Katalog

SAYFA «CUMHURİYET 10 AĞUSTOS 1997 PAZAR PAZAR KONUGU Merkez Valisi, eski Başbakanlık Başdanışmanı Aydemir Ceylan, idari yozlaşmayı ve emniyet teşkilatını değerlendirdi 'Çağdaş devlette kin, intikam, işkence olamaz' C* T JT^JT JÇ? Son yıllann zaman zaman en çok tartışılan konulan arasında yer alan toplum- -* sal olaylarda çoğunlukla polis teşkilatı ön plana çıktı. En büyük mülki amir olan valilerin giderek pasifize olduğu ve emniyet müdürlerinin ön plana çıktığı süreçte, raül- ki idaredeki yozlaşma göz ardı edildi. Türkiye'nin, "el öpen vali, erkek eli sıkmayan kaymakam hanımı" tipleriyle karşılaşması biryana, muhafazakâr eğilimli kentlere gönderilen valilerin tarikatlanna göre sınıflandınlması kanıksanır oldu.Ölümle sonuçlanan olaylı toplumsal gös- tenlerde sorumlu görülen bazı polisler ile orta düzeydeki polis şefleri soruşrurulurken, k- endilenni tereyağından kıl çeker gibi sorumluluktan soyutlayan emniyet müdürleri ile valiler yıllarca aynı görevde kalabildi; hatta terfi ettirildi. Bütün bunJan Aydemir Ceylan'la konuştuk. SÖYLEŞİ BÜLENT SARIOĞLU Son ydlardaki birçok toplumsal olay- da mülki idareninfiyaskosunu görüyoruz. Bu süreci idare açısından değerlendirir misiniz? - Her toplumun ya da ulusun kendi iç dina- miği sürekli ilerlemeden yana olmuştur. Top- lumlann doğal gelişim süreci bu yöndedir. Kuşkusuz. toplumlann doğal yörüngesine karşı koyan güçler, akımlar her zaman varola- gelmiştir. İnsan ömrü ile sınırlı kısa zaman ara- lıklannda. toplumsal reflekslerin yoğunlaştığı dönemlerde baskıcı, etkilı olabılirler. Ancak güçleri ve etkinlıkleri daima toplumu koruyan organlann etkinliği ve gücü ile ters orantılıdır. Toplumsal refleks güçlü olduğunda kendisi ile karşı güçler arasında gerilım yükselir. Tür- kıye bu süreçten geçiyor. Toplumsal basıncı pat- lama noktasına getirmemek. ülkesine. halkına sorumluluk görevi olan herkes için kaçınılmaz görev. Mafya kentleri tesllm aldı' Anayasal, demokratik düzeni sonuna kadar koruyarak yasalan doğru zamanlarda, uygun görev lilerle çalıştınrsanız oynayan taşlann ye- rine oturacağı, toplumsal basıncın normal sevi- yesine geleceğı kuşkusuzdur. Dunıp dururken gelmedik bu noktalara. Son 40 yılda toplum, ka- buğunu çatlattı. tnsanlarbatı ıllerindeki kentle- re aktı. varoşlara yerleşti. Geleneklerini, kültü- rel. ekonomık sorunlannı da beraberinde getir- diler. Bu oluşuma uygun siv ıl toplum örgütlen- mesıni. kentlerin bu yenı hemşerilenni yönete- cek, istemlerine yanıt verecek yasalan yapama- dık. Hızlı kentleşmenın sonucu ortaya çıkan rantlan. olağanüstü ekonomik değerleri, kent ınsanına. beledıyelere aktaramadık. Aksine ara- zı, gecekondu, pazar, uyuşturucu, kadın mafya- sı kentlenmizi teslim aldı. Bu ortamda terör ör- gütleri de kolayca yeşerdi. Mafya ile işbirliği- ne girdi. ^ ^ • ^ H Bu gelişmeleri, yakın siyasi geçmişe göre yorumlar mısınız? - 1960'larda işin önemini kavrar gibi olduk. Devletın merkez ve taşra yanı Anadolu'nun yö- 'E mniyet örgütünün belli bölümünde insanlar güç kazanmaya çalıştılar. Hatta o güçlerini valilik kurumuna da sıçratarak kendi aralanndan birçok kişinin birçok