Katalog

SAYFA CUMHURİYET 4 OCAK 1998 PAZAR OLAYLAR VE GORUŞLER Bütçe ve Demokrasi Anlayışında Gelişmeler Prof. Dr. BEDİ1N. FEYZİOGLU Toplumsal Saydamlık Hareketi Derneği Başkam B ütçenin tanhı gelışmesi ıle leyen "Kesin Hesap" Yasası'na ilışkın hü- demokrasınm oluşup ge- lışmesınin tanhı aynı çız- gıyı izler. Bütçe müesse- sesı. 1215 Magna Carta'da başlayıpl683tarihh"Bill of Rights" kanunu ile Ingıltere'de yerleş- tıkten sonra Fransız Büyük Devnmı'nin 1 sayılıyasasııle"Vergüerinancakyasay- la konulabileceğT ılkesıne ulaşması ve Napolyon'dan sonra restorasyon ve 3. Cumhuriyet dönemınde yayımlanan u 1862 tarihlT Genel Muhasebe Karama- mesı ıle Fransa'da sistematize edılmış ve oradan tüm dünyaya \e 1876 Anayasası ile ülkerruze gelmiştir. 1293 Anayasası adı ile de bilinen 1876 Anayasası'nda olsun, Cumhuriyet döne- mının 1924,1961 ve 1982 Anayasalann- da olsun bütçe ıle ılgili hükümler her se- fennde biraz daha gelişerek bugünkü dü- zeyıne enşmıştir. Dört anayasada da bütçe ile ilgilı hü- kümler, onun uygulama sonuçlannı belır- kümlerle tamamlanmıştır. Gerçekten, bütçe, gelecek bir malı yıl- da, kamu harcamalannın yapılmasma ve kamu gelirlerinin toplanmasına ızin \e- ren biryasadır. Ancak, bütçedekı gider % e gelır rakamlannın uygulamada ne dere- cede gerçekkştığinı öğrenmek için de bır kesın hesabın çıkanlması gerekir. Başka bir deyişle, bütçe müessesesi ile parla- mentolarca belirlenen ulusal ıstenç (ira- de) ve ulusal egemenlik. gerçek etkısını ancak bır Kesın Hesap sıstemı ıle tamam- landığı takdirde gösterebılecektir. Bu bakımdan günümüzde ülkeleri iki grupta toplamak mümkündür: Anglo- Sakson grubunda bütçelenn uygulanma sonuçlan, ayn bir yasayla değil, yüksek kontrol ofisinm 6 ay içinde parlamento- ya sunduğu bir raporun "PubHc Accounls Conumttee" adlı birkomisyonda görüşül- mesi (anditing) suretiyle irdelenir. Kontinental ülkelerde ise bütçelenn uygulanma sonuçlan, bütçeye her bakım- dan karşı karşıya bakışımlı (mütenazır) bır Kesin Hesap Yasasrrun parlamento- larca görüşülüp onanması suretiyle de- netlenir. Bu iki sistemden birincisi Ang- lo-Sakson ülkelennde başanlı, ikincisi ise kontinental de\letlerde başansız bı- çımde uygulanmaya devam edılmektedir. Işte. bızdekı durum da böyledir. Kesin Hesap Yasası sıstemının başan- sızlığının nedenı; esas itiban ıle bu yasa- nın ilgili bulunduğu bütçe yasasımn uy- gulanmasından yıllar sonra, adeta o büt- çe iyice unutulduktan sonra parlarnento- ya gönderilmesmde görülüyordu. Öyley- se çare, Kesin Hesap'ın, olabilen en kısa sürede Meclıs'e getirilmesinde buluna- bilirdi. Bizde, kırk yılı aşkın bır süredir, kuramda (teoride) ve pratikte, "bütçe hakkının" parlamentoca tam anlamıyla kullanılmasındaki başanyı. Kesin He- sap"lann sunulmasmdalu süreyı kısalt- makta aradık. Şöyle ki, 1961 Anayasa- sı"nda(mad. 128) 1924 Anayasası'ndakı (17-23 aylık) süreyi 12 aya indırebildik. 