Katalog

18 OCAK 1996 PERŞEMBE CUMHURİYET SAYFA HABERLER A ndreas Papandreu 'nun siyasalyaşamı XI 'Namlunun Ucunda Demokrasi' -Z JLmücadelesi ile geçti. Kitabına bu adı verdi. Politikadaki son dönemini ise kendisinden 38yaş küçük ve 'Mimi' olanak tanınan son eşi Dimitra Liani ile uğraşarak geçirdi. Andreas 'Namlunun Ucundan Mimi 'ye' uzanan ilginç uzun birpolitikyaşam sürdü. Andreas OZGEN ACAR 1 20 yaşmdaişkenceyletaıııştiYunanıstan'a ve Türk-Yunan ilişkileri- nin yakın tanhine damgasını basmış olan Yunanistan Başbakanı Andreas Papandreu, Namlunun L'cundaki Demokrasi adli kita- bına şu sözle başlar: "Siyasetin egemen oiduğu bir evde büyü- düm. Bir Yunan papazının oğlu babam, 1914 yüındapolitikayaanldı. Daha 1919'da, yani doğduğum yıL Yunan siyasal yaşamın- da önemli bir yer edînmişfi. Çocukken, Yu- nanistan'ın Anadolu seferi trajedisini izle- yen çalkantılı yıllara tanık okJum." Andreas Papandreu 5 Şubat 1919'da Çeş- me ilçesinin karşısındaki Sakız Adası'nda doğdu. Andreas'ın doğumundan tam 100 giin sonra Yunan ordusu lzmir'e çıktı. And- reas'ın yaşam öyküsünü algılayabilmek için dedelerine uzanmamız gerekir. Dedesl casustu Leh Yahudısı, mühendis Sigmund Mi- neyko I863'te Polonya ordusunda görev yapmaktadır. Rus Çan'na karşı ayaklanan- lar arasındadır. Yakalanır, ölüm cezasına çarpılır. Zengin ve asil aileden gelen anne- si oğlunu para karşılığında kurtanr. Çalış- ma kampına gönderilir Annesinin desteği ile Sibirya'dan Romanya'ya kaçar ve Pa- ris'e geçer. lyi bir mühendis olarak ünlenir. Osmanlı fmparatorlugu Fransa'ds istihkam mühendisleri aramaktadır. Sigmund, Yan- ya'nin savunmasında görevlendirilir. Ora- da, tanıştığı güzel Persofoni Manari ile ev- lenir. Bu evlilikten Andreas'ın annesi Sophia doğar. Sigmund savunma planını Yunanlara vererek casusluk yapar. Osman- lının ölüm cezası vereceğini öğVenince Gü- ney Yunanistan'da Patras'a kaçar. Yunan ordusuna başmühendis olur. Balkan Sava- şı'nda Osmanlfya karşı savaşır. Andreas'ın babasının babası bir Orto- doks papazıdır. Baba Yeorgios; dinsel, tu- tucu bir ortamda büyür. Radikal bir aşkın ürünü. yan Yahudi anne Sophia ile Orto- doks dininin tutuculuğundaki bir ortamda büyümüş Yeorgıa'dan doğan tek çocuktur Andreas Papandreu. Baba, Kiveli adlı bir artistle evlenmek için, Andreas 5 yaşındayken Sophia'yı bo- şadı. Bu olayın etkisi altında kalan Andre- as, yaşamı boyunca babasından nefret etti. Buna karşın Namlunun L'cundaki Demok- rasi kitabını "Babama" diye şu sözlerle it- haf edecektir: "Nasıl yaşandacağını ve inançlan uğruna nasıl ölüneceğini bilen yi- ğit ve demokrat George Papandreu'ya." Dostlan. Andreas'ın bu ithafında sami- mı olmadığını oldum olasıya söylemişler- dir. Yakınlan "Kitap Ontorio'da sürgünde iken yazılmıştı. İ Ikedeaskeri \önetim sürü- yordu. Babasının aduıa gereksinüni vardı" derler. • •• Andreas. 4 Ağustos 1936 sabahını çok iyi anımsar. Atina'da, benim de 4 yılımı geçir- diğim. Psyhiko semtindeki evinde yeni uyanmıştır. Köşeden gazete almaya gider. Alanda, küçük bir grup, duvardaki ilanı okumaktadır. Afişte, "darbe'* oiduğu yazı- lıdır. Bundan sonrasını şöyle anlatır: "Kalabahğı yararak duvara doğru ilerle- dim. afişi kopanp parça parça eftim. Hemen tutuklandım. Sonralan. karakoldan serbest bırakıldığımda rejime karşı büfün giieüm- le mücadele içeceğime ant ictim. Dediğimi yapmaya başladun. Lise son sınıftaydım." 