Katalog

29 AĞUSTOS 2006 SALI CUMHURİYET SAYFA DİZİ 9 Kanserden sonra dünyada en önemli üçüncü ölüm nedeni beyin damar hastalıkları, sakatlıkların da en önemli nedenleri arasında yer alıyor Baş ağrısınadikkat! ŞULE KÖKTÜRK alp hastalıkları ve kanserden sonra dünyada en önemli üçüncü ölüm nedeni beyindamar hastalıkları, sakatlıkların da en önemli nedenleri arasında yer alıyor. Günümüzde ‘‘beyin krizi’’ olarak isimlendirilen damar tıkanıklıkları, epilepsi, alzheimer, parkinson gibi hastalıklar ile toplumun büyük bölümünü ilgilendiren nörolojik hastalıklar, nüfusun yaşlanması ile birlikte daha çok insanı ilgilendirmeye başladı. Kanser hastalarının yaşam süresinin uzamasıyla birlikte ise yüzde 4550 kadarında, çeşitli nedenlerle beyindamar hastalıkları ortaya çıkabiliyor. ‘‘Nörolojik hastalıkla yaşamayı öğrenmek durumunda kalan kişilerin oranının hiç de az olmadığına’’ dikkati çeken Türk Nöroloji Derneği Başkanı Prof. Dr. Aksel Siva, nöroloji deyince ilk akla gelenin baş ağrıları olduğunu söylüyor. Cumhuriyet’in sorularını yanıtlayan Aksel Siva, baş ağrılarının toplumda çok yaygın görülmesine karşın bu alanda çok önemli sorunlar yaşadıklarını anlatıyor. Nöroloji deyince akla ilk olarak hangi hastalıklar geliyor? A.S. Öncelikle baş ağrısı geliyor. Baş ağrısına baktığımız zaman, Türk Nöroloji Derneği’nin 1997 yılında yaptığı bir çalışmaya göre, Türkiye’deki 1555 yaş arası kadınların yüzde 20’sinin migreni var. Erkeklerde yüzde 1011’e kadar yükselebiliyor. Gerilim baş ağrısında ise oranın yüzde 30’lara çıktığını görüyoruz. Her erişkinin ikisinden birinde, tekrarlayıcı ya da sürekli bir ağrı söz konusu. Sürekli ağrılardan söz ettiğimizde bu oran yüzde 6 oranında... Bunlar ayda 15 günden daha fazla ağrı çeken insanlar. Migrenin nedeni nedir? A.S. Migrenin nedenini bilmiyoruz. Büyük ölçüde genetik özelliği olan bir sorun. Ancak sıklığı ve şiddeti kişiden kişiye değişiyor. Depresyona bağlı ağrılar olabilir mi? K A.S. Biliyoruz ki, migrenlilerde depresyonu daha çok görebiliyoruz. Birbirlerini arttırabilirler ama ikisi birbirinin nedeni değil. Depresyon, gerilim türü baş ağrısına yol açabilir. Başı ağrıyan herkesin nöroloğa mı gitmesi gerekiyor? AS Hayır... Birinci basamak hekimlere gitmesi gerekiyor. Burada sosyal bir sorun var. Birinci basamak hekimlik, aile hekimliği bütün dünyada çok önemli, ancak Türkiye’de buna yeterince önem verilmiyor. Birinci basamak hekimliğin önemsenmemesi ne gibi bir sorun yaratıyor? A.S. Dernek olarak bir migren tanıtım kampanyası düşünüyoruz, ‘‘Migrenle baş edebilmek için doktorunuza gidin’’ demek istiyoruz. Ancak ‘‘nöroloğunuza gidin’’ diyeceğiz. Çünkü bugün, Bütçe Uygulama Talimatı (BUT) nedeniyle doktorun hangi ilacı yazacağına Sağlık Bakanlığı değil, Maliye Bakanlığı karar veriyor ve migren veya baş ağrısında