Katalog

15ŞUBAT2001 PERŞEMBE CUMHURİYET SAYFA TİP'tN ÖYKÜSÜ Behice Boran'ın özgüHüğedoğru attığı Ukadırn, TİP'in Udncikez kuruluşunun Ukadımıydı Faşist saldınlarda çok sayıda üyesini yitiren TİP'in düzenlediği mitingkrde alanlar doluyordu. Sosyalist sol büyüyüp krtieseUeşiyordu. irkezdahaTIPEski TİP'liler konuşuyor lİPneydi ne 'd Türkiye Işçi Partisı, emekçi halkı iktidara ge- tırmeyi amaçlayan bir partiydı. Işçı sınıfi partisı- ni iktidara getirmeyı amaçlayan klasik model- den çok farkb bir partiy- dı. Entemasyonaİızmın anlayışı da modelden farkhydı. Dünyadakı tşçı paıtüennın. ıktıdarda ol- sun, muhalefette olsun, büyük olsun küçük olsun, eşit ve kardeşçe dayanış- masmdan yana bir parüy- di. Entemasyonal içınde "ağabey" dayatmasına karşıydı. Emperyalızmın "kâğt- fam ksptan 1 * olmadığı. en az emperyahstler kadar akılh olunmazsa "can çe- kJşmesTnııı yüzlerce yıl sürebileceğı gerçeğınden hareket eden bir partıydı. Türkiye Curnhunye- ti'nın temel taşının ba- ğımsızhk savaşı olduğu büınciyk kıskançlıkla ba- ğunsızlıkçıydı. O neden- le de TÎP'in politik mü- cadelesınin adı lkiDci KnrtuhtşSavaşı'ydı Her ülkenin sosyo-po- lıtik gehşmesının farklı oknası nedenıyle iilkele- rinin sosyalıztnlerinın kendıne özgü olacağı sap- tamasından hareket eden TİP, 'Bağpnstz Türkhe sosyalizmi'nin Türkiye emekçılcn tarafindan ku- rulacağmı savunurdu. Tüıkiye Işçi Partisi bu topraklarda kurulmuş olan, sosyalist/kotnürust partiler ıçerismdc, kitle- selkşebılmış, emekçi halk tarafindan benim- senmiş, hemen her yerie- şim biriminden oy alabıl- miş tek partidir. Demok- ratk küreselleşmeye ayak uydurarak düzene karşı çıkmayı başarabilmiş tek partidir. TİP, yurt ve dün- ya sorunlannı emekçıle- nn yaran açısından de- ğerlendirir ve gündeme getirirdi. O nedenle de Türkiye'de politikgünde- mi TÎP saptardı Zamanın başbakaru DemireL"güı>- demiTlPin eünden ata" diye kendı örgütüne emır verdığuu yıllar sonra iti- rafctmiştır. TİP, ernekçilere özgü- venaşüamaya çabşmıştır. Emekçilerin kurtuluşu- mm ancak kendi eserleri olabıleceğini. bunun ıçın de mutlaka örgütlenmele- ri, hem pohtik, hem eko- nomik hem de sosyal alanda örgütlenmeleri ge- rektiğını durmadan yıne- lemiştir. TtP Türk'üyle, Kiüdûyle, Lazıyla, Çer- fcezryle- etnik kökenıne bakmadan tüm emekçıie- rin birlikte örgütlenerek her türlü çağdışı oluşum- lara. ağahğa, beyliğe. şıh- lığa. şeyhhğe, hoca efen- dılığc karşı mücadele ederek Misak-ı Milli sı- nırianna sahip çıkılması gereklılığının altmı her zaman çızmiştır. Tüm yurttaşlanrj anadıllerine ve kültürienne sahip çık- ma, onu gelışttrme hakla- nna sahip olduğu, herke- sın Türkiye Cumhunyeti yurttaşı olmaktan doğan, vazgeçilmez, devredil- mez, dokunulamaz kişi- sel haklan olduğu savun- muştur. TÎP, ınsanın sos- yalızm ıçin değıl, sosya- lızmın ınsan ıçin olduğu temehnden poîıtika üret- mıştır. TlP'm felsefesi, partı programırun ve tü- züğünün temel maddele- n Genel Başkan Mefamet Afi Aybar tarafindan ya- zümıştır. Program ve tü- zügün kabul edildiğı 1964 yılında yapılan 1. Kongre'de bazı aydınlar Marks'ı klasik modelden farklı yorumlamaya daya- namayıp partiden aynl- mışlardı. Âyru düşüncede olmalarına karşın kimi aydınlar partide kaldılar. 