illerimizde vali olarak atanmasını da sağlamaya çalıştılar.' netımını toplumun dınamiğine göre şekillen- dırmek. toplumun önünü açmak ıçın projeler üretildı. MEHTAP. İLMtP, KAYA projelen gi- bi. Yerel yönetımlere, il yönetimlerine yeni ba- kış açısı getiren, sorunlara çözüm önerileri gös- teren projeler, yasa tasanlan hep yapıldı. Hiç- bin yasal aşamada değil, tozlu raflarda kaldı. Yargı, eğitim, kültür ve diğerleri için de aynı du- rum. 1930'lann, 40"lann il idare ve belediye yasalan ile idare ediliyor Anadolu. Osmanh'dan kalma İl Özel Idaresı Geçici Yasası da cabası. Bu yasalar artık topluma dar geliyor. 'Halktan yana kadrolar horlandı. dışlandı' Geçmiş dönemlerde bir ölçüde de olsa liya- kat. ehliyet, deneyim kamu kuruluşlannda ge- çerli ıdi. Çağdaş. demokrat, Atatûrk cumhuri- yetini. halkı düşünen, kişisel beklenti ve çıkar- lardan uzak kadrolar son 15-20 yıl içensınde horlandı, dışlandı. "Benim bürokratım işini bi- lir" sloganma uygun kadrolar oluştu. ^^••^ Son aylann gündemine oturan 8 yıl- lık kesintisiz eğitim uygulamasında bürokratik kadroyla ilgili bir sorun doğabilir mi? - Toplumun temel taşı olabilecek bir tasannın yasalaşması içinçalışılıyor. Çok tartışılıyor. Ya- salaştığında gelecek kuşaklann yetiştirilmesin- de. uygarlığa. çağdaşlığa giden yolda bir kilo- metre taşı olacak. Atatürk devrimlerinin teme- linde de eğitim birliği. çağdaşlığı yatar aslında. Hiç kuşku duyulmasın kı, çocuklanmız, genç- lerimiz çağdaş ve bilimsel eğitimle kalplerinde- ki Allah korkusunu. bilinçli Allah sevgisıne dö- nüştürme olanağı bulacaktır. Kesintisiz eğitim reformu elbette önemli. ancak en az onun kadar önemlısi bence idari reformdur. 8 yıllık kesin- tisiz eğitim Anadolu'da uygulanacaktır. İdari re- form yapmadan. Anadolu'da örgütlü idari yapı- yı değiştirmeden, çağdaşlaştırmadan ve bu ye- nı yönetim biçimine uygun insanlan bulup gö- reve getirmeden. Anadolu'daki illerde hangi va- li, hangı kaymakam, öğretmen ve müdürle ya- pacaksınız uygulamayı? Atatürk cumhunyetı- nın Türk ulusuna hediyesi nice bilim adamı eği- tımci, demokrat idareci son 20 yılın politik kav- galan arasında kayboldu gittı. Yetmedi. bir de sırtına solcu damgası vuruldu. Bugünkü duru- muyla 8 yıllık eğitime karşı duracak, uygulama- sına gönülden katkı sağlamayacak birçok bü- rokrat şu anda görevde. 'Nerede önder öğretmenler?' Son 20 yılda eğitimde bir Mustafa Necati, bir İsmail Hakkı Tonguç. valılar arasında bir Tev- fık Sım Gür, Haşim İşcan. Ertuğrul Süer, En- ver Kuray, Necmettin Karaduman. NaciÇerez- ci gibi değerlen çıkaramamanın nedenlerini araştırmalıyız. Son 10-15 yılda tutumlanyla. eserleriyle topluma damgasını vuran kaç vali var? Nerede bulacaksınız 30-40 yıl öncesinin Atatürkçü, toplumun önderi kabul edilen öğret- menleri? Öğretmen okullannı kapatmışsınız. her meslek grubundan ınsanı tutup öğretmen yapmışsmız. Deneyımli, üretken, beyni genç kalan eğitimcilerin, öğretmenlerin göreve çağ- nlması zamanıdır. ^^^^m İl idarelerindeki yozlaşma süreci siz- ce nasıl gelişti? - Anadolu'daki il yönetimlerinin çöküşü, ko- alisyon hükümetlerinin kısırdöngüsü ile başlar. 