kullanılan ilaçların önemli bir kısmını, birinci basamak hekimler yazdığı zaman devlet ödemiyor. Herkesin de nöroloğa kolay ulaşma şansı yok. Sağlık Bakanlığı Maliye Bakanlığı’nın baskısı altında. Sağlık Bakanlığı bu konuda tamamen haksız değil. Neden haksız değil? A.S. Bazen bazı ilaçlar, gereksiz yere çok fazla kullanılabiliyor. Ama sorunun yasaklarla değil, eğitimle çözülmesi gerekiyor. Bunların düzeltilmesi gerek. Eğitime yeterince önem veriliyor mu? A.S. Bu kadar sık görülmesine karşın tıp fakültelerinde baş ağrısına ayrılan zaman 23 saat. İnanılmaz komik. Buna karşılık çok daha seyrek görünen her türlü hastalık 3 saat, 5 saat. Bunlar hastalıklara bağlı olmayan baş ağrıları sanırım... A.S. Şu anda birincil baş ağrılarından söz ediyoruz. Bunlar hastalıklara bağlı değil. Tümöre, sinüzite bağlı baş ağrısı, bunlar ikincil baş ağrılarıdır. Ama bunlar çok çok daha az. Eğitim derken sadece tedaviden bahsetmiyoruz. Doğru tanı ve doğru tedavi de önemli... Doğru tanı konulamıyor mu? A.S. ABD’de yapılan bir çalışmaya göre, migrenlerin ancak yüzde 25 kadarına doğru tanı konuyor. Baş ağrısı çekenlerin de yüzde 3540 doktora gitmiyor. Migrenlerin yalnızca 3’te biri doktor reçetesi ile ilaç kullanıyor yani ancak 3’te biri doktora gidiyor anlamına geliyor. Doğru tanı olmayınca doğru tedavi de olmuyor. Hayati sorularla karşılaşmıyoruz ama insanlar daha geç tedavi oluyorlar, daha çok baş ağrısı çekiyorlar. Bizim yaptığımız çalışmalarda Türkiye’deki migrenlilerin yüzde 75’ine her basamakta doğru tanı konuyor. Gerilim baş ağrısı biraz daha geri planda kalıyor. Ama sinüzit, boyun kireçlenmesi gibi olmayan tanılar konuyor. ‘ERKEKLERE DİKKAT’ Nasıl ayırabiliriz? A.S. Erkeklerde daha az görüldüğü için, hasta erkekse daha dikkatli değerlendirilir. Kronik (süregelen) sinüzit kronik baş ağrısı nedeni değildir ama, akut (yeni ortaya çıkmış) sinüzit o sırada iltihabi bir durum olduğu zaman en şiddetli baş ağrılarına yol açabiliyor. Ama o birkaç gün en fazla 12 haftalık olaydır. Tümör baş ağrısı haftalar içinde artarak ilerleyen bir baş ağrısıdır. Neden depresyon da olabilir. Tekrarlayıcı gerilim baş ağrılarında ya da migrenlerde bize insanlar geldiğinde, öyküsünü dinlediğimiz zaman anlıyoruz. 3510 yıldır bu ağrıları var, arada bir tekrarlıyor, hep aynı tipte. Biz bunu duyunca rahatlıyoruz. Ama birkaç haftadır süren ya da ilerleyici bir baş ağrısıysa biraz daha alarme olmak lazım. Bir de ani çıkan baş ağrıları var. Aniden ortaya çıktı, çok şiddetli, patlayıcı tarzda, bulantı kusma var. Beyin kanamasını olduğunu düşünmek zorundayız. BAZEN BİRAZCIK IŞIK BİLE RAHATSIZ EDER BEYİN KANAMALARI Migren, bulantı ve kusma yapar Migren ve gerilim baş ağrısı özellik mesi deyince ille etrafın dönmesi anlaleri nelerdir? mına gelmiyor. Etrafın çok hızlı dönmeA.S. Aslında