Katalog

15 OCAK 2006 PAZAR CUMHURİYET SAYFA ARAŞTIRMA 9 ‘Türkiye’ de işçiler sömürülüyor’ DİSK Genel Başkanı Süleyman Çelebi, genç nüfusun ucuz işgücü olarak sınırlar içinde tutulmasının, sosyal boyutun yeterince gözetilmemesinin, ülkenin ucuz emek pazarına dönüşmesine neden olabileceğini söylüyor İstanbul Haber Servisi Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Genel Başkanı Süleyman Çelebi, Türkiye’nin, Avrupa perspektifinin birçok platformda ortaya konulmasına karşın, gerek siyasi iktidar gerekse işverenler tarafından toplumun temel göstergelerinin dikkate alınmadığını belirterek 1015 yıl sonrasına uzanan bir AB üyeliği beklentisinin, emekçiler açısından önümüzdeki dönemi riskli kıldığına dikkat çekti. Çelebi, genç nüfusun ucuz işgücü olarak sınırlar içinde tutulmasının, sosyal boyutun yeterince gözetilmemesinin, ülkenin ucuz emek pazarına dönüşmesine neden olabileceği gibi AB ülkeleri içinde yaşayan emekçiler açısından da tehdit oluşturacağını vurguladı. DİSK Araştırma Enstitüsü’nün (DİSKAR) ‘‘AB Sürecinde İşçi Sınıfının Durumu’’, ‘‘Ekonomik ve Sosyal Göstergeler’’ çalışmasında, işsizlik, kadınlar, sosyal güvenlik, emekçiler, gelir dağılımı ve bölüşümü istatistik verilerle ortaya konuldu. Araştırmada, farklı alanlara ilişkin karşılaştırmalı veriler kullanılarak AB sürecinde işçi sınıfının durumu ele alındı. DİSKAR’ın, ‘‘AB Sürecinde İşçi Sınıfının Durumu’’na ilişkin bazı verileri ve tablolar özetle şöyle: Türkiye’de Ulusal Gelirden En Düşük Pay İşçiye 57.0 56.0 54.0 53.2 Ancak ev içi üretim istatistiklere yansımadığından kadınların ekonomideki rolleri de belirsizleşmektedir. AB ülkelerinde kadınların işgücü dışında bulunmasının başlıca nedeni emeklilik, yani iş yaşamlarını tamamlamış olmaları. Türkiye’de işgücü dışında bulunan kadınların sadece yüzde 3’ü iş yaşamını tamamlamış durumda. 52.9 52.8 52.5 52.1 51.7 50.8 50.3 49.8 49.7 49.5 47.1 46.4 49.3 46.0 44.6 42.1 41.8 40.1 40.0 39.9 39.3 34.2 32.8 26.1 Gençler işgücü dışında 1524 yaş arası genç nüfusa bakıldığında, Türkiye’de gençlerin yüzde 62’si işgücü dışında. Avrupa’da ise bu oran yüzde 55. Dolayısıyla, Avrupa’da gençlerin yüzde 37’si, Türkiye’de ise yüzde 30’u iş sahibi. Gençler arasındaki işsizlik hem Avrupa’da hem de Türkiye’de yüksek. Danimarka Luksemburg Bulgaristan İngiltere Belçika Macaristan Çek Cumh. Fillandiya Hollanda Portekiz Norveç İrlanda Avusturya Slovenya Litvanya Polonya Slovakya Almanya Letonya Yunanistan Estonya Türkiye Malta İspanya Fransa AB25 İtalya İsveç Kaynak: Evrostat 2003 DİE 2003 En düşük pay işçinin İşgücü ödemeleri, sabit sermaye tüketimi, üretim ve ithalat vergileri ve işletme artışından oluşan ulusal gelirden en düşük pay, işçi ve memurların oluşturduğu ücretlilerin. Türkiye’de ücretliler ulusal gelirin dörtte birini alırken Avrupa ülkelerindeki ücretliler ulusal gelirin yarısından fazlasını alıyor. Vergi Türlerinin Dağılımı Vergi Gelirlerinin Şahsi GSMH’ye Oranı Gelir Vergisi İsveç