Katalog

SAYFA CUMHURİYET 7 MAYIS 1995 PAZAFT DIŞ HABERLER //. Dünya Savaşı 'nın biûşinin 50. yıldönümü yarın kutlanıyor İkinci Dünya Savaşı 'nın Avnıpa Cephesi 'nde bitişinin 50. yılı 8 Mayıs Pazartesi günii tüm Avnıpa 'da kutlanıyor. Türkiye, savaşa îarafolmadı. Adeta son dakikada, sırf müttefıklerin yanına saftutmuş olmak için kağıt üzerinde katıldı. Bıı nedenle savaşın Avnıpa da bitişinin 50. yılı Avnıpalılar içinfarklı, Türkiye içinfarklı anlam yüklü. Savaşın bitişi, Türkiye 'nin iç ve dış siyaseti açısınflan dönüm noktasıdır. Bıınu hatırlatmak için o günün iç ve dış siyaset koşullarını ana hatlarıyla özetlemeyi düşündük. Âşağıdaki özet hiçbir şekilde bir tarih kitabı ya da doktora tezi kapsamında ve ayrıntısında değildir. Amaç, bir ÖZettİK EDİP EMİL ÖYMEN Avrapa, belleğmitazeüyorLONDRA - tkinci Dünya Savaşf nın Av- nıpa cephesinin 8 Mayıs 1945'de resmen sona erişi A\ rupa'da dev törenlerle kutlanı- yor. Törenlenn en dikkat çeken yanı. sava- şı kazanan ülkelerde halk şenliği. savaşı kaybeden ülkelerde ağır başlı de\ let tören- len şeklinde olması Savaştan Sovyet ege- menliğinde çıkanlarda ise duygular kanşık. Örneğin Polonya'da asken geçit törenli. bando mızıkalı törenlerağırlıkta. Çek Cum- huriyetrnde ise Prag. gençlerin ve hele Amerikaltlann hücumuna uğramış durum- da. Sokaklarda büyük şenlik var. Londra ise, savaşın Avrupa'da sona enşı nedeniyle adeta tüm Avrupa adına dev bir halk şenliği düzenledı. Savaşa katılmış 59 ülkenın devlet veva hükümet başkanlan Londra"dakı törenlere katılıyor. O dönem- de Sovyetler Bırliğf ni oluşturan, şımdi ba- gımsızlıklannı kazanan cumhuriyetler SSCB'nin mırascısı sıfatıyla tek tek temsil edilirken. Türkiye, savaşa girmediği için tö- renlerde temsil edilmiyor. Özbekistan. Azerbaycan, Ermenistan bile davetli. Da- vette ölçüt. savaşın bu ülkelere sıçramış ol- ması. ya da bu ülkelerin de katkı yapmış ol- ması. Örneğin Ürdün"ün davetedilmesinin nedeni, Ürdünlü askerlerin de Ingiliz ordusunda çarpış- mışolmalan. Davetedilme- yenler arasında savaşa gir- meyen Ispanya. Portekiz ve Isveç de var. Sovyetler Birliği ise 8 Mayıs'ı değil. 9 Mayıs'ı ken- dileri için savaşın bitiş günü sayıyorlar. Bu nedenle de 9 Mayıs Salı günü Moskova'da ayn bir tören var. Dünyanın önde gelen liderleri davetli. Ancak Moskova töreni ıle Londra töreni arasındaki en büyük fark, Moskova'daki- nin bando- mızıkalı bir dev- let töreni olması. Türkiye, hem Paris hem Moskovatörenlerinedavetli. BaşbakanÇil- ler gidıyor. Londra ise şenlik havasında. Sıcaklık. mevsim normallerinin üstünde. Tam biryaz havası var. Kentin ortasındaki dev Hyde Park'ın bir kısmt, Londra"da 40 yıldır tanık olunmayan büyüklükte bir panayır ve şen- lik kentine dönüştüriildü. Dün başlayan et- kinlikler, yann doruğuna ulaşacak ve Pazar- tesi gecesine kadar sürecek. Ve savaşın Av - rupa'da sona erdigi 8 Mayıs gecesi saat 20.38'de tüm ülkede iki dakika süreyle say- gı duruşunda bulunulacak. Saygı duruşu. Türkiye'de çok doğal karşılanır ve çok sık yapılır. lngiltere'de ise saygı duruşu çok en- der. Hele ülke çapında. 