Katalog

SAYFA CUMHURİYET 4 MAYIS1994 ÇARŞAMBA HABERLER 'Gerçek sosyalizm, çok ıızakbir gelecekte' Sweezy 'Sosyalizmin kurulabileceğini düşünüyormusunuz?' sorusunu hüzünlü yanıthyor: Bazen 'evet', bazen 'hayır' ORALÇALIŞLAR ÖZGÜR ULUSOY Dünvaca ünlü Marksist ekonomist ve bi- lim adamı Prof. Paul Sweezy, geçen hafta bir dizi konferans vermek üzere ülkemize geldi. Kapitalist sisteme yönelik radikal eleştirileriyle tanıncm Sweezy ile birlikte çevre araştırmalarnia ünlenen ABD'liga- zeteci Akxander Cockburn ve Paul Swe- ezy'nin eşi Zivel Sweezy de konferanslar- dâ hazır bulundular. Sneezyler ve Cock- burn 'la sosyalizmin sorunları, kapitaliz- min açmazîarı, dünyanvn geleceği ve Tür- kiye'ye ilişkin izlenimleri konusunda ko- nuştuk. - Kapitalist ekonomiyi eleşrirdiğinizi bili- voruz. ama sizinle sosjalizmin sorunları hakkında konuşmak Lstivoruz. Dünyada sosyalist bir ülke >ar mı yok mu, neden? PAUL ŞWEEZY: Yok. 19. ve 20. yüzyıllann ilk yansında yaşanan devrim- lerle baa ülkelerde kurulmaya çalışılan sosyalizm, sonunda başansızlığa uğradı. Ashnda herhangi bir zaman diliminde sos- yalist olduklannı söylemek de yanhş olur. Ama kesinlikle kapitalist değillerdi. Peki niye artık sosyalist ülke yok? Aslında, ger- çek sosyalizm kurulana kadar çok zaman geçecek. Sosyalizmin geleceğiyle ilgili so- runlan şimdi konuşmaya gerek yok. çün- kü neye benzeyeceklennı bılmıvoruz. - SSCB'de 1917 Ekim Devrimi ile birtik- te sosvalizmin kurulduğunu ve dün\ anın bir sosyalizm tecriibesi yaşadığını biliyoruz. O tecrübeyi bugün açısından değeıiendirdiği- mizde ne söyienebilir? PAUL SVVEEZY: Marks'la, Lenin ve onun takıpçıleri gelişmiş ülkeler dışındaki Sweezy: Sosyalizme adanan 84 yı! £ Cockburn, 20 vıldır ABD'de yaşıvor. Londra'da The Times Norepaper ve New Sta- tesman gazeteİeri için çalıştı. 1980-90 yılları arasında VVall Street Journal'da yazdı. Şimdi Los Angeles Jimes'da ve Milliyet gazetesi dahil. dünvanın çeşitli gazetelerinde yazıları çıkıyor. Yledya, çevre, ekonotnik politikalarla toplumsal doğal çevre arası- ndaki ilişkiler. başlıca ilgi alanlan arasında yer alıyor. Cockburn, Harvard, Yale gibi Amerikan üniversitelerinde de dersler \erivor. Zivel Sweez>, Albert Einstein Koleji Tıp Araştırmalan Merkezi'nde çalıştı. 1960'larda Paul Sweezy ile tanışıp evlendi. 10 Nisan 1910'da New York'ta doğan Paul Sweezy, çağımızın önde gelen Marksist dü- şünürlerinden. Harvard Üniversitesi'nden mezun olan ve Stanford, Yale, New Scbool for Social Reseyarch üniversitelerinde ders veren Sweezy, özellilde ekonomi alanında- ki çaltşmalarıyla tanumor. Nco-klasik mikroiktisata yaptığı katkılarla adını tüm dünyaya duyuran Svveezy, 1949"dan bu yana Monthly Rewiev dergisini çıkanyor. Kapitalizm Nereye Gidiyor?, Tekelci Kapitalizm, Sosyalizme Geçiş Süreci Üzerine, Empery alizm ve Sosyalist Küba, başlıca eseıieri arasında yer alıyor. 