1982 Anayasası'nı hazırlayan komisyo- na verdiğımız 4 saate yakın birbnfıng so- nucunda da bu süre 7 aya indırilebıldı (mad. 164). Böylece, yenı bır malı yılm bütce tasansı, Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne sunulduğu gün, uygulaması sona ermiş bir önceki bütçeye ait Kesin Hesap Yasası tasansı da aynı gün TBMM'ye sunulabildi. Bu hüküm, 14 yıldır, aksaksız uygulanmaktadır. Fakat.. 1924 ya da 1961 anayasalannın yürûr- lükte olduğu dönemlerde fazla bır sonuç vermeden.Gerçekten. 1924-1982 devre- sinde, Kesin Hesap Yasası tasanlannın TBMM'de onanması sırasmda, geçen 58 yılda, tasan üzerinde söz alan milletvekı- li sayısı beşi bulmamıştvr. "Esasa Btşldn tek miBet\ekili olarak, Prof. Nedp Bilge'yi Kesin Hesap tasans- nın komisyona iade edilmesi sonucunu do- ğuran konuşması ile uaüriatmak isteriz." 1982 Anayasası'nın uygulanmakta ol- duğu 15 yıldan beri de bütçe tasansı ile aynı zamanda Meclis'e sunulan Kesin Hesap Yasası tasanlan üzerinde de ne ik- tidar ne muhalefet milletvekillerinin söz alarak eleştiri ya da dilekte bulundukla- nna ilişkin bir olay hatırlarrayoruz. Vakıa, her bakanlık bütçesı, gerek büt- çe komısyonunda gerek genel kurulda görüşülüp tartışıldıktan hemen sonra, o bakanlığa ya da genel müdürlüğü ilışkın Kesin Hesap Yasası tasansının o bölümü usulen okunup oylanmakta, fakat kimse Kesin Hesap'la ilgili tek söz söyleme- mektedir. O halde, çareyi başka bır çö- züm yönteminde aramak gerekmektedir. Son kez, Sayıştay'ın, 134. yıldönümü nedeniyle yayımlanan Sayıştay Dergı- sı'nde de belırttığım yenı bir sıstemı uy- gulamakta yarar görüyoruz. Bu yenı sıs- teme göre önce Kesin Hesap tasansının ayn bir komisyonda görüşülüp ıncelen- mesi gerekecektır. Ingiltere'de bu komısyon, Yüksek De- netım Ofisi'nin raporunda belirtilen eleş- tirileri doğrudan bakanlann cevaplandır- malannı (audit) istemektedir. Böylece. denetim gayet etkili bir şekılde yürümek- te ve yeni bir Kesin Hesap Yasası çıkanl- ması formalıtelerine gereksınım kalma- maktadır. Böylece bütçe hakkının, sırf tahminler ve tasavvurlar belgesi üzenn- de değil, gerçekler ve cereyan etmiş olay ve vakıalar üzerinde kullaruhnasını sağ- lamış, kısaca gerçek demokrasiye hakkı ile enşilmiş olunacaktır. "-£?. • £-. - BIR DEVRIMIN f/ONUNCU YILI www. com.tr mi? mı - Cadde değil. Bu. Internet adresi. • Giriyarsun, işlenı yupıyorsun. - Bilgisayardan ?.. - E\et... Kfedi alıyorsun, /ır hileyim, hisse sertedi satıyorsnrı... - Yapmcı ycı.'