70'li yıllann ortamından sonra, 1980"lerde iyi- ce hızlanır. Çünkü, 1980 darbesinden sonra va- AYDEMİR CEYLAN 1962yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi 'nden mezun oldu. Çeşitli ilçelerde kaymakamlıkyaptı. 1970- Hyûları arasında ABD'de (L.A, USC) kamu yönetimi dalında master öğrenimi gördü. 1977 seçimlerinde, Bilecik CHP senatör adayı oldu. 1978-79yıllannda Ecevit hükümeti döneminde Amasya, Adana Valiliği yaptı. Eski Türk İdareciler Derneği Genel Başkanı. Eski Başbakan Yardımcısı Hikmet Çetin döneminde Başbakanlık Başdanışmanı olarak görev yaptı. Halen Merkez Valisi, Atatürkçü Düşünce Derneği Batıkent Şube Başkanı. "Kaymakamlığın Kazandığı Yeni Boyutlar Üzerine " adh bir araştırması bulunuyor. - Öncelikle ivedi bir mülki idare amirleri ku- rultayı toplanmalı. bugünkü il yönetimi ve ye- rel yönetimlerin sorunlan ve mülki idare amir- lerinin sorunlan tartışılmalı; hükümete proje ve yasa tasanlan olarak sunulmahdır. Istanbul gi- bi illerde de artık özel yönetim sistemleri şart- tır. Yansız, çağdaş konumda bir il yönetimiyle, Anadolu'da banşın süreceğine, devletin en et- kın ve üretken biçimde işleyeceğine inanıyo- rum. •^••" Özellikle olaylı toplumsalgösterUerin ardmdan en çok tartışılan kesim polis örgütû. Bu olaylarda emniyetin payı nedir? - Son yıllarda kamuoyunda en çok tartışılan kurumlann başında asayiş ve güvenlikten so- rumlu emniyet örgütümüz geliyor. Polisle ilgi- lı yasalan bilmeden, konumunu, işlevini bilme- yen birçok kışı de tartışmanın ıçinde. Toplumun bütün kurum ve kuruluşlan iyi çalışıyonnuş da yalnızca emniyet örgütü bir deformasyonun içindeymiş gibi gösterilmeye çalışılıyor. Bütün bunlardan ve son yıllann politik çalkantılann- dan polisin etkilenmemesi olası mı? Toplumsal huzursuzluğun nedenleri ve kaynağı olarak po- lis görülebilir mi? Polis örgütü içindeki olum- suzluklan. vasadışına kayma eğiliminde olan, suç işleyen, politize olan bu kuruluş mensupla- nnı öne çıkararak tüm örgütü toplumsal tartış- malann odağı haline getinnek doğnı mu? Sağ- lıklı tartışmalar yapmazsak devlet olarak, bi- reyler olarak bindiğimiz dah kesmiş oluruz. Po- lis ile ilgili sorunlar bugün ortaya çıkmadı. As- lında doğru teşhislere varabilmek için polisi ve örgütünü iki ayn zaman diliminde incelemek gerekir: 1980 öncesi ve sonrası. Polisin, toplu- mun odak noktası haline gelişi 1970'lerde baş- lar. Ülkenin tümünü içine alan rejim kavgalan- na, teröre, siyasi cinayetlere, toplumsal histeri- li, kaymakam olacaklan yetiştiren SBF ve hu- kuk fakültelerinin öğretım kadrolanna, eğitim, öğretim sistemlenne vurulan darbe, daha son- ralan bu okullardan yetişecek geleceğin kay- makam ve valilerini de görecelı olarak etkiledi. Maiyet memurlannın seçimi ve yetiştirilmeleri konulanndaki politize uygulamalar. erkek eli sıkmayan kaymakam hanım tipmi de beraberin- de getirmiştır. Oysa Atatürk Türkiyesi'nin ve o- nun kurduğu cumhuriyetin temel ilkeleri anaya- sada bellidir. Bu ilkeler içindeki Türk idari ya- pısının örgütlenmesi ve bu örgüt içinde görev alabilecek ınsan tipi de belliyken.