1 osyalizmin geleceğiyle ilgili sorunlan şimdi konuşmaya gerek yok, çünkü neye benzeyeceklerini bilmiyoruz ülkelerde sosyalizmin kurulacağına inanmıyorlardı. Marks'ın kendisi de çok kereler, İngiltere'de ya da yine kapitalist yapıya ve şöyle böyle daha demokratik bir ortama sahip olan Hollanda gibi ülkelerde devrimin patlak vereceğine olan inancını düt getirmişti. Rusya'da sosyalizm fikri, herkese çok uzakü. Kimse bunu sanın- muyordu. Marks. ölümünden önce, Rus- ya'da devrim olasılığına yakın bakıyordu, ancak Avrupa'dakı. özellikle de Alman- ya'daki bir devrimle desteklenmesi halin- de sosyalizme geçılebileceğine inanıyordu. Almanya Rusya'ya yardım edecekti ve sosyalist bir ittifak oluşacaktı. Lenin de aynı görüşü savunuyordu. Almanya devrimi 1921'deçöktüğünde, ne yapılacağı sorunu gündeme geldi... Sta- lin, Trotsky ve ötekiler bu gerçekle karşı karşıya kaldı. Ne yapacaklardı? Trotsky. ancak birdünya devriminin mümkün ola- bıleceğini savundu. Bu açıdan belki de doğruydu. Stalin ise -ki o zamanlar Sta- line daha yakındım- 'Bir devrim yaptık ve onu bırakmayacağız ve kapitalistlerin ikti- dara geimesine Lzin vermeyeceğiz' dedi. Böylece tek ülkede sosyalizmi denerneye karar verdiler. Başarmalan zordu. Özel- likle, en güçlü kapitalist ülke ABD, kay- naklannı devrimi yıkmaya ayırdığından. şanslan çok daha azdı. Bence. ortaya çıküğı haliyle sosyalizme ulaşma ça- basının başansızlığa uğraması kımseyi şaşırtmamalı. - Stalin, tek ülkede sosyalizm' derken. Trotsky dünya devrimini savunuyordu. Sta- lin'e sıcak baktığınızı söylediniz. Bugün 'Trotsky haklı çıktı" diyebiür miyiz? PAUL SWEEZY: Pek öyle düşünmü- yorum. Almanya ya da başka bir ülkede Rusya'yı destekleyecek başanlı bir devnm yaşanmış olsaydı bile, o zamanlar bu geliş- menin dünya devrimini gerçekleştirebile- ceğini iddia etmek doğru olmazdı. Bu bir düştü bence. Şunun ya da bunun haklı oldu- ğunu söyleyemeyiz. Tarih yolunu çizmiş- yr. 'Sosyalizme gide- cek bir devrim yaşana- bilir raiydi' sorusunu yanıtlayamayız. 20. yüzyılda. kapitalizmin insanlığın yaşadığı fi- zik çevreyi yıkıma sü- rüklediği göz önüne alınırsa sosyalizmin kurulup kurulamaya- cağına karar vermek içjn, daha bir iki yüz yılırruzın olmadığı görülür. - Stalin ve Lenin, irade etkenini çok ön plana çıkarmışlardı. Siz, 'Tarih yohında yürüyor' diyorsunuz, acaba iradeyi bu ka- dar ön plana çıkarmak bir hata mıydı? Ta- rih, kendi yolunda ilerliyorsa iradi müdaha- le gereksiz miydi? PAUL SWEEZY: Devrimin tabii ki önemi vardı. öğrenılecek çok şey var. Insanlar yalruzca kazanabilecekleri koşul- larda mücadele vermezler. Yani her za- man için kazanma ve kaybetme olasılığı vardır. Tarih, mücadelelerle doludur. İnsanoğlu mücadele vermek zorunda. Sanınm Liebnekdıt, Marks'a, insanlık için ne düşündüğünü sormuş, o da şu yanıtı vermiş: Mücadele. İnsanlığın özü budur. - Sosyalizmin dünya çapındaki ba- şarısızlığıy la birlikte şöyle bir tartışma gün- deme geldi: Aslında