1968 yılında Sovyetler Bırlığı'nın Çekoslovak- ya'yı işgaline Aybar kar- şı çıkti. TİP Genel Yöne- tim Kurulu da işgali kına- yınca, Savyetler Birliği'ni eleştirmeyi Mark- sizm'den sapma olarak yorumlayan kimi merkez yürüöne kurulu üyeleri muhalefete geçtiler. tki olağanüstü, bir olağan kongrede yenümelerine karşın muhalefet durul- madı. Partiyi üd başlı du- ruma getirdiler. 1%9 ge- nel seçım sonuçlarını ye- nilgi olarak yorumlayan Aybar, sorumluluğu üst- lenıp genel başkanlıktan aynİdıktan kısa süre son- ra şabloncular partiyöne- timıne geldiler. 1970 Ekim'ınde yapılan 4. Kongre'de "haBdar" ko- nusunda alınan karar Si- yasi Partiler Kanunu'na aykın olduğu gerekcesiy- le Anayasa Mahkemesi Türkiye Işçi Partisı'ni te- melli kapattı. 1962 - 1969 arasmı Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulduğu günden bugü- ne en demokratik, en umutiu günler olarak ya- ratan Türkiye Işçi Partisi, bugün de büyük bu- ge- reksinım olarak toplumun önûnde durmaktadır. rtP, 50 kurucu üye ile 1 Mayıs 1975'teyeniden kuruldu.K.urucular kurulu, Behice Boran'ı genel başkan, Nihat Sargın'ı genel sekreterliğe getirdi. ALİER Behice Boran, 12 Mart'ta cezaevlennde 29 ay kaldı. CHP'nin başvurusu üzenne Anaya- sa Mahkemesi'nin af kapsamuu genışletme- sinin ardından 12 Temmuz 1974 gecesi Sakar- ya Cezaevi'nden tahlıye edildi. Aynı gece de- ğişik ülerdekı TtP sanıklannın çoğu da salı- verildi. Cezaevi kapısı önünde Boran'a duy- gulan ve geleceğe Uişkin planlan soruldu. Bo- ran, hukuki durumunun belirsizliği nedeniyle siyasi geleceğiyle ilgili bir şey söyleyecek du- rumda olmadığını söyledı ve ekledi: *~ Sos- yatist hareket bana nerede yer verir, bOemiyu- rum. Politik görevim olmazsa hiçfoiryerebağ- h olmaksmn yazmak isrJyorum. Esasen yapö- ğnnız hiçbir'% siyasetten bağunsc değüdir". Boran'ın cezaevi kapısından özgûrlüğe doğru arüğı ilk adım, TİP'in ikinci kez kuru- luşuna doğru da aölmış ilk adımdı... Ancak, Mehmet Aü Aybar ve Boran'ın yollan aynl- mıştı. TtP hareketi artık iki ayn parti olarak yoluna devam edecekti. (Aybar liderliğinde- ki partileşmeyi aynca verecegiz) "SosyaKst hareket" Boran'a, liderliğe de- vam görevı verdı. TtP, 50 kurucu üye ile 1 Ma- yıs 1975'te yenıden kuruldu. Can Açıkgöz, Nermin Aksın. Yalcın Cerit, Dinçer Doğu, Müşfık Erem, Şaban Erik, Turgut Gökdere, Özcan Kesgeç, Alp Selek, Şaban Yüdız, Çetin Gözaçü, Zeki Kıhç, Nurdan Orpen, Erol Öz- kök, Osman Sakalsn, Selahattin Uyar, Yavuz l naL Bekir Vcnigün. Mchdi