10 Kasımvari bir saygı duruşunun örneği yok. Bu nedenle medya, 8 Mayıs saat 20.38"e çok önem ver- di. Yann gece Kraliçe Elizabeth. saygı du- nışu ardından. dünya banşını temsilen 1,000 meşale yakacak. Avrupa çapında da meşaleler o saatten sonra yakılacak. Bando mızıkalı devlet törenleri yerine halk şenlıklerinri öne çıkartıldığı kutlama- • Sovyetler Birliği ise 8 Mayıs'ı değil, 9 Mayıs'ı kendileri için savaşın bitiş günü sayıyorlar. Bu nedenle de 9 Mayıs Salı günü Moskova'da ayn bir tören var larda Londra, bir numaralı adres. Hyde Park'da, 130 bin kışi alacak büyüklükte mu- azzam bir arena vapıldı. 30.bin kışi otura- rak. 100 bın kişi ayakta izlevebilecek. Üç gün ıçinde Hvde Park'dan 1 milyon kişinin geçeceği hesaplandı. Parkın gidış çıkışlan video ile denetlenecek. Giren ve çıkan sü- rekli sayılacak. Enı 60. derinliğı 30. yüksek- ligi 30 metreyi bulan. Avrupa'nın en dev sahnesi hiç yoktan varedildi. Burada 3 bin kişılik bir koro \e bir senfoni orkestrası. dün gece şükran müziği seslendırdi. Koro ve orkestradan ayn olarak sadece Hyde Park'dakı şenlıkte 8 bin kişi bugün ve yann gösten yapacak. Park. süper bir lunaparka dönüşmüş durumda. Demokrasi şenligi Özetlenemevecek kadar aynntılı kutla- ma programının en dikkat çeken yanlann- dan bırı de medvanın. bu muazzam olayı en zahmetsiz bıçımde aktarmasını sağlamak için alınan önlemler. Bu amaçla 75 kilo- metre kablo döşendı. Hazırlanan Ba.sın Ça- dın'nda 1.500 gazetecı için masa. bilgısa- yar. faks \e telefon baölantısı hazırlandı. Hvde Park'ın çımenlerinı ezecek olan bunca insan. do- nanım ve araca karşı önlem de alındı. Kara kuvvetlerı. çımenleri korumak için özel alümınv um döşeme sağladı Ve bu. parkın en çok çiğne- necek kısmına döşendi. Dün geceki konserde. Sa- vaş yıllannda Ingiliz halkı- na. lmksesivlesüreklisesle- nen ünlü şa/kıcı Vera Lynn de \ardı "Bir gün elbet bu- luşacağız" adlı hem hüzün hem ümıt yüklü şarkısıyla sahnedevdı. Başka sanatçı- lar arasında en dikkat çeke- nı ise Almanlann ballad us- tası Ute Lemper'di. Lemper'in de sahneye çıkması. savasin bitiş şenliklennin artık tüm demokrasilenn şcnliöi olduâunu kamtlıyor- du. Ve yann, Kraliçe Elızabeth'ın annesi, Ana Kraliçe. Buckıngham Sarayı'nın bal- konunaçıkarak halkı selamlayacak. Bu, sı- radan birjest değil. Çünkü 50 yıl önce, ko- cası Kral 6.George ile bırlikte aynı balko- na çıkarak halkı selamlamıştı. Şimdi 50 yıl aradan sonra aynı sahne yenılenecek. Kra- •liyet aılesi. savaş sırasında Londra dan ay- nlmamış, hükümet de başka bir kente taşın- mamıştı. Yıne yann, Hyde Park'da inşa edı- len 21 metre yüksekliğindeki bir küreye. çocuklar. davetli dünya liderlerini ellerin- den tutarak götürecekler ve kürenin içinden 1,000 güvercin salıverilecek. Bunlar. posta güvercinleri. Bu yüzden. bir süre dolanıp geri gelecekler. Küre, dünya banşı için ele- le vermeyi ve uzlaşmayı simgeliyor. 50. yıl şenlikleri sadece Londra'da değil Ülkenın her kentinde ve kasabasında <i: kutlanacak savaşın Avrupa Cephesi'ndekı zafer. Savaşın son 10 günüAv rupa'da 5 vıl 8 av "" gün süren savaşın resmen bitiş tarihı 8 Mayıs 1945'tir. Ancak Ruslar. Almanlara a>n bir teslim belgesı ımzalattılar. 