Lenin'in, Marksistlerin \e Leninistlerin 2. EnternasyonePden kopu- şu tarihsel bir hataydı, "Sosyal demokrat parrilerle birlikte yüriinse, bugün daha farklı bir noktaya gelinirdi' diye bir tez ye- niden ortaya atüdı. "Bernsteın haklıydı, bu aynlık gereksızdı" deniyor, siz nasıl değer- lendiriyorsumız? PAÛL SVVEEZY: Avrupa'da, İkinci zanımlann çok büyük olduğunu görmek gerek. - Dünvanın bu koşullannda nasıl bir sos- yalizm, nasıJ bir mücadele tarzı gerekiyor? Leninist parti modeli var. bu model bir tec- rübe yaşadı >e sonuna geldi. Önütnüzdeki süreç içinde, nasıl bir sosyalizm ve nasd bir parti ya da örgütlenme tarzı gerekiyor? PAUL SVVEEZY: Ben de bilmiyorum. - Dünya çok çeşitlendi. Çevre, kadın so- runlan var. Sosyalistlerin, Marksistlerin ne yapması gerekiyor? PAUL SVVEEZY: Bence, Marks'ın çevre sorunuyla ilgili söyledikleri, bizim arih, mücadelelerle doludur. insanoğlu mücadele vermek zorunda. Sanınm Liebnekcht, Marks'a, insanlık için ne düşündüğünü sormuş, o da şu yanıtı vermiş: Mücadele. însanbğırî özü budur. Enternasyonel'e bağlı sosyal demokrat hükümetler iktidara geldi. Ne yaptılar? Hiçbır şey. Kapitalist sistemi devam ettir- diler, çoğunlukla da başansız bir şekilde. Bernstein ve İkinci Entemasyonel'in dü- şünsel üretiminin gelişkinliğı düşünül- düğünde. bu başansızlık daha da çarpıadır. ALEXANDER COCKBURN: Bu ül- kelerin. özelde de Sovyetler Birhği'nin, öz- lenen sosyalizme uluşmakta başansızbğa uğraması. gerçeklere gözlerimizi kapat- mamıza neden olmamalı. Rus devrimi sı- rasında, Rusya'nm sözgelimi Brezilya'- daki ekonomik gelişkinliğe sahip olduğu söyienebilir. Bir de sosyalist inşa süreci adı verilen dönemdeki gelişmelere bakın. Ka- kapitalizmin bugün yaptıklan hakkındaki bilgilerimizle örtüşüyor. Kapitalizm, onun zamarunda dünyayı henüz mahvet- memişti. ancak Marks, kapitalizmin gele- cekte dünyaya vereceğj zarann tamamıyla farkındaydı. Engels'in son yıllannda yazdıklanna bakınca, işci smıfının güçlendiğine, bırkaç yıi içinde kazanacağına duyduklan manan ne denli büyük olduğu görülüyor. Yaru, ıki yüz yıl sonrasından çok fazla en- dişe etmiyorlardı. Kısa süre içinde sosya- lizm kumlacağını düşünmüyorsak, şimdi önümüzde düşünülmesi gereken çok ciddi sorunlar var. ALEXANDER COCKBURN: Keşke çevreciler Marks'ı daha fazla okusa. PAUL SVVEEZY: Bence de. - 'Kapitalizm çıkmaz içinde' diyorsunuz, bunun altematifi olan sosyalizmin şu anda topluma söyleyebüeceği neler var? PAUL SVVEEZY: Çeşitli yerlerde, özel- likle yoksul kesımlerde yeni bir toplumun yeşerme olasılığı vardır. Kapitalizmin gi- derek daha yıkıcı bir güce dönüşmesi çok muhtemel. Ekolojik yıkım, insanlann sayısını ıyice azaltabilir. Pek çok çevreci, bunun kaçınılmazlığına inanıyor. Belki sonra, insan türleri, şöyle bir geriye dönüp tarihten ders çıkaracak ve '21. yüzyılda yapılan bu hatalan tekrarlamayalım' dıye- cek. Belki her şey ye- niden başlayacak. Dünya. çok temel dönüşümler geçirdi, geçirmeye devam edi- yor ve devam edecek. Çağımızın en büyük düşünürlennden Alf- red VVhitehead. 