Katalog

SAYFA CUMHURİYET 2 16 ŞUBAT1994 ÇARŞAMBA KULTUR AolannressamıMunch...EDİPEMtLÖYMEN K uzeyden güne> lere inip herkesleri şaşkına çeviren Noneçli. İbsen, Grieg ve bu. Kendı başlanna or- taya çıkıp. önleri \e sonlan olma- yan sanatçüar. Ve vandaşjan da ^ ^ ^ ^ ^ ^ olmadan. Munch'un yaratıcılığı o ^ ^ ^ ^ ^ ^ kadar goz kamaştırmıştı ki. I912'de Köln'de Sonderbund Sergısi'nde Ce- zanne, Gauguin \e \ an Gogh ıle bırlikte avnı odada asılmıştı tablolan. Bu de\ post-empres- yonistlerle bırlikte kimse bır arada olamaz gibi gelıyordu. Ama oldu. Neydı bu Norveçlınin sırn? Yan-deliliğı tabiı. Her sanatçıda bıraz olması gereken. Bu işın tuzu bıben Öyle de\let memuru gibı sanaıçılık olur mu? Ama Munch'unki dışa dönüklük değıl. ıçe dönüklük şeklindevdi. Depresif. acılı. \e ıkınık. kayeılı. melankolik. Acılann ressamı bu yüzden Munch. "Hasta Çocuk" (1885) stılının atiahtan "Hastalık, delilik \e ölüm. kara meleklerdi benim beşiğimin üstünde" dıye vazmış bır keresınde "Hastalığımı hiçbir zaman gözardı edemem. Çünkü sanatımda ona çok şey borçluyum" dıve de yazmış. Neydı derdi? Bu sorunun yanıtı. kişilik yapısı. ıçinde yaşadığı toplum. dönem ve vüzvıl sonun- da sakiı. 12 Arahk 1863'de doğduğunda Munch. beş çocuğun ikincısi. Babası askerı dokıor Av- dın bır aıle. Ama hep yoksul Annesı. 5 vaşın- dayken \eremden ölür. Babası. norouzm ve depresyona girer çıkar. Kendisını dine adar. Ve bir darbe daha: Munch'un kızkardeşı de 9 yıl sonra ölür. Zaten hastalıklı \e mızmız bir tıp Edvard. Aileyı leyzesi devralır. ama nafile. Bu acılı dönemı dönüp dolaşıp hep ele alır. Örnegjn "Ölüm Odası" (1893) tablosuna y ansır Ve olüm fıkrinı e\ınp çe\inp yorumlar. Munch böyle sorunlu. e\ei ama ülke de ayn sorun. Norveç o dönemde dar kafalı. pısınk. içi- ne kapanık. İsvec yöneiımınde Gen kalmış \e huzursuz. Bır saray geleneğı de >ok kı sanat ivi kötü gelışsın. Varhklı bır tücear labaka da yok ki sanata kol kanat gersin. N.orveçli ressam Edvard Munch (1863-1944) ölümünün 50. yılında. akıllarda en kalan tablosu "Çığlık" ileanılıyor. "Çığlık". modern ruhsal bunalımın simgesi. Geçen yüzy ılın sonundan bu yüzyılın sonuna kadar ve her halde ruhsal bunalım olan her yer ve zaman içindedir. Babaii. mühendıs olsun istamış. Ama aklı re- sımde. 18 yaşındayken gidip orta halli bir ressa- mın öğrendsı olmuş. 19 vaşında ılk tablolan ser- gilenir. Bu dönemde en önemli olav. Gauguin'in kayınbiraderi Frits Thaulov* ıle tanışması. Onun bir yaz kursuna katılır. Ehnden tutacak bınnı bulmuş durumda. İki vıl içinde zar-zor bır burs- la Pans'e. Cçhaftalığına. Empresvonistler. sem- bolistler \e kim \arsa tanışır. Ve tabii Gauguin. Pans'e üç kez daha gıtmiş. En çok Ga- uguin'in etkısinde. Onun renk kullanırru. temalan, çi- zımı. Gerçekle düş arası bir dünvayı resmetmek. Nere- den gelip nereye gidiyoruz sorulan Varoluş sorunlan. Tam Munch'a göre. "Gördü- ğümü değil, görmüş oldu- ğumu çiziyorum" dıyor Munch. "Neyi" gördüğü. tablolanna yansıyor. Acaba halüsinasyon da göniiyor mu? Bunu bilmiyoruz. Ama Gauguin tam bir esın kay- nağı. Bu kesin. Gauguin. ünlü "Nereden geliyoruz? Ki- miz? Nereye gidiyoruz?" adlı tablosunu tamamladıktan sonra ıntıhar etmek istemiş ya. Ama Munch'un kafası daha kanşık. Varoluş sorun- lanna fazla takılmamak ge- rekiyor oysa. Munch da Ga- uguin gıbi iki boyutlu gıbi çalışıvor, sembolizm. renk- ler. benzerlikler bol. Aslında Van Gogh'a daha vakın. İkısı de aca- ip kavgılar içinde. ressamı. Van Gogh'dakı din- sel