim Endeksi’nde işlem gören tüm kuruluşlarõ geride bõrakarak notunu 8.5’ten 9’a çõkarõp birinciliğe yükseldi. IMF raporuna göre, İslami bankalar her alandaki tõkanõklõğõ şeriat hukuku ile aşõyor IMF islami bankaları övdü Ekonomi Servisi - IMF’nin rapora gö- re, Başbakan Erdoğan’õn da parasõnõ ya- tõrdõğõnõ açõkladõğõ İslami finans kurumlarõ şeriata göre yönetiliyor. IMF uzmanlarõ Patrick Imam ve Kang- ni Kpodar, kurumu bağlamayan “İslami Bankacılık: Nasıl Yaygınlaştı?” başlõk- lõ raporlarõnda alõşõlagelmiş bankacõlõkta bir sorun olan kurumsal kalite konusunun İslami bankacõlõğõn yaygõnlaşmasõ açõ- sõndan önemli olmadõğõnõ, çünkü İslami bankacõlõğõn bürokrasiden yargõya, büyük ölçüde kötü işletilen kurumlara bağõşõklõk gösteren şeriat hukuku tarafõndan yön- lendirildiğini belirtti. Buna göre, İslam ül- keleri kurumsal reformlarda az ilerleme sağlasalar bile bankacõlõk sistemi inşa edebiliyor. Müslümanlar, geleneksel bankalarõn sunmadõklarõ ürünleri talep ediyor ve İs- lami bankalarõn yaygõnlaşmasõna yar- dõmcõ oluyor. Raporda, İslami finansõn bir trilyon do- larlõk bir endüstri oluşturduğu belirtildi. Rapora göre, İslami bankacõlõk artõk ka- buğundan çõktõ ve birçok ülkede geleneksel sektöre karşõ rakip bir piyasa haline gel- di. Bu, sadece Müslüman ülkelerde değil, Müslüman nüfusun fazla olduğu İngilte- re gibi ülkelerde de hõz kazandõ. Uzmanlar, 2015’te dünyadaki 1.2-1.6 milyar kadar Müslümanõn tasarruflarõnõn yarõsõnõ, İslami finansal kuruluşlara yatõ- racağõ öngörüsünde bulundu. Raporda, “İs- lami bankalar toksik varlıklara bulaş- madıkları için son krize karşı esnek ol- dular ama odaklandıkları emlak ve ti- caret çökünce olumsuz etkilendiler” görüşünü savundu. ABD’de yeni teşvik sinyali Ekonomi Servisi - ABD’de süren olumsuz ve- ri yağmuru hõz kesmezken ekonomiyi güçlen- dirmesi için baskõ altõnda olan Başkan Barack Obama, istihdamõ arttõrmaya yönelik vergi in- dirimleri gibi yeni tedbirleri incelediklerini açõkladõ. Ülkede geçtiğimiz hafta büyümenin yüzde 1.6 olarak aşağõ doğru revize edilmesi ikinci dip kor- kularõnõ daha da artõrmõş, Amerikan Merkez Ban- kasõ (Fed) Başkanõ Ben Bernanke, ekonomik yavaşlamanõn önemli oranda kötüleşmesi du- rumunda ek destek vermeye hazõr olduğunu söy- lemişti. Obama, “Ekonomi danışmanlarımla birlikte büyümeyi arttırıcı ve kısa vadede istihdamı, uzun vadede ise rekabet gücümüzü arttıra- cak ek adımlar üzerinde çalışıyoruz” dedi. Obama, orta gelir grubunun yararlandõğõ vergi indirimlerinde bu yõl sona erecek sürenin uza- tõlmasõ gibi adõmlarõn da olasõ oldu- ğunu belirtti. Öte yandan, eko- nomist Paul Krugman, ABD’nin 2009’da uygula- maya koyduğu geniş çaplõ teşvik programõna benzer yeni bir canlandõrma paketi- ne ihtiyaç duyduğu uyarõsõn- da bulundu. Krugman, hedefin daha fazla harcama ya- pabilecek düşük ve orta gelirliler olmasõ gerektiğini iletti. İstanbul’da dört gün süren ve 4 milyon Avro harcanan İstanbul Fashion Week ve Collection Premier İstanbul, kent