'Yer- yüzünde yaşanuş olan türterin yûzde 95'inin soyu tükendi, insanın ne farkı var' dıye so- ruyor. İnsanlann akıllıca davrama olasılığı var mı? Bilmiyo- rum. - Çevre sonınlannı kapitalizm çerçeve- sinde halletmek mümkün mü? PAUL SVVEEZY: Sanmam. Kapita- lizm. doğası gereğı çevre karşıüdır. ALEXANDER COCKBURN: Paule katılıyorum. Bir ekleme yapacağım. ABD'de son yirmi yıl gibi kısa bir süreyi ele alalım. Yetmişlerde, ABD'de, aktif bir çevre poliükası, yasal düzenlemeler vardı. Toprağın, havanın, suyun temizlenmesi hedefleniyordu. Ama hala değişen bir şey yok. Düzenlemelerin yürürlüğe sokul- masında tam bir başansızlık yaşandı. - Kapitalizm dünyayı yok etmeden sosya- lizm kurulabilecek mi? PAUL SVVEEZY: Kjşisel duygulanmı soruyorsanız, bazı günler bu soruya "Evet", bazen "Hayır" diyorum. ALEXANDER COCKBURN: Yakın tarihte, çok hızlı değişimler yaşandı. Ko- münizm yıkıldı. Sevinç çok uzun sürmedi. Sözgelimi Amerikablar, giderek artan suç oranından endişe duyuyor. Siz, aşın dinci- leri dert ediyorsunuz. Bizde ise en azından yedi suç için ıdam cezası uygulanıyor. Gaz odası, ölüm şınngası... İnsanlar derin bir korku, kötümserlik, endişe, güvensizlik yaşıyor, hükümete duyduğu ınancı tama- men kaybediyor. ABD'nin çoğunluğu po- litikaalara tam bir güvensızük besliyor. Çözümler anyorlar, kımilen Hıristiyanlı- ğa daha bir sıkı sanlıyor, kimileri düşleri- ne, fantezilenne. Bir politık önderlik onlan çekebilir mi? Evet. Çünkü sisteme tam bir güvensizlik var. Sisteme sınik biryaklaşımlan var. Sis- temin manipülasyon araçlannın etkısi bir yere kadar. Düşünceyi harekete geçirecek bir liderlığin şansı var, iyi ya da kötü yol- da. Kötüsü, faşizm gibi bir şey olabilir. Korkunç bir baskı, yani tam bir sömürü. Ya da halkın öfkesini, dıli, politikayı yapıcı olarak kullanan bir güç, duygulan reformcu bir kanala akıtabilir. PAUL SVVEEZY: Koşullar değişir, in- san değişir. ALEXANDER COCKBURN: İnsan doğası her zaman değişir. Ben İrlanda'da büyüdüm. İrlanda. Katolik bir ülke. Av- rupa'da Katoliklik konusunda belki bir tek Polonya, İrlanda ile yanşabilir. 1950'- lerde. İrlanda'da evlenmeden hamile ka- lan birkız, yaşamını kaybedecek kadar hı- rpalanırdı, aşağılanırdı. 1990'larda. yetiş- tiğım küçük köyde, pencereden dışan bakıyorum. evlenmemiş on kadın görüyo- rum, çocuklannın elınden tutmuş yürü- yorlar. Kırk yılda. evlenmeden çocuk do- ğuran annelere karşı olan önyargj tama- men değişti. Katolik kılısesmın etkisı azaldı, ondan mı? Belki bir öiçüde. Ama artık devlet, bu kadınlara yardım ediyor, her şey değışiyor. koşullar değişiyor, top- lum değişiyor... ZİVEL SVVEEZY: Kadınlar değişiyor! - Tiirkjye ile ilgili ilk izlenimleriniz neler- dir? PAUL SVVEEZY: Sokaklar tehlıkelı değjl, niye bilmiyorum, ama bu beru çok etkiledi. Kapitalist