9 mavısı. zafer günü ilan ettıler. Savaşın son vılı. savaş sonrası ~yeni dünya düzenPni planlamakla geçtı. Şubat avında Kınm'ın Yalta kentinde bir araya gelen ABD. Sovvet ve Ingtli/ liderleri Rooscvelt. Stalin ve Churchill. Avrupa"} ı nasıl parsellejeccklerını tartıştılar Stalinin Doğu Avrupa üzerinde egemenlik kurması onaylandı Müttefik ordııları Mmanva'va doğru yaklaştıkça. toplama Lımpları bırer bırer bulunmava başlandı. Nazılerin vervüzünden silmeve karar verdıklen birçok milletten ınsanları nasıl \ok crtıklerı anlaşıldı. Ve son 10 gün: İ MayiS • Alman Radvosu. Hıtîer'in intıhar ettığını. verınc AmiralDönitz'in geçtiğini duyurdu. Propaganda Bakanı Jozef Göbbels, kansı \e 6 çocuğu ile ıntihar ettı. 2 MayiS - Berlın duştu Italva ve Batı \\ustur\a'dakı Alman kııvvetleri teslim oldu. 1 milyon Alman dskerı silah bıraktı. 3 MayiS • Müttefikler Danimarka'ya üirdı Hamburg düştü 4 MayiS - Hollanda. Danimarka ve Kuzev Batı Almanva'dakı Alman kuvvetlen teslim oldu. 5 MayiS - Günevde üç Alman ordusu teslim oldu. Son Âlman denızaltısı U- 534 Atlantık'tebutınldı. 7 MayiS - Almanya kayjtsız şartsı?; , ıj teslim tjldu. Avrupa'da;>avas, bitti. Teslim,. belgesi Müttefik Kuvvetler Başkomutanı General Eisenhovver'in Fransa'da Reims'deki karargâhında imzalandı. 8 MayiS - Avrupa'daateşkesildi. 9 MayiS - Almanya'nın teslim belgesi Berlin'de imzalandı. Sovyetler, Almanya ıle aynca bir teslim belgesi imzaladılar. Onlar için savaş bugün bitti. 11 MayiS - Ege'de Oniki Adalar'daki Alman kuvvetlen teslim oldu. Ancak. Uzak Doğu'da savaş sürüyordu. Pasifık, Birmanya. Borneo, Mançurya gibi "unutulan" köşelerde savaşın en çılgın ve şiddetli dönemleri yaşandı. 6 Ağustos I945'te Hiroşima'ya. 9 ağustosta Nagazaki'ye atom bombası atıldı. 10 ağustosta Japonya da teslim oldu. 14 ağustosta teslim belgeleri Alman SS subaylan, işgal ettikleri Paris'i bir tepeden izlerken, büyükolasılıkla yenilgiyi akıllannın ucundan bilegeçirmiyoriardı. imzalandı. tkinci Dünya Savaşı bitti. Türkiye'nin savaştan kazancı: BM üyeligiMüttefiklerin isteği üzerine Almanya ve Japonya'ya savaş ilan eden Türkiye, böylece BM üyeligi yolunda ilk önemli adımı attı Savaş Avrupa'da sona ererken, nasıl bir "yeni dünya düzeni" oluşacağı çoktan bel- li olmuştu. Bir Birleşmiş Milletler Örgütü kurulacaktı. Daha önceki Milletler Cemi- yeti, Birinci Dünya Savaşı'ndan sonraki "yeni dünya düzeni" içindi. Ama faşizm karşısinda direnememişti. Bu kez kunıla- cak düzen farklı olmalıydı. ikinci Savaş sonrası Şr eni dünya düzeni- nin temeli daha 1941'de atılmıştı. Savaşın Müttefikler için kötü gıttiği bir sırada hem de. Ingiltere ve ABD, Atlantik Sözleşme- si'ni imzalamışlardı. Ardından. 