ekonomisine 11 milyon doların üzerinde katkı sağladı. İHKİB Başkanı Hikmet Tanrıverdi, “Ünlü tenisçi Anna Kournikova dahil olmak üzere, davet ettiğimiz celebritylere toplam 500 bin TL ödedik” dedi. Ekonomi Servisi - Türkiye’de teks- til hazõr giyim ve modacõlar arasõnda sağlanamayan beraberlik fuarlara da yansõyor. Geçen hafta içinde aynõ anda iki farklõ organizasyonla gerçekleştiri- len İstanbul Fashion Week ve İstanbul Fashion Fair sektörde beklenen et- kiyi yaratmadõ. İstanbul Hazõrgiyim ve Kon- feksiyon İhracatçõlarõ Birliği (İH- KİB) Başkanõ Hikmet Tanrı- verdi, İstanbul Fashion Week (IFW) ve Collection Premiere İs- tanbul’u (CPI) 38 bin 500 kişinin ziyaret ettiğini söyledi. Tanrõverdi fuarõn başarõsõz ol- duğu ile ilgili eleştirilere de “Bi- zim işimiz fuarcılık değil. Bu fuar bir başlangıç, ilk 2-3 taneyi yapıp hemen ardından özel- leştireceğiz. Bugün talip çı- karsa bugün bırakacağız” dedi. Fua- rõn başlangõç fuarõ olduğunu ve 2011 yaz koleksiyonu olan firmalarõn fuara katõ- labildiklerini anõmsatan Tanrõverdi, şöyle devam etti: “Neticede biz burada bir iş yapı- yoruz ve birtakım şeyleri de zaman zaman devlete anlatmak zorunda- yız. Devletin de gelip burada birtakım şeyleri yaşaması, görmesi lazım. On- ları da ancak bu vesileyle buralara ge- tirebiliyoruz. Bu işin ekonomik yön- leri var, gelecekle ilgili başka sıkıntı- ları olabilir. Bakan gelecek, yanında müdürler gelecek, görecekler, yaşa- yacaklar. Yoksa burada kimsenin çok fazla hoşuna gitmiyor kravatlı in- sanların dizilmesi. Gerçi yapmadık bu sene onu ama. Hiçbirimiz öyle bir gö- rüntü vermek istemiyoruz. Bundan sonrasında daha moda ağırlıklı olur.” B‹ L G ‹ T O P L U M U N A D O / R U / Ö Z L E M Y Ü Z A K DÜNYADAN...  Fransa’da helal et atağı: Fransa’nõn ünlü hamburger zinciri Quick, helal et sa- tan şube sayõsõnõ arttõrma kararõ aldõ. Şirket, 14 ilave şubenin daha İslami geleneklere göre kesilmiş etlerden yapõlmõş ürün satacağõnõ duyurdu. Böy- lece, firmanõn sadece helal et ürünleri satan şu- be sayõsõ ülke genelinde 22’ye çõkacak.  Dünya bankasından enerjiye destek: Dünya Ban- kasõ İcra Direktörleri Kurulu, Türkiye’ye, Güneydoğu Avrupa Enerji Topluluğu Programõ kapsamõnda sağlanacak 220 milyon dolarlõk kredi anlaşmasõnõ onayladõ. Kredi ile finanse edilecek proje, TEİAŞ ta- rafõndan uygulanacak.  Hindistan yüzde 8.8 büyüdü: Hindistan ekonomisi, nisan-haziran döneminde geçen yõlõn aynõ dönemi- ne göre yüzde 8.8 oranõnda büyüdü. Hindistan İsta- tistik Ofisi, büyümede madencilik ve sanayi üreti- mindeki artõşõn etkili olduğunu ve kriz öncesi sevi- yeye ulaşõldõğõnõ belirtti.  IMF’den yeni kredi seçeneği: IMF, yeni oluştur- duğu ihtiyati kredi hattõyla para politikalarõnõ onay- ladõğõ ülkelere, sõkõntõlõ bir döneme girmeden önce kredi sağlayacak. Ülkeler bu kredileri, fonlamaya ih- tiyaç duyduklarõ zaman kullanabilecek ve kredi kul- lanõlõncaya kadar faiz uygulamasõ olmayacak. Tekstilci fuarõnõ satõyor Çiftçinin ampulü söndü