bir ülkenin, böylesine büyük bir kentinde daha çok ABD ya da ABD benzeri 3. Dünya ülkelerindekine benzer bir huzursuzluk duymayı bekler- dim. New York'ta paranızı çeşitli yerlere koymalısınız. Metroya indiğimde, pararnı muhtelif ceplerime koyanm. çünkü her an soyulabilirim, ki bu çok kereler başıma geldi. ZİVEL SVVEEZY: New York'ta ya da Los Angeles'ta, evsiz bir yığın insan göre- bilirsiniz. En çarpıcı fark bu. İstanbul'da görmüyorsunuz. Belki başka bölgelerde vardır, ama burada yok. ALEXANDER COCKBURN: Svve- ezy'lere katıbyorum. Ancak pek çok yanm kalmış, yan boş evler gördüm. tabii bunlar politik oyunlann. spekülatif inşa- atçıhğın sonucu olmalı. Boğaz'da çok cid- dı bir kirlenme sürecının yaşandığmı bili- yorum. Ancak, Türkiye'de hala canlı canlı taze balıklar satılıyor. Boğaz'a tekneyle açıldığınızda. suyun dibini görüyorsunuz. Amerika'da Hudson Irmağı'nın kenan- ndan gıdıp suya baksanız, dibini bir kena- ra bırakm, biraz aşağısını bile göremezsi- niz. Belki. İstanbul'da nüfus yoğunluğu bir sorun. Ama zamanının çoğunu Los Ange- les. New York gibi büyük kentlerde geçir- miş biri olarak. edindiğimız ızlenimler beni çok şaşırttı. PAUL SVVEEZY: Ben de çok şaşırdım. Galeri* AtöJye V 293 89 78 (3 Hatl ALP TAMER ULUKILIÇ R E S İ M t E R C İ İ İ 18 NİSAN - Î 8 A\AYI$ 1994 2İYARET SAATLERİ CUMARTf(i 1O OO - 14 OO DİCER CUNIER 1J OO - 24 OO Gazı Evranos Cad No 33 Yeşriköy Tel (0-212) 573 81 93 P tgı dtyfla ncrBuo 11 30-19 00 »aatpfla ARTIN DEMİRCİ Resun Seraa 30 Nisan-18 Mayis 1994 riOBİ sanat «alerisi NASEP IYEM'inElli Yıllık Sanat Çabasi 20 Nisan 1994 - 20 MayıS 1994 Vaükooaiı Cad. Pasaj -J\i T3T(0-212) 225 23 F LEVEND GİRGİN Ûzel Koleksıyonundan "Kara AJrika Takı «• Obj«" Sergisi 2 Mayıs-30 Hazıran 1994 I A « I C A L E R I S ; Saknyi Sol 62/5 NİJOTIOJI 80200 Td (0-212)241 76 33 ÇOPERA) S A N A T C A I E I İ S I TÜRKAN ARIKAN Resim Sergisi 2M«yıs-18Mayısf994 Hvtctyt Konagı Sok. Sağtak Apt Mo:1 T * s n T«l: (0-212) 249 92 02 SA>AT GALERİSİ Karma Özgün Baskı Sergisi 3 Mayıs-21 Maya 1994 Cmang» S«as<**f Cad BaKıaçSc* No 3SA B f t Tel 0-212 293 06 1 ı 1 ı Galeri » Atölye j ilanlarınız için: 293 89 78 (3 hat) I I Kültür • Sanat YILIN EN BUYUK FILMI 1 993 CANNES 5ENLIĞİ BÜYÛK ÖDÜIU 1 994 OSCAR ADAYI ' W 4 i JTANSUL ULUSLARARASI FILM FfcSTIVAU ACILIS FILMI 293 89 78 ( 3 hat) YON Chen Kaıge Bılınmeyen dunya Çin'ın yarım yüzyıllık mocerası içinde buyuk bir dosHuğun, lutkunun nefes kesicı oyküsu "Murtıi> surukteyıcı bir fılm Dunyonın her yonındo seyırcıyı boyuluyor " v Canby Th« N«W VDHJ Tnne» "Muhteşem ve panltılı bir deston • RCorW TIM£ •"••ISaJirlıCı" B W,»ram>on PLAYBOY Sadece ^ ^ BEYOOLU A L K A Z A R ' d a Seonslar 12.00-15.15-18,30-21.45 Te): 245 73 83 sau m. •> m m an»ım m. m o v Ferhan Şensoy'un FERHANGİ ŞEYLER PAZAR 1S.3O C I N E M A CAFE-BAR Enflısvonu deldık P lesı ve Salı gunlerı%40 ındırım 2000 -22 00 KURT KANI Yon