Zana, Vusuf Zi- ya Bahadınlı gıbi ısımlenn yer aldığı Kurucu- lar Kurulu, Boran'ı genel başkan, Nihat Sar- gm'ı genel sekreterliğe getirdi. Ve tkıncı TtP dönemi başladı. zor ddnem CHP'nin oy patlaması yaptığı 1970'li yü- lann ikinci yansında sosyalist sol, bir yandan büyüyûp kitleselleşirken bir yandan da bölü- nüyordu. Tırmanan faşist terör, tüm ilerici de- mokrat kişi ve kuruluşlar gibi TÎP'i de hedef almıştı. Yıllar sonra Susurluk çetesi olarak karşrauza çıkan çetenin üyeleri AbduDah Çat- h ve HalukKıreı'nın başını çektiği ülkücü fa- şitler, Ankara Bahçelievler'de 7 TtP'li genci evlerinden alarak katletri. îl Başkanlan Avu- kat Ceyhun Can ve Ejder Ime, faşist kurşun- larla can veren TİP'liler arasındaydı. Faşist saldınlarda çok sayıda partili arkadaşını yiti- ren, parti binalan bombalanan Behice Boran, silahlı eylemlerin sadece darbe hazırlayıcıla- rına hizmet ettiğini savundu ve silahlı sol ey- lemcileri "goşist" olarak niteledi. Türkiye, 1977 genel seçimlerine politik çalışmalann, silahlann gölgesinde yapıldığı, solun bölük pörçük olduğu bir ortamda gitri. CHP' nin oy patlaması yaptığı seçimlerde TİP 70 öncesi başansını tekrarlayamadı. Yenlden cezaevi 1976 yıhndan itibaren her yıl yüz binlerce kişiıünkatıhmıylakutlanan 1 Mayıs, 1979 yı- lında sokağa çıkma yasağı konularak yasak- landı. TtP yönetimi Sıkıyönetim Komutanlı- ğı'nın yasagına rağmen, 1 Mayıs'ı sokaklara çıkarak kutlama karan aldı. Ve 1 Mayıs saba- hı başlannda Genel Başkan Boran'ın olduğu TİP'liler Merter'de sokağa çıktılar. Tümü ye- re yatınlarak gözaltına alındı, aralannda Bo- ran'ın dabulundugupartililerturuklandı. Dö- nemin Başbakanı Büknt Ecevit, bir süre son- ra Avrupa Konseyi'nin toplantısına katılacak- tı. Askerlere, "Boran'ın tutukluluk gerekçe- sini Avrupa'da açıklamanm güçKiğünü" anlat- tı ve serbest bırakılmasmı *rka" etti, talebi kabul görmedi. . 4 » Ylne darbe, ytne kapatılma 12 Eylül cuntacılan, tüm partiler gibi TÎP'i de kapattı. Boran, ilk günlerde gözaltına alın- dı, sonra serbest bırakıldı. Kısa süre sonra da yurtdışına çıktı ve yaşamını Belçika'da siya- si mülteci olarak sürdürmeye çalıştı. Tıpkı Nâzun ve aslında her politik mülteci gibi Boran'ı da sürgünde yurt hasreti sarmış- tı. 1986 Mayısı'nın son günlerinde Uğur Mumcu'yla Düsseldorf'tabuluştular; orman- lık alanda saatlerce yürüyüp konuştular. Yurt hasretine dair şunlan söyledi Mumcu'ya: "İs- tanbuTu öyle öztüyorum ki ama biliyorum, ömriim yetmeyecek dönmeye." Son eyletnl ' : Marksizmle, 1930'lu yıllann başında sos- yoloji doktorası yaptığı Michigan Üniversite- si'nde bir hocasının oğlunun "Marksizmi okumahsm" tavsiyesıyle tanışan ve o saatten C HP'nin oy patlaması yaptığı 1970'li yıllann ikinci yansında sosyalist sol, bir yandan büyüyüp kitleselleşirken bir yandan da bölünüyordu. sonra da yaşamını bilimsel sosyalizme adayan