migrenlerin yüzde 50 si, çoğunlukla iç kulakla ilgili nedenler60’ında, yarım baş ağrısı vardır. Migren den kaynaklanıyor. Ama bir sürü insan lerin çoğunda bulantı, kusma olur. Mig baş dönmesi diye tanımladığı, bir vapuren ağrısı sırasında ışık, gürültü rahat run güvertesindeymiş gibi, yer sallanısız eder. Hareket ettikçe baş ağrısı ar yormuş gibi bir boşluğa çekiliyormuş gitar, hasta sessiz, loş bir odada uyumak bi hissedebilir. Hastanın baş dönmesiister. Kimisinde, baş ağrısı başlamadan ni tarif etmesinden, neden kaynaklandıhemen önce ya da başladığı sırada par ğını kimi zaman çıkarabiliyoruz. lak ışıklar, kırık çizgiler görme 1520 da Bu kayma hisleri beyinle mi ilgili? kika sürebilir. Zonklayıcıdır ve geA.S. Çok net bir şey söyleyenellikle çok şiddetlidir. Gerilim meyiz bu konuda. baş ağrısı çoğunlukla başta Beyin için oksijen çok ağırlık gibi, basınçla sıkışönemli değil mi? tırılıyormuş gibi. Bulantı A.S. Aslında bütün igreni kusma pek yoktur, bazen organlar için hayati, oktutan kişi loş bir biraz ışık, gürültü rahatsijen. Ancak oksijenodada uyumak ister. sız edebilir. Hareketle arsizliğe en çok duyarKimisinde, baş ağrısı tışı tipik değildir. Şiddelı olan, en çok oksijen ti de daha azdır migrene tüketen organ beyin. başlamadan hemen göre. Hücrenin çalışması önce ya da başladığı Baş dönmelerinin en için temel ihtiyaç sırada parlak ışıklar, önemli nedenleri nelermaddesi. kırık çizgiler görme dir? Kaç dakika oksijen1520 dakika A.S. Baş dönmeleri de siz kalması durumunda sık karşılaştığımız bir şey. beyin ölümü gerçekleşisürebilir. Bunların bir kısmı iç kulakla ilyor? gili, bir kısmı kulak veya beyin doA.S. 4 dakikadan önce ollaşımının aksaması ile ilgili. Bir kısdu mu bir şey olmaz, 4 dakikadan mı, aslında psikiyatrik kökenli. Nadiren sonra olduğu zaman da beyin ölümü iç kulakla göz arasındaki bağlantılar ne gerçekleşir diyemeyiz. Burada çok çedeniyle olabiliyor. Biz baş dönmelerini şitli faktörler rol oynuyor. Olay sadece kulağa ait nedenler ya da beyne ait ne oksijen değil, ama oksijen birinci deredenler diye ayırıyoruz. cede önemli. Dolaşım durunca şeker de Kayma hissini aynı gruba sokabilir alamıyor beyin, hücre metabolizması miyiz? içindeki zarar verici maddeler de birikA.S. Evet aynı grupta. Zaten baş dön meye başlıyor. Yüksek tansiyon kontrol edilmeli Beyin kanamalarının en önemli nedenleri neler? A.S. Yüksek tansiyon beyin kanamalarına yol açıyor. Anevrizma dediğimiz beyin damarlarında, halkın baloncuk diye bildiği ki, bunların bir kısmı doğuştandır, bir kısmı damar çeperinin zayıflığı sonucu sonradan ortaya çıkmaktadır, özellikle yüksek tansiyonlu kişilerde bunlar kanayabilir. Kan pıhtılaşma bozukluğu olan kişilerde vücudun başka bir yerinde olduğu gibi beyinde de kanamalar görebiliriz. Kalp hastalıklarına bağlı beyinde damar