Toljmış Olaye» 22.00 - 02 00 HALIL CEYLAN KiiljrEılıfmdcOzgun Mıtzlk) IsnkUICjd Kuçukpjımıkljf» Sol N l * A B l :*2 9 M I ! Kültür Sanat ilanlarınız için 293 89 78 (3 hat) İÇİNDEN DALGA GECEN TİYATRO Ferhan Şensoy K U R U C E Ş M E ' d e S O N H A F T A 10 Mayıs - 5 Hazmn annı FENERBAHÇE MARINA'YA DEMİR AT1YORUZ Pyromid korsısı K I R K A M B A R GECE TIYATROSU 3ul Tıyatro Festıvo'i D o ! a v sıy'o Her G e c e 2 Bilet SaHf. f. bahçe Manna, Ses 1885 Oıiaayunculor - fieyoğlu, Vokkoroma ve Çam Moğoıolon fel: 0212 • 251 18 65/66 ÜTC KULTUR BAKANUĞI Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü MAYIS AYI GESEL OYl'N DÜZESİ ANKARA 1600 2000 s i ? U S » J0X l5|-)Mawl»«Saa '60C ii9MSaa2000 1100 S F€BHA1 U SIRIN * f c AtH I AÜT HE(X»M BAKl* KTHSERI IZMIR ?UMS 1994 &HI XIX! I 3-ıOM^eımSaaı M ı I 5 12«sre 994 Saa XX i T kfeyıS '394 SiSl !500 I uM»s<994Saal 2000 I — - xj M E R S I Nfç İGISELLE5 10PEHA OPtflA DCDKlin l bC) 10Har!'39<S» 2000 teoo HUKUKSUZ DEM0KRASİ HalitÇelenk 3. bası 30.000 (KDV içinde) Çağdaş Yaymları Türkocağı Cad 39-41 Cağabğlu-İsıanfnıl Ödetneti gönderflmez İSTANBULBELEDİYESI SEHİR TİYATROLARI 10. GENÇLİK GÜNLERİ BAŞLIYOR (2-29 Mayıs 1994) Hartnye Muhsın Ertuğrul-Kadıköy Haldun Taner Açıkhava Tıyatrosu E T K I N L I K L E R U C R E T S I Z D I R A k b a n k K ü l t ü r S a n a t E j i l i m M e r k e t i SÖYLEŞİ Dr. TEMUÇİN AYGEN "Uyanan Dev Çin: Doğa ve Kültür Varlıklan" 5 Mayıs 1994, P e r ş e m b e Saat 18.00 AKSANAT Islıklal Caddesı 8IIÜ80 BcyııSlu Kunbu! Tel (1)212) 2S2 •tS 1)0-01-1)2 AKBANK Protestolu cenaze töreni İstanbul Haber Servtsi - Trafık polısı tarafından, "yanlış yere park yaptığı gerekçesiyle" öldürûlen Ediz Volkan Günday'ın cenaze tö- renı, dün Söğütlüçeşme Camisfnde yapıldı. Soğütlüçeşme Caddesi üzerinde park hatası yüzûnden tartıştığı görevli trafık polisi Müşer- ref Şen tarafından otomobihnin içinde kalbinden vurularak öldü- rülen Ediz Volkan Günday'ın ailesi ve yakınlanndan oluşan kala- balık bir grup, cenaze namazından sonra Söğütlüçeşme Caddesi'ni trafığe kapatarak yürüyüş yaptı. Grup, kendilerini engellemek iste- yen ve sözlü olarak uyaran polislere karşı alkışlı protestoda bulundu. Olaym meydana geldiği yere kadar alkışlarla yürüyen ve burada saygı duruşu yapıp Istiklal Marşı okuyan gruba polisler müdahale etmedi. Çevrede bulunan esnaf ve vatandaşlar da protesto gösterisi- ne katıldı. Tören sırasında çevrede resmı pohsin olmaması dikkat çe- kerken olay yerine gelen Kadıköy Emniyet Amiri, Günday'ın babası Turan Gündaya dağılmalan için sözlü uyanda bulundu. Günday ise, kendilerinin yasalan çiğnemek için gösteri >apmadıklanm belirterek "Bu cinayeti işleyen polis hasta ruhludur. O polisin cezalandınlması ve onun gibi olanlaruı da meslekten atılmalarını istivoruz" dedı. Öte yan- dan. Ediz Volkan Günday'ı ölduren trafık polısı Müşerref Şen, çıkanldığı mahkemece tutuklandı. (Fotoğraf: AHMET ŞIK)