Danimarka Finlandiya Belçika Avusturya Fransa Norveç İtalya AB ortalaması Lüksemburg Hollanda Macaristan Çek Cumh. İngiltere Yunanistan Almanya Türkiye İspanya Polonya Portekiz Slovakya İsviçre İrlanda 51,4 49,8 46,1 45,8 45,4 45,0 43,3 42,0 41,0 40,7 39,5 39,0 38,4 37,3 36,9 36,8 36,5 35,2 33,6 33,5 32,3 30,6 29,9 31,9 52,7 30,5 31,6 22,9 17,7 24,2 25,9 25,8 17,7 16,3 19,3 12,5 30,2 14,7 27,1 21,3 19,6 23,6 17,9 10,8 32,0 29,7 Kurumlar Vergisi 5,7 52,7 30,5 31,6 22,9 17,7 24,2 25,9 25,8 17,7 16,3 19,6 12,5 30,2 14,7 27,1 21,3 19,6 23,6 17,9 10,8 32,0 29,7 Sosyal Güvenlik Katkısı İşçi İşveren 5,6 3,8 4,8 9,8 13,4 9,0 6,9 5,5 9,2 12,0 17,1 5,7 10,1 6,8 12,0 17,5 6,2 6,0 0,0 10,0 8,8 11,8 4,4 23,6 0,7 20,0 18,9 15,7 24,9 12,3 20,1 16,1 12,4 11,5 23,7 28,9 9,6 14,4 19,5 11,6 24,7 30,2 15,4 26,3 11,8 9,4 Mal ve Hizmetlerden Alınan Vergiler Diğer 25,1 32,2 29,4 24,6 27,1 25,2 31,3 25,6 30,1 26,6 30,7 38,7 30,5 31,3 37,9 28,8 38,7 29,3 35,8 40,0 33,2 23,2 37,3 8,1 4,4 4,6 7,1 14,0 15,5 3,5 14,2 10,0 13,1 13,9 6,3 7,0 12,6 11,8 5,4 15,7 12,4 4,5 5,8 14,1 11,0 7,0 Gelir dağılımını bütçe bozuyor Gelir dağılımının bir başka göstergesi olan bütçenin fonksiyonel dağılımına göre, Türkiye, AB ülkelerine kıyasla geleceğine en az yatırım yapan ülke. Türkiye’de bütçenin halk sağlığına verdiği önem yüzde 1.4, gençlerin eğitimine verdiği önem yüzde 5.6 iken tefeci, faizci ve hortumculara verdiği önem yüzde 20. Türkiye temel kamu hizmetleri konularında Avrupa ülkelerinin son derece gerisinde yer alıyor. Avrupa’nın en fakir ülkesi Türkiye, Avrupa’nın 6. büyük ekonomisi olmasına karşın kişi başına ulusal gelirde açık ara ile sonuncu. Avrupa’da ortalama kişi başına gelir 26 bin dolar, Türkiye’de ise kişi başına gelir Avrupa’nın 4’te biri kadar. Yüksek nüfusa karşın üretimin düşük olmasının ardındaki temel nedenler yetersiz yatırım, düşük istihdam, düşük katma değer yaratan alanların yaygınlığı ve hâlâ tarımsal ekonomiden çıkılamaması. Ücretler üzerinde vergi yükü Vergi adaletsizliği Türkiye’de işverenlerin savlarının tersine yüksek vergi yükü söz konusu değil. OECD verilerine göre Avrupa ülkeleri içinde toplanan verginin ulusal gelire oranının en düşük olduğu ülkelerden birisi Türkiye. Türkiye’de vergi adaletsizliği söz konusu. Bu adaletsizlik dolaylı vergilerle artıyor. Mal ve hizmetlerden alınan dolaylı vergilerin oranı, Türkiye’de yüzde 40’a yaklaşırken Avrupa ülkelerinde bu oran yüzde 30. İstihdam yaratılamıyor AB ülkeleri 1997 yılında oluşturdukları Avrupa İstihdam Stratejisi ile istihdam oranlarını 2010 yılına kadar yüzde 70’e çıkarma hedefini önlerine koydular. AB üyesi 25 ülkenin istihdam oranı şimdiden yüzde 65. Ancak Türkiye bu hedeften oldukça uzakta ve 15 yaş üstü çalışabilir nüfusunun yarısından fazlası işgücü dışında. Türkiye’de 15 yaş üstü her 100 kişiden 43’ü iş sahibi iken, AB ülkelerinde 100 kişiden 65’i iş sahibi. Türkiye’de işçi ücretleri üzerindeki vergi yükü Avrupa ortalaması düzeyinde. Türkiyeli