-çağ- daş, demokrat, laik hukuktan, halktan yana idareciler- po- litik kavgalarla de- mokrasi bunalım- dayken, Anado- lu'nun sakin görün- tüsü bu yönetıci tip- — leri ile mümkün ol- du, sağlandı. Anadolu'nun dirliği, düzeninden rahatsız olanlar, politik çıkarlann da ötesinde ideolojik beklentilerini gerçekleştirmek için il yönetimlerine el atmada gecikmediler. Koalis- yon döneminde vali atamalannda bir sizden bir bızden ilkesi geçerli oldu. Böyle davramrsanız, idareyi ucubeye çevirirsiniz, öyle de olmuştur. 'Vali. altındaki atamadan habersiz' Bazı valilerin bu derecepasifdavran- malarını, siyasiler karşısında da etkisiz kalma- lannı neye bağlıyorsunuz? - Valilik, valilikler, siyasi iktidarlann millet- vekilleri. il başkanlan ve bunlara yakın etkin ki- şilerin yoğun baskısı, etkisi altında. 5442 sayı- lı yasaya göre, il emrine atanacak il müdürleri ve bir kısım üst bürokrat için valinin görüşünün alınması gerekir. En azından gelenekler 10-15 yıl önce böyleydi. Son dönemlerde en alt ka- demedeki personelın atanmasında dahi bakan- lar. milletvekilleri. il başkanlanmn istem ve ka- ugünkü durumuyla 8 yıllık eğitime karşı duracak, uygulamasına gönülden katkı sağlamayacak birçok bürokrat görevde. Çağdaş, demokrat, Atatürk cumhuriyetini, halkı düşünen, kişisel beklenti ve çıkarlardan uzak kadrolar son 15-20 yıl içerisinde horlandı, dışlandı. 'Benim bürokratım işini bilir* sloganına uygun kadrolar oluştu.' ye polis hazırlıklı değildi. Ne eğitimi, ne görev yaptığı mekânlan ne de donanımı o günlerdeki ağır sorumluluğun altından başan ile kalkma- sına yetecek konumdaydı. Birçok masum in- sanla birlikte onlar da telef oldu. 1lk kez bir em- niyet müdürü o dönemde katledildi. Üstelik Pol- Bir. Pol-Der gibi meslek örgütleri; polisin da- yamşması, özlük haklan ve mesleğin geleceği ile ilgilenmesi gerekirken, siyasete bulaşarak kendilerine yakın partilerin ideolojik etki alan- lanna gırdiler. Uygun önlemler alındığı, yeter- li, yetenekJi duruma getirildiği sıralarda 1980 darbesi oldu. 1980 sonrasın- da yaşanılan sıkıntılar göz önünde tunilarak, polis için tümüyle bir idari reform pa- keti uygulanması gerekir- ken, araç alımı. telsiz alımı. lojman yapımı gibi günübir- lik iyileştirmeler, kıyafet ile sorunlann çözüleceği sanıl- dı. Valilik, kaymakamlık sonuçta il yönetimleri çok politize edildi. Sıksıkvali değişiklikleri ya- pıldı. Liyakat. kıdem. deneyim göz ardı edildi. Böyle olunca. vali ve kaymakamlar yetki ve so- rumluluklan ile birlikte erozyona uğradılar. Bugün valiliklerin, ülkenin ve toplumun kal- kınması için yapılacak planlamalarda hemen hıç yetkısi yoktur. Görüşleri de dikkate alınmaz. Ekonomik, sosyal. kültürel yatınm planlamala- n merkezden. illere empoze edilir. Tersi olma- sı gerekir oysa. Ancak illerimizde bu planlama- yı yapacak, başaracak ne etkın ve bılgili kadro ne de kaynak ve donanım vardır. rarlan geçerli oldu. Valinin çoğu kez haberi bi- le olmamaktadır. Ancak bu atamalardan sonra doğacak her türlü sorumluluk da valiye aittir. 