Boran'ın son politik eylemi, partısini TKP ile birleştirmek oldu. Birleşme tartışmalan, 1984'te şekillenmeye başladı ve 7 Ekim 1987 günü Brükserde düzenlenen toplantıda, Bo- ran ve TKP Genel Sekreteri Haydar Kutiu (Nabi Yagcı) Türkiye Birleşik Komünıst Par- tisi (TBKP) adıyla birleştiklerini açıkladılar. Boran hastaydı, konuşmasmm başında top- lantının sonuna kadar kalamayabileceğıni söyledi. Cenazesl döndü Sorulan yanıtlarken yıllardır karşı çıktığı ABD üsleri için,"Üslerin kalkma>acağını bi- liyoruz, ama hic ohnazsa modernizasyon adı aîtmda yeni nükleer silah sokmasınlar" dedi. O tarihte Avrupa Topluluğu olarak adlandın- lan AB ıçin, eşit koşullarda sağlanmayacağı açık olan üyelik yerine ikili anlaşmalar yapıl- masını önerdi. Bu sözler Boran'ın son poütik mesajlan oldu. Üç gün sonra öğle vakti Brük- sel'deki evinde geçirdiği kalp krizi sonucu ya- şanunı yitirdi. Uğur Mumcu'ya söylediği gi- bi yedi yıl önce terk ettiği ülkesine ancak ce- nazesi dönebildi. Yarın: Blrleşlk Komûnlst Parti GEÇMİŞTEN GELECEĞE ORHANERtVÇ Sonsuzluk Yollarında... Nezih Demirttent'i salı, ona kendisini borç- lu hisseden ve tabutunu taşırken tertemiz kal- bi duruveren Kemal Diyarbekir'i dün sonsuz- luğa uğuıiadık. Nezih Bey'in ölüm haberi, bir iki gazete dışın- da tüm iletişim organiarında yer aldı. Bir yanda ölümüne ilişkin bilgiler aktarılırken, öbür yanda da gazeteci kimliği yansıtılıyordu. Gazetelerin üzerinde birleştiği konu; Demir- kent'in, gazetecilik ilkelerinden ödün vermeyen ve herkesi de aynı ilkeleri sahiplenmeye çağı- ran duayenlik özelliğiydi. Hemen tüm gazeteter, Demirkent'in mesleğin özeleştirisini yetkinlikle yapmayı yılardır sürdür- düğü "Salı Yazılan"r\\ anımsatıyor, onlardan alın- tılar yapıyordu. Aktanlan görüşler arasında Demirkent'in ma- sa başı gazeteciliğine yönerttiği eleştiriler, ha- ber vermenin uğradığı yozlaşmanın yarattığı gü- ven bunalımının getirdiği sıkıntının giderilmesi önerileri de vardı. Vardı ama, gazetelerin büyük bölümü yine de Demirkent'in aktardığı görüşlerin tersine bir içe- rikteydi. Anlaşılan "Hocanın dediğini yap, yaptığını yapma" savsözü de değişikliğe uğramış ve ga- zetecilikte "Hocanın dediğini yapma, yaptığını da yapma" şeklini almıştı. • • • Aktardığım tutumun en somut ömeklerinden birini de çok satışlı bir gazetenin "Cumhuri- yet'te renk devrimi" başlıklı haberi oluşturuyor- du. Haberin giriş cümlesi de şöyleydi: Türkiye'nin en eski 'siyah beyaz' ulusalga- zetesi Cumhuriyet'e 'renk' geldi. Gazete dün birinci sayfasında pazargünleri ilave olarak ver- diği Cumhuriyet Dergi'nin tanıtım haberini renkli fotoğraflan ile yayımladı." Haberi okuyunca, daha önce yazdığım bir anekdotu yinelemenin farz olduğuna inandım. Fi tarihinde, yeniçerilerin kazan kaldırmasını engelleyemeyen yeniçeri ağası sürgüne gönde- rilmiş. Arayıp taramışlar ve ocağın en yaşlıların- dan birini yeniçeri ağası yapmışlar. Adam cahi- lin biriymiş. öğrenmek için sır kâtibine tarih oku- tup dinlemeye başlamış. Bir gün sıra 'Hazreti Isa'yı Musevilelerin çarmıha gerdiğini' anlatan bölüme gelmiş. Yeniçeri ağası duyunca köpürmûş ve o kız- gınlıkla kendisini sokağa atmış. Bakmış birMu- sevigeliyor. Yakasınayapışıp silkelemiş. 