işverenlerin Avrupalı işverenlere göre avantajı Türkiye’de işçi ücretlerinin düşük olması. Türkiye’de vergi yükü oran olarak yüksek olsa da, satın alma gücü paritesiyle düzeltilmiş nominal büyüklüğü sadece 4 bin 500 dolar. Bir başka deyişle vergi yüküne göre sıralamadaki yeri Doğu Avrupa ülkelerinin hemen üstü. Avrupalı işçilerin sendikalaşma oranı düşük olmasına karşın, temel bir sendikal hak olan toplu iş sözleşmesinden yararlanma oranı oldukça yüksek. Bu oranın yüksek olmasının nedeni, Avrupa’da TİS düzeninin özgürce işlemesi. Avrupa düzeyinde TİS düzeni açısından farklılıklar olsa da, Türkiye örneğinde olduğu gibi sendikaları işçileri temsil etmekten alıkoyan yasal ve yönetsel engeller bulunmuyor. Bütçe zenginlere çalışıyor OECD’nin 2002 yılında yaptığı çalışmaya göre Türkiye, OECD ülkeleri içinde Meksika’dan sonra bütçesini en adaletsiz kullanan ülke. Türkiye bütçe harcamalarının yüzde 45’ini nüfusun yüzde 30’unu oluşturan zenginler için kullanırken en yoksul yüzde 30 için ise yüzde 15’ini kullanıyor. Ancak Avrupa Birliği ülkelerinde bütçenin dağılımı ters yönde gerçekleşiyor. Örneğin, İngiltere’de bütçeden zenginlere 1 verilirken yoksullara 5 veriliyor. Yunanistan, İtalya ve Avusturya dışındaki tüm ülkelerin bütçelerinden yoksullar zenginlerden daha fazla pay alıyor. İş yaşamı erken terk ediliyor Satın Alma Gücü Paritesine Göre GSMH EU 25 Almanya İngiltere Fransa İtalya İspanya Türkiye Hollanda Polonya Belçika İsveç Avusturya İsviçre Yunanistan Portekiz Çek Cumh. Norveç Danimarka Macaristan Finlandiya İrlanda Slovakya Lüksemburg İzlanda 8.049,0 2.171,1 1.720,3 1.708,9 1.514,7 946,0 482,9 472,8 437,6 294,3 251,3 238,1 226,4 214,0 191,9 170,7 164,6 160,5 147,7 142,7 131,5 69,8 22,9 8,6 Kişi Başına GSMH 26.100 26.300 29.000 27.800 26.100 23.200 6.800 29.100 11.500 28.400 28.100 29.500 30.400 19.500 18.400 16.700 36.100 29.800 14.600 27.400 33.200 13.000 50.900 29.800 Türkiye ücretli sayısında 6. sırada Ülkelerin ücretli sayılarına göre yapılan sıralamada Türkiye, Avrupa’da 6. sırada. 25 AB üyesi ülkede ve Türkiye’de yaşayan toplam 170 milyon ücretlinin yarısı dört ülkede, Almanya, İngiltere, Fransa ve İtalya’da toplanmakta. Genç işsizler ülkesi Türkiye’de işsizlerin yüzde 40’ı 1524 yaş arası gençlerden oluşurken AB ülkelerinde bu oran yüzde 24 dolaylarında. AB’de işsizlerin yüzde 60’ı çalışma yaşamının en verimli çağları olan 2550 yaş arası nüfustan oluşmakta. Türkiye’de 50 yaş üzerinde çalışanların oranı yüzde 6. Bu oran AB ülkelerinde ise yüzde 21 dolaylarında. Yani Türkiye’de çalışanlar Avrupalılara göre iş yaşamını erken terk etmek zorunda. 