1943 Mos- kova Konferansı'nda. savaştan sonra Mil- letler Cemiyeti'nin yenni alacak yeni birör- güt kunılması tartışılmıştı. Ama Birleşmiş Milletler'in temeli fiilen 21 Ağustos 1944'te Amerika'da başkent Washington'da Georgetown Üniversitesi yöresinde Dumbarton Oaks adlı malikâne- de atıldı. Ingiltere. Amerika, Sovyetler ve Çin temsilcileri uzun süren tartışmalardan sonra bir araya gelebildiler. Ve yaklaşık 50 gün boyunca "yeni dünya düzeni"ni tartış- tılar. Dumbarton Oaks toplantısında Birleş- miş Milletler'in kuruluş yasasının ana hat- lan belirlendi. Savaştan sonra bürün banş- sever ülkelerin temsilcilen bir genel kurul oluşturacaktı. Ingiltere, ABD, Sovyetler, Çin ve Fransa'nın daimi üye olacaklan ve belli zamanlarda 7 diğer ülkenin de dönü- şümlü olarak katılacaklan ikinci bir kurul olacaktı. Üyeler arasındaki anlaşmazlıkla- n çözmek üzere birmahkeme kurulacaktı. Dönemin ünlü gazetecisi AhmetEmin Yal- man Dunbarton Oaks'u şöyle değerlendi- riyor: "Almanya. Itaha ve Japonya gibi sal- dırganlar ortadan kalkrığına göre banş ki- mc karşı korunacak? Olsa olsa ilerde orta- ya çıkabilecek yeni saldırganlara karşı. Ay- n ayn üç de>1et (ABD, Sovyetler ve İngilte- re) silah yanşına devam edecekler. Eğer bunlann arasında anlaşmazlık çıkarsa. gü- vçnlik örgütünün bir engel görevi görmek yolunda hiçbir rolü olamav acak. yine savaş kopacak. Bunu bile bile dünya yüzünde ger- cek bir güvenlik örgütü kuruluyor gibi gös- terilmesi. banş ve ortak güvenlik flkrine AJa.'avaşta yenilgiye uğrayan, savaşın tüm acılannı yaşayan ülkelerde,50. yıldönümü ağır başlı törenlerle, Ingiltere gibi savaşı kazanan ülkelerde ise halk şenlikleriyle kutlanıyor. karşı açık bir suikasttan başka bir şev de- ABD Başkanı Roosevelt, Dumbarton Oaks Toplantısı'nın tartışılması için Yal- ta'da bir konferans toplanmasını önerdi, an- cak Stalin "Ortada tartışılacak bir şey yok" diyerek kestırip attı. Bunun üzerine konu- nun uluslararası boyutta ele almması ama- cıyla ABD. 25 Nisan 1945'te San Francis- co Konferansı'nı toplantıya çagırdı. Türkiye, savaş ilan ediyor Türkiye. savaşa taraf plmamış. bir sürü manevra ile hem Nazileri hem Müttefikle- ri oyalayıp bu felaketin içine girmemişti. Ama Müttefikler, Türkiye'nin San Fran- cisco Konferansı'ndabulunmasını istiyor- lardı. 20 Şubat 1945te lngiltere'nin Anka- ra Büyükelçısi Sir Maurice Peterson. Tür- kiye Dışışlerı Bakanlığı'na bir memoran- dum verdi. Müttefikler. Türkiye'nin. Al- manya ve Japonya'ya savaş ilan etmesıni ıs- tiyorlardı. Bunun için birde süre verilmiş- ti: 1 Mart 1945. Türkiye ve bu tarihe kadar savaş ilan eden ülkeler San Francisco Konferansı'na katılabilecekti. Türkiye zaten 2 Ağustos 1944'te Almanya ve 3 Ocak 1945'te Japon- ya ile diplomatik ilişkilerini kesmişti. Hü- kümet savaş ilanı karan aldı Memorandumdan üç gün sonra toplanan TBMM. 401 üyenin oybirliği ile karan onayladı. Oturum sırasında konuşan Baş- bakan Şükrü Saracoğlu (bugünün Türkce- siyle) şöyle dedi: "Türkive Cumhuriyeti ilk tehlike dakikalanndan itibaren sözünü, silahını ve kalbini demokrat milletlerin ya- nına koydu ve bugüne kadar Meclis olarak ve hükümet olarak aldığı kararlarla aynı v önde yol aldı. Bugün bir adım daha atarak insanlığı. uygarlığ), özgüıiüğü. bagımsızlıgı. denıokrasiyi kurtarmak ve savaş suçlulan- nı şiddetle cezalandırmak istevenlerin