'Bresiz Hazreti Isa efendimizi çarmıha gerersiniz ha!' Musevi korkuyla yanıtlamış: 'Aman devetlim. O bin beş yüz sene önceydi.' Yeniçeri ağası ûsteiemiş* 'Onu bunu bilmem. Ben yeni öğren- dim.'..." Işte o hesap. Haberi yazdıran biraz arşivde- ki ciltleri kanştırsaydı. Cumhuriyet 2'nin kaldı- rıldığı günlerde (9 Mayıs 1994) "Cumhuriyet 2'deki güncel magazini taşıdığımız arka sayfa- mızda zaman zaman renkli fotoğrafa da yer ve- receğiz" açıklamasını görür, yıllarca öncenin bi- rinci sayfalanndaki renkli fotoğraflara da rast- lama olanağını bulurdu. Bu açıklamayı, yaratacağı tehlikeyi engelle- mek amacıyla yazdım. Çünkü salt gazete ke- siklerine meraklı kolaycı araştırmacılardan biri ilerde basın tarihine not düşerken kullanırsa, Cumhuriyet'e de yazık edilmiş olur diye kork- tum. • • • Muhabir arkadaşlanm en zor görevlerinden birini dün yaptılar. Foto muhabirieri, fotoğrafla- n titrek çıkmasın diye hıçkırmamak için kendi- lerini olabildiğince kasmışlardı. Muhabirier ise bir yandan hıçkınrken bir yandan not alıyortar- dı. Kemal Diyarbekir'i bu hava içinde Türkiye Gazeteciler Cemiyeti'nden uğuriadık. Dileriz son günlerdeki yaprak dökümüfırtına- sı dinmiş olsun. oerinc@cumhuriyet.com.tr. Eski TİP'liler konuşuyor Meclis'in düzeyini yükseltti TtP'in febefesi, parti programının temd maddeleri Mehmet M Aybar tarafindan yaalmışür. MEHMET A1İ ASLAN* Türkiye siyaseti ve fıkir hayatı, büyük ölçüde TİP'in getirdiği yeniliklerden etkilendi. Devlet, siyaset, ekonomi ve her alandaki bütün kurumlar eleştirildi, sorgulandı. Bunlar da bir ölçüde kendilerini sorguîadılar ve düşünce sığlığından kurtulmaya çalıştılar. TİP parlamentoda ve toplumda fîkir ve tartışmalann düzeyini yükseltti. Düzen partileri, kendilerini yenilemek, sola kaymak, TİP ile legal politika alanına çıkan güçlerin meşruiyetini tanıyarak özlem ve taleplerini dikkate almak gereğini duymaya başladılar. TtP bir koalisyondu. Sendikacılann, sosyalist aydınlann ve Kürtler'in koalisyonu. Parti gücünü yeterli bilgi ve deney birikimine sahip demokratik ve sosyalist değerlere bağlı lider kadrosuyla, bu kaolisyondaki birlik anlayışından alıyordu. ... Bu ortamda yetişen çoğu aydınlar, başka partilere ve kurumlara gittiler. Fikirlerini ve benimsedikleri değerleri buralara taşıdılar. Gittikleri yerlere düzeyli bir nitelik kazandırdılar. TİP'in Türkiye'nin fikir ve siyasi hayatmdaki olumlu etkilerini örgüt ve kurumlann büyük çoğunluğunda, bugün de görmek mümkündür. * (TtP 3. Genel Başkanı)