1524 yaş arası çalışanların oranı Türkiye’de, AB üyesi ülkelerin oldukça üzerinde. AB ülkelerinde yaş, kadınların işgücünde kalmasını etkilemezken Türkiye’de kadınların işgücü içinde kalma süresini azaltıyor. Türkiye asgari ücret ülkesi Sermaye çevrelerince her fırsatta, Türkiye’de asgari ücretin yüksek ve birçok Doğu Avrupa ülkesinin bile önünde olduğu dile getirilir. Fakat unutulmaması gereken nokta, Doğu Avrupa ülkelerinde hâlâ sosyal ücret uygulama İşgücüne dahil olmama nedenleri Hem Türkiye’de hem de AB’de, işgücü dışında olan nüfusun büyük çoğunluğunu kadınlar oluşturuyor. Çalışabilir nüfusun iş dışında olma nedenleri Türkiye’de ve AB üyesi ülkelerde farklı. AB üyesi ülkelerde bu nedenlerin başında emeklilik gelirken Türkiye’de ‘‘ev kadınlığı’’ gibi belirsiz bir kavram öne çıkıyor. İş olmadığını düşünüyor %2.3 Emekli %45.2 Diğer %18.8 Ev Kadını %45.2 Özürlü veya Hasta %7.9 Özürlü veya Hasta %9.8 Ailevi yada Kişisel nedenler %6.2 Öğrenci %13.7 Ailevi yada Kişisel nedenler %11.2 %61.7 %38.3 %71.6 Öğrenci %14.5 %28.4 Kadın Erkek Emekli %11.8 Diğer %8.8 Kadın Erkek İşgücüne dahil olmayan nüfus: 163 milyon İşgücüne dahil olmayan nüfus: 25.3 milyon 43.8 41.8 41.6 41.0 40.4 40.3 40.1 39.9 39.5 39.2 39.1 39.2 38.9 38.9 En uzun çalışma süresi Türkiye’de Türkiye’de ücretlilerin çalışma süresi AB ülkelerine göre oldukça fazla. AB ülkelerinde ortalama çalışma süresi 40 saatin altında. Türkiye’de haftalık yasal çalışma süresi 45 saat olmasına karşın, bu süre 52 saatin üzerinde. Türkiye’de ücretliler Avrupalı işçilerden 12 saat fazla çalışıyor. Türkiye çalışanlarının bir başka sorunu da yasal süre üstündeki çalışmanın ücretlendirilmemesi. En Uzun Çalışma Türkiye’de 52.3 Eğitimli nüfus işsiz AB ülkelerinde eğitim ile işsiz sayısı arasında ters yönlü bir ilişki gözlemlenebilirken Türkiye’de böyle bir ilişki kurmak olanaklı değil. Avrupa’da eğitim artarken işsizlik azalıyor. Türkiye’de ortaokul mezunlarının yüzde 12’si işsiz, üniversite mezunu olmak durumu değiştirmiyor. Türkiye’de lise mezunlarının yüzde 13’ü, yüksekokul mezunlarının yüzde 11’i işsiz. AB ülkelerinde, lise ve yüksekokul mezunlarının sadece yüzde 5’i işsiz. 38.5 38.5 37.7 larının gerçerli olduğudur. Sağlık, eğitim, ulaşım, konut, enerji gibi konularda sürmekte olan sosyal destekler, asgari ücretin dışındadır. Asgari ücretin Avro bazında Türkiye’ye göre düşük olduğu Doğu Avrupa ülkelerinde, işçilerin ortalama yüzde 7’si asgari ücret ile çalışırken Türkiye’de bu oran yüzde 36 dolayındadır. Doğu Avrupa ülkelerinde her 14 işçiden biri asgari ücretle çalışırken Türkiye’de her 3 işçiden biri asgari ücretle çalışmaktadır. Emeklilik yaşı Türkiye’de çalışanlar Avrupa ülkelerine göre daha erken emekli olabilir, fakat OECD tarafından yapılan bir araştırma Türkiye’de çalışanların iş yaşamına Avrupalı işçilerden önce başladığını gösteriyor. Türkiye, işverenlerin ileri sürdüğü gibi en uzun emeklilik süresi olan ülke de değil. Tü rki ye İng ilte re Slo va ky Po a lon ya Yu na nis t İsp an an ya Po rte kiz Av us tur ya İsv eç İrla nd a Be lçi ka Fin lan diy Da a nim ark Alm a an ya Ho lla nd a İta lya No rve ç Fra ns a Türk kadını evde Türkiye’de işgücüne dahil olmayan kadınların yüzde 70’i, kendisini ‘‘ev kadını’’ olarak tanımlıyor. Kaynak: Eurostat 2003, DİE 2003 CUMHURİYET 09 K