'Çare görkemli zengin düğünlerinde' Önemli toplumsal ve yönetsel başansızhkla- nn faturası valiye çıkanlır. Herkes geriye çeki- lir. Türkiye böylesine bir siyasiler yönetiminin etkinliğini bir yönetim tarzı olarak benimsiyor- sa mesele yok. O zaman imza yetkisini ve so- rumluluğunu da valilerden almak gerekir. Gös- termelik valilik kurumu. halkın gözünde de va- liyi tümüyle yıpratır ve işlevsiz hale getirir. En önemlisi yönetimdeki personele karşı prestij kaybeder. O da çareyi görkemli zengin düğün- lerinde, protokol karşılama ve uğurlamalannda gözükmekte bulur. Ya da toplurrisal olaylarda il dışında veya emniyet müdürünün arkasında ol- mak onun için ehvenişer olur. malı? İdari reformpaketinin içinde neler ol- 1990'lann emniyet kadrosunu nasıl değeriendiriyorsunuz? - Pol-Bir. Pol-Der artık yok. Ama polise, da- ha sonralan polisi çok sıkıntıya sokacak, yıpra- tacak bir misyon yüklendi: Devleti kurtarmak. Bu misyonun temel düşüncesi; yasalar yetersiz. yargı etkin değil, politikacı, bürokrat, aydın ay- mazlık içinde. Oysa Türkiye içeriden ve dışan- dan bölünmenin eşiğine getirilmiş. Ne yapmak lazımdı? Sınırlı, kamufle edilmiş bir üst düzey kadrolaşma ile Türkiye'nin karşı karşıya bulun- duğu tehlikelerin üstüne gitmek. Buyruklannı bu üst düzey örgütlenmeden alan özel hareket timleri, bu anlayışla kuruldu. Yetkileri fazla, so- rumluluklan sınırlı. Kamuoyunun bir bölümün- de önceleri sempati ile karşılanmadı da değil. Önemli işler de yapmış olabılirler; bilmiyoruz. Baslangıç amacı ne olursa olsun parlamento, hükümet, yargı, idare gibi devletin temel ve ya- sal kuruluşlannın denetim ve gözetiminde ol- madığı kışi ve kuruluşun sonuna kadar yasal çerçeve içinde kalması olası mı? Bir avuç insan haia yapar, suç işler, tüm örgüt mensuplan zan- lı durumuna düşer. Toplumsal güven bunalımı doğar. 'Siyasilerin suçu polise yüklendi' Geçmişte polisımizi "Fruko", bugün "Robo- cop" diye tanımladık. Hükümetlerin, siyasile- rin, yöneticilerin sorumluluklannı polise yük- leyip hıncımızı onlardan almaya çalıştık. Onlar da aramızdan çıktı. Etten kemikten yapümış varlıklar. Üstelik kamu personelinin en koruma- sız bireyleridir. Bir odacı hata yapsa, suç ışlese yerini zor değiştinrsiniz de. örneğin milletveki- linin arabasmı durdurup ceza yazan polisin 24 saat içinde Hakkâri'ye atanmasını önleyemez- siniz. Siciline kötü not düşülen bir polisin gele- ceği kaydı demektir. Müfettiş raporlan ile vali olamaz denilen bir kaymakamın. vali olduğu görülmüştür oysa. ^ ^ ^ ^ İçişleri Bakanlığı'nın sağ eğilimli partilere verilmesi, yazılı olmayan bir kuralgi- bi Bu konuda sol partilerin sorumluluğu yok mu? - Merkez sol partilerin de görevi var. Geçmiş- te bu alanı koalisyon ortağı olmalanna rağmen merkez sağ partilere bıraktılar. İçişleri Bakan- lığı'ndan daha çok. Dışişleri Bakanlıgf nı ilgi odağı, prestij bakanlık olarak gördüler. İçişleri Bakanlığı'na sahip olan partinin Anadolu'yu kontrol edeceğını göz ardı ettiler. Emniyet ör- gütünün ve polisin görevlerine ihşkin yasal dü- zenlemeler yapılacaksa her şeyden önce BM ve Avrupa tnsan Haklan Sözleşmeleri'ndeki hü- kümler ile Avrupa Konseyi Parlamentosu'nun 1979 tarih ve 690 sayılı karan ile açıklanan Po- lis Hakkındaki Bildiri göz önünde tutulmalı. Bu arada polisin bir tanımım da yapmak gerekir. Polis