ara- sına katılmak \e savaş ortaklan içinde öte- den beri fülen aldığımız yeri bu kez de res- men doldurnıak istiyvruz. Bunu sağlamak için dünya ve insanuk çıkarlanna uygun ol- duğu kadar, ulusal çıkarlanmıza da uygun olarak Almanya veJaponya\\a savaş ilan et- mek istiyoruz." Cumriuriyet Halk Partisi'nin önde gelen üyelerinden, savaştan sonra Başbakan Yar- dımcılığı ve Devlet Bakanlığı da yapan. ga- zeteciliği ile ünlü Faik Ahmet Barutcu ise şu yorumu yapar: "Savaşa girmemiz tam zamanında ol- muştur. Ama bundan Ruslar, Fransızlar, Bulgarlar ve Macariar hoşnut değiller. Be- davadan savaşı savuşturdular diye. tşin en ışık verici vanı, buna (Türkiye'nin San Fran- cisco Konferansı'na kanlmasına) Kınm'da karar verilmiş olmasıdır. Yani Türkiye'nin Birleşmiş Milletler'deki yerinin Rusya'ya kabul ettirilmesidir. Çünkü Rusva, ne İspanya'nın ne Isvic- re'nin ve ne de Portekiz'in Konferansa ka- tılmasını istemiştir. tkinci yanı ise Müttefikler'in Türkiye'yi yalnız bırakamayacaklannı Rusva'va an- İatmış olmalarıdır. Önerinin Türk-lngiliz ittifakının bir sonucu olarak vapılmadığı v e sadece San Francisco toplantısına katılma- mta sağlamak için yapıldıgL İngiliz Sefiri ta- rafından Haricivemize açıklanmışsa da bu önerinin yerine getirilmesi, Türk-lngiliz it- tifakının da doğal bir sonucu oluvor." Dönemin ünlü gazetecisi Ahmet Emin Yalman ise. Birleşmiş Milletler'e üyelik için atılan bu adımı şöyle yorumluyor "Biz, başlangıçtan tehlikevi görmek ve karşıiamak tarannı seçtik. En ümitsiz koşul- larda Ingiltere ile irtifak kurduk. Almanya güçlü. İngiltere ve Fransa hazırtıksızdı. Fa- kat saldmcı tarafın zaferi, diinvanın onlara ait bir yaşam alanı. bir çiftlik haline gelme- si ve her ulusun bir 'efendı ulusun kölesi durumuna inmesi demekti. Buna razı ol- madık." San Francisco'nun yolu açıldı San Francisco'da Türkiye'yi Dışişleri Bakanı Hasan Saka başkanlığında Was- hington Büyükelçısi Ragıp Bavdur ve Elçi F.eridun Cemal Erkin temsil ettiler. San Francisco Konferansı'nıntoplanma- sına iki hafta kala ABD Başkanı Roosevelt öldü. Zaten hastaydı. Bu sırada Müttefik ordulan Nazi kuv- vetlerini doğudan ve batıdan sıkıştırmaya devam ediyordu. Konferans. iki Sovyet or- dusunun Berlin'in banliyösü Potsdam civa- nnda birleşerek Berlın'i tamamen kuşattı- ğı birgünde açıldı. Konferansın ikinci gününde ise Sovyet ve Amerikan ordulan Elbe Nehri'nde bir- leştiler. Almanya ikiye bölündü. Aynı gün İtalyan anti-faşisîleri, Mussolini'yi yakala- dılar ve 29 Nisan günü metresiyle bırlikte kurşunadizdiler. Aynı gün, Konferans ''ye- ni dünya düzeni"ni tartışırken Amerikan askerleri Münih'e giriyordu. San Francisco Konferansı'nın iki ay sü- ren toplantılanna katılan Elçi Feridun Ce- mal Erkin şu yorumu yapıyor: "Klli millete mensup bini aşkın delegeyi bir anlaşma etrafında toplamak bakımın- dan BM Antlaşması, yine de gerçekten ba- şan savılabilirdi. Şu şartla ki, Amerika ile Rusya, yeryüzünde birlikte yaşamayı öğren- sinler ve Rusya da kendi elryle îmzaladığı sö- ze sadık kalsın." Yarın: Türkiye'nin Sovyetler Birliği kâbusu