.. - Yapmışlar... Yaptık. Çünkü müşterilerimizin, sunduğumuz her yeniliğe son derece hızlı uyum sağladıklarını biliyoruz. Şöyle bir diişünün... Türkiye'de ilk kez Internet üzerinde bankacılık sistemini başlatmamızın üzerinden henüz yalnızca 6 ay geçmesine rağmen, www.isbank.com.tr adresini 15O.OOO'i aşkın müşterimiz ziyaret etti. Üstelik yalnızca ziyaret etmekle de kalmadılar; interaktif Bilgisayar*da sayısız işlem yaptılar. Kimi havale gönderdi, kimi hisse senedi satın aldı, kimi kredi kartı başvurusunu Internet üzerinde yaptı.' Onların, Elektronik Bankacıhk'ın en son ürünlerini bile, bu kadar ustaljkla kullanmaları basit bir tesadüf eseri değil. Müşterilerimiz, on yıl önce Bankamatik'le başlattığımız Elektronik Bankacılık devriminin ürünleriyle yaşamaya gayet alışkınlar. Çünkü onlann bankasının benzersiz bir elektronik altyapısı var. Çünkü İş Bankası'nm işi: Geleceği tasarlamak. İnteraktif Bitgisayarın yeteneklerinden birkaçı... • \adelı TL Vadeh/Vadesız Dovtz Te\dıat Hesaht ei^nıu • Yultnnı Fonu alış sö/if İNTERAKTİF BİLGİSAYAR TURKIYE İŞ BANKASI • Haztne b&nosu alış-s&tış h- Altın a/ış-satıg • L-fft altı hisse s^nedı aiış-suttş • Hisse senedi ahs saTts Talımatt p- Repo . ' - ' ' ^ Davtz aitj-saftş ^ Kredı Kartı barc u oŞrcrtme ndenıe • Kredı Kartt'\la \tipılan son İ5 ışlemı gornıe ^ Tuketıc ı Knedtst taksıdt udenıe • Ha\ale • Yafırım Hesahı ve \r ctdestT TL. hesap arastnda para aktarma ^ Y'adesız 7X hesaplarınız arasında partj aktarma • \adesız Me\duaj hesaplarındtın ve Yatırtm Hesabı'ndan hesap özeîı alma • InteraknfTelefon ve Interaktıf Bılgısavar' Ja yapılmış son ışIemJen gt>rnıe P- Odeme tarıhlertnı hatırlatnıu ^ Sanal Tıcareı ^ Her rnrlu hesap. htzmer odeme ışlemlerı ve kredı oranlcır ı\ Icı ılgtlı bıfgı soT ma PENCERE Patron Kim?.. •- La Fontaine'i kim tanımaz?.. Hayvan masal- lanyla ün yapan Fransız şairin en azından 'Kar- ga ile Tilkı' öyküsünü ya da 'Ağustosböceği ile Karınca'sını kim duymamıştır?.. Ama çoğu kişi 17'nci yüzyılda yaşayan Fransız şairin yalakalı- ğını bilmez. Jean de la Fontaine ömür boyu efendilerinin dalkavukluğunu yaparak saraylarda yaşamış, ça- nakyalayıcılıkta ün yapmıştır. Gerçi o dönemde yazar ve sanatçı takımı halka dayanarak yaşaya- mazdı; ancak şairin dalkavukluğu tarih kitaplan- na geçmiştir. Bir ara şair Luxembourg Sarayı'nda Gaston d'Orieans'ın hizmetindeymiş; günlerden bir gün, Dük Hazretleri öfkelendiği için bizimkine sırtını dönmüş... La Fontaine: - Efendimiz, demiş, bana karşı gösterdiğiniz sevgi davranışınıza yansıyor. Dük, adamın söylediklerine şaşarak yüzünü dönünce, La Fontaine lafını tamamlamış: - Evet, arkanızı dönmeniz bana ne kadar gü- vendiğinizi gösteriyor, insan düşmanına sırtını dönmez. D'Orleans yumuşamış. • Yazarın ve çizerin saray surtasından kurtulma- sı çok uzak bir tarih değil!.. Eskiden yazar ya ki- lisenin