'Senin de sıran aelecek' Andreas 1939'da Atına Üniversitesi Hu- kuk Fakültesı'nde3. sınıfögrencisiydi. ÜI- kede, General Ioannıs Metaxas'm diktası sürüyordu. Birgün babası Ege'deki Andros adasına sürgüne gönderildi. Kamu Düzeni Bakanj "şişko" Konstan- tın Manyadakis, babasını gönmek için izin almaya gelen uzun boylu gence "Senin de ne maloMuğunubiüyoruz. L'nutmasenin de sıran getecek" diyecekti. Bir süre sonra Andreas, üniversıtede, Troçkist eğilimlı gızli bülten dagıtma suçu ile Manydakıs'in adamlannca tutuklandı. Bu olayı şöyle aktanr: "1939 bahannın bir gece yansrydı. Pla- ka'daki tavernada kız arkadaşunla birliktc tüm kaygılardan uzak bir gece geçirmiş,eve yeni dönmüştüm. Otobüsten inip, karanlık caddelerden Psyhiko'daki evimize döner- ken hizmetçimiz Maria çıktı önüme. 'Bu gece eve gelme, senı beklıyorlar' diye uyar- dı beni Fakat kaçmak için vaktin çokgeço\- duğunu anladım. Ancak bir Mok ilerdey- dim, kaçmaya calışsam farkına vanrlardı. Eve doğru yürümeye devam ettim. Dış ka- pıyı açıp içeriye girdim. Gelmelerini bekle- dim. EUerinde tüfekleriyle geldiler. Evi ara- dılar, bir şey bulamadılar. Ozel gövenlik ka- rargâhına gideceğimizi, kendilerini izleme- mi emrettiler. (_.) Özel güvenliğin adamla- nvla iiç yıl boyunca kovaJaınaca oynamış- tıin. Er veya geç bu anın geleceğini büiyo- nım. Işte şimdi yakalannıtştım." Özel güvenlikteki ılk ışkencesını Andre- as şöyle anlatır: "Profesyonel bir boksördü sorgu amiri: cekcrini vegömleğini çıkarmış, hazırlanmıştı. Girer girmez çeneme bütün PAPANDREU'NUN HAYATINA CIREN KADINLAR (1) Yunanistan'm Kazanova başbakanıAndreas Papandreu'nun özel ve siyasal yaşamı nda kadınlann etkısı \e rolü büyûktür. Çevresinde "Kazanova" olarak tanınmıştır. Anne: Softa Minevko Annesi. Andreas'ın yaşamını yönlendiren en etkin kadındır. Baba Yeorgios. kendisinı Kiveli adlı artist sevgilisi uğruna boşadığında yenıden evlenmeyecek. 5 yaşındaki Andreas'ı "terkedilmiş vealdaülmış kadın"ın ruh yapısı ile büyütecektir. Andreas. 2. Diinya Savaşı biter bitmez annesini Boston'a getirtmiş. Bundan sonra I98l'de 93 yaşında ölünceve değin hiç birbirlerinden aynlmadılar. Yaşamı boyunca, hiçbir sevgili ve eş, annesinin yerini tutamayacaktır. tşkence odasında Andreas'ın dilini çözemeyen sorgucular. karşısına duygusal bağlarla bağlı oiduğu annesini çıkararak amaçlanna ulaşırlar. İkinci eşi Margaret, baba Yeorgios'u çok sevmesine karşın "kayınvaiidesinden bir gelinin altşılmış şika\cti"bağlamında değil, oğlunun annesine aşırı düşkünlüğünden, bir anlamda Oedipus tutkusundan daıma şikayetçi olmuştur. I98l'de birradyo mülakatında. "Enzor günunüz hangjsiydi" sorusuna gazeteci ve dinleyıcıler "20 yaşında iken yapılan işkence... 1964'decunta tutuklayıp hapse attığı gün_" gibilerden bir yanıt beklerken Andreas'ın yanıtı "Annemin ölümü" olmuştu. İlk esi: Christian Rassias Anderas'm Amerika'dakı "yalnızuğı'" Christina Rassias adlı Yunan kökenlı Amerikalı genç bir bayanla tanışınca azaldı. Daha sonra ruh doktoru olacak bu kızla 1941'de evlendiğinde Andreas henüz 22 yaşındaydı. Andreas, Harvard'da okurken. eşi de birprofesorün evinin camlarını silerek para kazanıyordu. 