tıkanıklıkları olabilir. Kalpten pıhtı atabilir ve beyin damarlarını tıkayabilir. Boyun damarlarında, kolesterolü yüksek olan, uzun süredir tansiyonu, şekeri olanlarda ya da çok sigara içenlerde giderek birtakım daralmalar söz konusu olabilir. Bunlar farklı belirti vermektedir. Küçük kafa travmaları ne gibi sonuçlara yal açar? A.S. Hiçbir şey yapmayabilir ama yaşlı kişilerde bazen önemsiz gibi görünen çarpmalar, kafatası ile beyin arasında kan birikmesine yol açabilir. Bu yavaş yavaş geliştiği için zaman içinde sorun yaratabilir. SÜRECEK Türk Nöroloji Derneği Başkanı Prof. Dr. Siva, nöroloji deyince ilk akla gelenin baş ağrıları olduğunu söylüyor M İlaç bir yere kadar işe yarıyor Unutma ile kendini gösteren hastalıklara girersek... A.S. Demansların (bunama) önemli bir kısmını alzheimer dediğimiz, nedeni çok iyi bilinmeyen hastalık oluşturuyor. Beyindeki bazı değişiklikler nedeniyle olduğunu biliyoruz ama, bu değişikliklerin neden olduğunu bilmiyoruz. Alzheimer, 65 yaşın üzerinde yüzde 5’lerde görülüyor, 80 yaşına geldiğimiz zaman ikiye katlanıyor rakamlar. ‘‘Minimal bilişsel etkilenme’’ dediğimiz bir olay var. Burada da unutkanlık söz konusu ama bir alzheimerli hastada unutkanlıklar, o kişinin özel ve sosyal yaşamını etkileyecek boyutta. Demansı önlemek için yapabileceklerimiz var mı? A.S. ‘‘Minimal bilişsel etkilenme’’ olan hastaların, yüzde 50’sinin alzheimere dönüştüğü kabul ediliyor. Bugün elimizde bulunan birtakım ilaçlarla ilgili tartışmalar sürüyor. Bir taraf ilaçlarla ilgili olarak ‘‘Biraz yarıyor ama maaliyetleri karşılamıyor’’ diyor, diğer taraf ise ‘‘İşe yarıyor’’ diyor. Ama kendi deneyimlerimize de baktığımız zaman, bu ilaçlar bir yere kadar işe yarıyor. Sürekli okuma, beyni çalıştırma, bulmaca çözme gibi yöntemlerle alzheimerı geciktirebilir miyiz? A.S. Bunlar klasik bilgiler tabii ama, hayatı boyunca bulmaca çözen bir kişinin ya da bir profesö rün alzheimer olmayacağı anlamına gelmiyor. Hastalıkları saf dışı tutarsak. Çok sık unutuBeyin krizine neden yoruz, bunun nedeni nedir? olan faktörler A.S. O çok Damar sertleşmesi nedeniyle beyin krizini engellemek için sık gördüğügörülüyor, aşağı yukarı kalp önemli bir aktivite. Egzersiz müz bir şey, krizine ne yol açıyorsa beyin süresi arttıkça, beyin krizi oranı benim de sükrizine de yol açıyor. azalıyor. rekli yaşadı Atriyal hipertansiyon Tuzdan ve doymuş yağlardan ğım bir şey. Şeker hastalığı fakir, lifli gıdalardan, sebze ve Bir kere kaYüksek kolesterol düzeyi meyveden zengin besin tüketimi fanız çok Sigara öneriliyor. meşgulse, bir Alkol tüketimi Aspirin kullanımının şeye kafanızı ver Fiziksel aktivitenin inme riskini azalttığını miyorsanız, 2 gün azlığı. Günde 30 gösteren bir kanıt önce olmuş bir şeyi dakika bulunmuyor. hiç olmamış gibi hatırlamayabilirsiniz. CUMHURİYET 09 K