kubbesi altına sığınmak zorundaydı ya da sarayın salonlarında soylulan koltuklayacaktı. Doğal görülüyordu bu kurumlaşma; krallar, sul- tanlar arasında sanatı ve edebiyatı destekleyen- ler de az değildi. Peki, sonra ne oldu?.. Demokraside doğrudan halkla ilişkiyi sağlayan bir yayın pazan oluştu. Gazeteler, kitapçılar, dergicilerçoğaldıkça, ya- zar çizertakımının patronu değişti; okurtarbirya- zan yaşatabilecek kitleye dönüştüler mi kalem er- babının sırtı yere gelmiyor. Bu yolda büyük pa- ralar kazanan ve lüks içinde yaşayanlar da var; ama piyasada tutunmak yazar için bire bir ölçüt sayılamıyor; hele edebiyat dünyasında adı duyul- madan gözlerini yaşama kapayan büyük yazar- lar var. Kafka bunlardan biri, öldükten sonra yapıtla- n basıldı, ün kazandı. • Dünya değişiyor, yayın elektronikleşiyor, kâğıt- tan gazete belkı tarihe karışacak, kitap yok mu olacak?.. Güzelım okuma alışkanlıklarımız, geç- mışın suyu çekılmiş kuyusuna mı dönüşecek?.. Peki, kitapsız, gazetesız, dergisizdünyada ya- zarın çizerin durumu ne olacak?.. Çok sevdığim bır gazete patronu beni gaze- tesine almak istiyordu; dedim ki: - Ne yapacaksın beni, başına belâ mı alacak- sın?.. Güzel bir yanıt verdi: .- - Gülü seven dikenine katlanır!.. r Sonra boş bir kâğıt uzattı: - Istediğın rakamı yazl.. . . . ^ _ Beyaz kâğıda baktım, bir şey yazmadırn^oşt-'/ luğumuz sürdü gitti. , -, -n .-^,w r,^ • ' -ı. Medyada kartelleşme süreciyle birlikte görsel yayınların egemenleşmesi, yazann ve gazeteci- nin yaşamına sorunlar taşıyacaktır. Yazann patronu halk olmalıdır. Medyada tekelleşme bu kuralı bozar; serma- yenin tek elde toplanmasıyla sağlanan parasal güç, marifetli gazeteciyi satın almak olanaklannı büyütür; bugün Türkiye medyasında sendika da yok; çalışanları sendikalı olan tek gazete Cum- hunyet... Cumhuriyet "CUMA KİTAPLARI" TjmT CumhurİYet k ^ ^ kitap kulübü Sergi Salonlarından Ediniliyor "CUMHURİYET KİTAP KULÜBÜ", okurlarımızın geniş ilgisine erişen ve cuma günleri gazetenizle birlikte ücretsiz sunulan yirmi adet farklı yaprtı edinemeyenlere bir olanak sağlıyor. Okurianmız, "CUMHURİYET KİTAP KULÜBÜ"nün Istanbul Taksim ile Cağaloğlu ve Adana Sergi Salonlarından ("KİTAP KURDU" indirimi dışında ve posta ücreti içinde)750.000TL' lık değeri aşan kitap alımlannda ya da siparişlerinde bir adet "Cuma Kitabfnı bedelsiz edinebiliyor. Adreslerimiz: ISTANBUL Türkocağı Cad. No.39/41 CAĞALOĞLU Tet:(212) 512 05 05 Istıklal Cad. (Aksanat karşısı) TAKSİM Tel:(212) 252 38 81/82 ADANA Çınarlı Mah. 5. Sok. Çınarlı Işhanı No:2 Kat:1Tel:(322) 363 12 11 Yaşam, kalbin iki vuruşu arasındaki zamandır. Kalbinizi koruyun. TÜRK KALP VAKFI 19 Mayıs Cd. No: 8 Şişli/İSTANBUL Tel: (0 212) 212 07 07 (pbx) 10 Hat Faks:(0 212)212 68 35