nedir, kimdir? Polis. halk ile devletin ku- ruluş ve kurumları için vardır. yalnızca devle- tin anayasal düzeninden yana değil, bu devletin ve anayasal düzenin sahibi halktan yana da ta- raftır. ••••• Yargı karşısma çıkan hergüvenlik gö- revlisinin savunmasının temelinde, "Devlet için yaptım " yaklaşımını görüyoruz. - Çağdaş tanımı benimseyince, örneğin iş- kenceye zorlayanın da, işkence yapan polisin de bunu hangi gerekçelerle yaptığı artık önemli ol- mayacak. insanlık suçu işlediği sabit olacaktır. Çağdaş anlamda, devlet anlayışı içinde kin, in- tikam, işkence olamaz. tç güvenlik örgütlerine, belli kesime düşman olma, öldürme gibi bir gö- rev, misyon yüklenmesi, dünyanın her yerinde ilkel toplumlann adalet anlayışı olarak kabul edilir.Polis alımında kişi ve belli zümrelere ay- ncalık tanınmamalıdır. Polis olarak yetki ve so- rumluluk üstlenecek kişiler fiziksel, ruhsal ve moral niteliklen ve eğitim düzeyi açısından say- dam ve nesnel ölçütlere dayalı son derece titiz | tkisiz kalan vali, çareyi görkemli zengin ^düğünlerinde, protokol carşılama ve uğurlamalannda gözükmekte bulur. Ya da toplumsal olaylarda il dışında veya emniyet müdürünün arkasında olmak onun için ehvenişer olur.' bir seçme sınavdan geçinlmeli. bu seçmeleri yapacak kişiler de bilgili, yetkili ve yansız kişi- ler olmalıdır. 'Emniyet içinde güç kazanmak Isteyenler var' REFAHYOL iktidarından berigördü- ğümüzyeni bir tartışma da "Cniformalar ara- st çatışma " şeklinde. Silahlı güçler arasındaki aynşma nedendir? - Bu aynşma, polis içerisinde etkin konum- daki insanlar arasında yarış olarak başladı. Hat- ta polis örgütünün son yıllardaki yetişme tarzı- na bakarak. Türkiye'de çok etkin olabilecekle- rini, Türkiye'ye çok yardımcı olabileceklerini, bunun için de çok iyi yetiştıklerini sanarak, em- niyet örgütünün belli bölümünde insanlar güç kazanmaya çalıştılar. Hatta o güçlerini valilik kurumuna da sıçra- tarak. kendi aralanndan birçok kişinin birçok il- lerimizde vali olarak atanmasını da sağlamaya çalıştılar. Nitekim son yıllarda bazı emniyet mü- dürlerinin kamuoyunda fazla ön plana çıkması- nın da bu gelişimin sonucu olduğuna inanıyo- rum. Valilerimizin de niçin arka planda kaldıklan- nı kendilerine sormak gerekiyor. Yetki ve so- rumluluk her şeyden önce validedir. Toplumsal olaylarda emniyet müdürü şunu yaptı, bunu ya- pamadı diyemezsiniz. Sorumluluk validedir. ^^^^» / 980 öncesi en kanlı eylemlerin oldu- ğu dönemde, Ecevit hükümetitarafından A da- na Valiliği'ne getirildiniz. Başanlı çalışmala- nnıza karşın iktidariann siyasi yaklaşımlan nedeniyle 17 yıldan beri merkezdesiniz, Yeni- den aktifgörev geleceğiniz söyleniyor. - Vali olmak tabii ki çok onurlu bir görev, a- ma bu istemekle olmaz. Hükümetlenn takdiri- dir, sonra da Cumhurbaşkanımızın takdiridır. Çünkü valiler, dev leti, hükümet ve Cumhurbaş- kanı adına temsil eder. Ama önemli olan devle- timizin şu güç günlerinde, demokrasiden, Ata- türk devrim ve ilkelerinden yana taraf olan in- sanlanmızın bu görevlerde bulunmasıdır. Bu nitelikte kaymakam, vali muav ini ve mer- kez valisi meslektaşlanmrz hâlâ çoğunluktadır.