10 yıllık evlilikten sonra araya Margaret'ın gırmesı üzerine aynldı. Daha sonra bir Amerikalı ile ev lenerck VVooker soyadını aldı. Yazar Dimos Bocarıs'in "Papandreu hanedanı" kitabında Chri.stina AndreasUan şöyle söz eder: "Akıllı, karariı, inatçıdır. Kendisine aşıktır. Beni samimiyetlt' se>diğine hiçbir zaman inanmadım. Aşın çaİışmaktan 46-47 yaşında iken sinir hunalımı geçirmişri. İnsanlan se>mez, bana 10 yıl yaptığı gibi insanlan kullanmaktan hoşlanır. İlk ülkcm için tehlikeli bir yöneticidir. Eski kocamdan çok, Yunanıstan'a şans diliyomm. Ne yapacağı belli olmaz. çok sorunısuz, aşırı muhteristir. Andreas'ın mutlu olabilmesi için dünya başbakanı olması gerekir. Ama hiç kuşkusuz Yunan halkına karşı cömert duygulara sahiptir." YARIN: UZUN BACAKLI MACCY gücüyle bir yumruk indirdL Çenenı kınklı.'" Ünlü polirikacmın yumurta biçimındeki çenesi o günden kalmadır. Andreas'ın iş- kencesı sürer. Kitabında "Arkadaşlanmn izieriniörtmeyeçalıştığını'" söyledikten son- ra bu sahneyı şu sözlerle noktalar: "Sonra ansızın nedenini anlayamadan serbest bıra- kıküm" Daha sonra, yakınlarına gerçeğı sözlü olarak şöyle açıklayacaknr "Anneme ne kadar yakın olduğumu biliyortardı. Oraya getirdiklcri annemin içinde bulunduğum durumdan ne kadar acı çektiğini göriince dayanamayıp çözüldiim'". 20 yaşındaki Andreas, Troçki st eylemle- rini kabul eden birıfadeyi imzalayıp birlik- te çalıştığı arkadaşlanndan bazılannın ad- lannı da sorguculara verdikten sonra ser- best bırakılır. lkınci eşi Margaret'i tanıştırmak üzere 1953'tc Atina'ya ilk kez geldiğinde, baba- sının Kastri'deki evinde bir gün bir telefon çalar. Arayan kişi, Manyadakis'ten başka- sı değildir ve şöyle demektedir: "Andreas! Amerika'da profesör olmuş- sun... Amerika'da biiyük adam olmuşsun» Eminim ki bana şükran borçlusundur. Eğer senin Yunanistan 'dan çıkışına izin verme- seydim, hiçbirzaman ,\merika'ya 0demez- din, değil mi?" Bu konuşmanın ertesi sabahı Andreas kahvaltıda sahanda yumurtasını yerken, çe- nesi Manyadakis'inadamlannınkırdığıa>- nı yerden yeniden kınlacaktır. • •• Serbest kalan "Gammaz Andreas r e> - lemcı arkadaşlannca dışlanmışttr. Üstelik gizli polisce de izlenmektedır. Atina'da 23 Ocak 1981 'de Yunan Radyo ve TV Kurumu'nun (ERT) Andreas ile yap- tığı bir radyo mülakatında şu soru->anm dinlemiştim: Soru: Bir gün gelecek Yunanistan'ı yö- neteceğim sözünü ılk kez nercde kullandı- nız? Yanıt: I939'da emniyctin zindanında tu- tukluyken. O zaman henüz 20 yaşınday- dım. Soru: Bu hedefinizden hiç vazgeçtiğiniz oldu mu? Yanıt. Bazı dönemlerde mücadelemi yü- riiteme\eceğııni sanıyordum. Amerika'da azun kalrnamrn bir nedeni de budur. Hele 1961 seçıminden ^onra düşlenm kül oldu. Soru. Siyasal yaşamınızda sızı kim etki- ledi° Yanıt: Josef Tito'yu örnek verebilinm. Andreas bu konuşmada "Troçki" yerine 3. Dünyanın bağımsızlık öneüsü Yugoslav- ya'nın lideri Tito'nun adını vermıştı. And- reas'ın o günlerdeki söylcmı "3. Dünyanın bağımsıziığr idi. Çünkü uluslararası arena- da Tito'nun adına gercksinimı vardı. 28 Mayıs !940'ta cebinde 14 dolarla ve 17 günlüİc vizeyle Amerika'ya gitmek üze- re Pire'den Napolı vapuruna biner. Yolcu- luk öncesinde ziyarct ettıği babası kendisi- ne herhangı bir "maddi yardımda bulun- mayacağınrsöyleyecektir. Vizesinin süresi sınırlı oldugu için Ame- rika'ya ayak basar basmaz "siyasal göç- men" hakkının tanınmasını ister. Oturma iznı kabul edilir. Daha sonra Yunanıstan'a dönüp iktidara koştuğu yıllarda, seçim alanlannda Amerikaya küfiirleryagdırdığı günlerde, kitabına yazdığı şu satırlan unu- tacaktır: ",_1939 yılında tutuklandım, işkenceye uğradım, hapsedildim. Serbest bırakıidık- tan sonra bir pasaport edinmeyi başardım ve ezüen Avrupalıİann sığınagına, Ameri- ka'ya gjttim." Andreas, Amerika'ya gitmekle bırlikte büyük önderi Troçki'yi unutamayacak ve birara ne yapıp yapıp Meksika'ya geçecek ve Troçki ile tanışacaktır. "Troçkist"oluşu- nun nedenlenni şöyle anlatır: "Komünist Partisi ile işbirliği \apıııak- tan kaçınmadım. Sosyalisttim, fakat StaJi- nist totaliterliği kabul edemiyordum. Troç- ki'nin yazılanyla karşılaşmam bu döneme rastlar. Özellikle Hitler'in iktidan nasıl ele geçirdiğini açıklayan mükemmel çözümle- rini anımsıyonım. Stalinist tntaliteriiğe yö- nelftiği saldınlar. Bolsevik de\riminin ihti- lalci ruhunun kemikleştirilmesine karşı yap- tığı eleştirüer ve insanı biiyüleyen sürekli devrim tezi hâlâ aklunda. Duyduğum hay- ranlığa karşın Troçki'nin dogmasını kabul- ienemedim." • •• Andreas'ın önünde artık yeni bir yol açıl- mıştır. 1942'de bir kitapçıda çalışarak Ame- rika'nın ünlü Harvard Üniversitesi'nde masterinı tamamlayacaktır. Bu dönemde Yunanistan ve özellikle annesinin özlemi büyûktür. Yalnızlık duygusu doruktadır. Bir yıl sonra yine Harvard'dan ekonomi doktorasını alır, daha sonra planlama teori- len. sanayileşmede örgütlenme. kıyaslama- lı ekonomik sistemler ve kalkmma konula- nnda uzmanlığa >önelir 1944 te ABD vatandası oldu Andreas I943'te; damarlanndakı.genel- de her Yunan 'da bulunduğu söylenen deniz- cilik kanı ile olacak Amerikan donanması- na gönüllü yazılır. Bunun bir başka nedeni de. bineceği savaş gemısinin rotasının gü- nün birinde Sakız Adası'na ya da Pıre Li- manı'na çıkma umududur. Donanmada önce sihhiyeci olur. sonra- dan Kaüforniya Denizaltı Csü'nde görev yapar. 30 ay giydiği Amerikan denizci üni- formasını çıkarmadan I944'de ant içerek Amerikan vatandaşlığına girer. Akademik kariver Andreas, 1942-59 arasında Harvard, Minnesota, Northvvestern ve Berkley üni- versitelerinde okutman. asistan \e ekono- mi profesörlüğü yaptı. Ünlü ekonomist John Maynard Keynes ile Karl Manc'ın kı- yaslaması ile ilgilı derslerini verirken sını- fın tıkJım tıkJım dolduğu söylenir. Berke- ley'de 1956-69 arasında Ekonomi Fakülte- si'nedekan seçildi. Bu arada, IMF'nin kuruluşuna yol açan Bretton VV'oods Konferansı'nda Yunan he- yetinin ve aynca ABD Adalet Bakanlı- ğı'nın 'Antitröst' çalısmalanna danışman olarak katıldı. Troçkisteğilimleriyumuşayınca I948'de ABD Başkanlık seçiminde Henry Walla- ce'ı destekledi ve I952'de ünlü polıtikacı Adlei Stevenson'un seçim kampanyasında çalıştı. tkinci eşi ile birlikte 1953'te Yunanis- tan'ı ziyarete gittiğinde, savaş sonrasının ilk başbakanı olan babası Yeorgios o gün- lerde artık ana muhalefet lideridir. Baba. oğluna tekrar Yunan vatandaşlığına dön- mesinde ısrar ederse de Andreas reddeder. Andreas, bu arada 1952-1973 yıllan ara- sında Fulbright Guggenheim gibi çeşitli uluslararası araştırma burslan kazandı. Ekonomi bilimi ile ilgili 21 kitabı ya tek ba- şına ya da başka bılim adamJanyla birlikte yazdı. fngilizce'den başka, Italyanca, Fran- sızca, İsveçce, Norveçce ve Fınce>e çev nl- df. 8 monografisınin dışında çeşitli yazar- lann 7 kitabına katkıda bulundu. Aralann- da'EncyclopediaBritannica'nın 1959bas- kısına 'Risk' sözcüğü de dahil olmak üze- re uluslararası nitelikte 30 makalesi yayım- landı. O artık ünlü bir bilim adamı. Amerikalı ekonomist olma yolundadır. Ancak... YARIN: Karamanlisin çağrısı