etkiler Munch'da görülmüvor pek. Olsa olsa pagan etkiler. Bu da Nıetzsche'mn etkisi Ku- PRESIDENT \\ QÜAYLE 'eski r başkaru 'George Bush'un hiç ciddiye alınamayan, sürekli pot kıran yardımcısı Dan Quayle. tesad üfen başkan olsaydı nasıl dehşetle 'karşılanırdı? Bunun en iyi r yanıünı Çığlık temalı bu poster r veriyordu.... YılmazGüney de Londra'nın ünlü kent kültürü dergisi Time Out'un 14 Ocak 1983 tarihli sayısında yayımlanan son mülakatlanndan biri için bu pozu vermişti. "Yol" fılminin Londra'da gösterime girmesi nedeniyle yapılan mülakatta Güney. Türkiye'de 12 Eylül sonrası askeri yönetime ilişkin duygulannı ancak bu pozla ifade edebileceğini söylemişti. İngiltere Içişleri Bakanlığı, Güney'e \ize vermediği için fılminin galasına gelememiş, mülakat Paris'te yapılmıştı. zeyhaydınlarardsındaçokpopülerbirisimBay lo'da. Ardından babası ölür. Ve Norveç'den N\ Munch. nörotıklerbirliğipeşindesanki. kurtulur böylece. 29 yaşında Avrupa çapında Munch. ruhsal dalgalanmalannı tuvale yansı- tanındığı yıl. Birden. Kuzey'den geliverip ortaya ta vansıta 1889'a gelir. 26 yaşında ilk scrgisi Os- çıkıvermış gibi. 1892: Berlin Sanatçılar Birlıği. Bunalımın simgesi 'Çığlık' çalındı... '•Çığlık ". Oslo Ulusal Sanat Müzesi'nden cumartesı gecesi çalındı. Olay, Norveç'in Lillehammer kış olimpiyatlan için pazar günü haarlandığı görkemli ve çok şık açıhş törenine gölge düşürdü. "Çığlık". olimpiyatla eşzamanlı olarak yapılan Norveç Kültür Festivali çerçevesinde açılan özel Munch Sergisi'nde bulu- nuyordu. Tablonun çalındığı. birgece bekçisinin, müze duvanna dayalı bir merdiven görmesi ardından anlaşıldı. Norveç Haber Ajansı NTB, hırsızlann bir pen- cere camını kırdıklannı, tablonun duvara asılı olduğu teli özel bir makasla kesip makası da olay yerinde unuttuklannı bil- dirdi. Ancak hırsızlann eyleminin video tarafından saptandığı müze yetkilileri tarafından açıklandı. Videoyu inceleyen Müze Müdürü Knut Berg, hırsızlann iki kişi olduklannı, tabloyu 50 saniyede indirdiklerini, ancak videodan yüzlerinin seçilmediğini söyledi. IDSOveCRR' debuhaftanınkonserleri Kültür Senisi - Cemal Reşıt Re> Konser Salonu'nda bugün saat 19.00'- da. Marco Socias-Alex Garobbe Gitar İkilisi'nın konseri ver alıvor. İspanya'- nın Malaga kentinde doğan Marco Socias, Malaga Konser\atuvan'nda Carmen Gallardo \ e Antonio Companv ile gitar çalıştı. Yüksek bölümünü bitirdikten sonra çalışmalanru ünlü gitar ustalan Jose Tomas, David Russel. Jose Miguel Moreno \e Hubert Kappel ıle sürdür- dü. Barcelonada doğan Garobbe ıse David Russel, Manuel Barrueco, Leo Brouwer, Alvaro Pierri \e Hopkinson Smith'in öğrencisi oldu. İkili. bu akşamki konserde J.S. Bach, A. Piazzolla, J.K.Mertz, F. Kleynjans \e J.Turina'nın eserlenni seslendirecek. Yann aynı saatte ıse Anatolia Toplu- luğu, "Dede Efendi'den Hacı Arif Bey'e" adlı bir konser verecekler. Gru- bun .sanat >önetmenı \e kurucusu olan üısan Özgen, kemençe. tambur ve lavta olmak üzere. keman \e viyoıon- sel gibı pek çok enstrümanı vinüözlük düzeyinde çalabiliyor. Halen İTÜ T.M. Devlet Konser\atu\an'ndakı öğretim ü>eliğini sürdüren sanatçı. ulusal ve uluslararası düzeyde pek çok kışisel ve topluluk konserleri vermış. Socias ve Garobbe Gitar tküisi bugün CRR'de. İDSO'nun konserini bu hafta Erol Erdinç yönetecek. Anatolıa'dan önce kurmuş olduğu Bosphorus Topluluğu ile 1991 yılında Atınada "Abdi İpekçi Barış Ödülü"- nü almıştır. Cumartesı günü saat 15.00'te CRR'de Vedat Kosal'ın pıyano resıtali dmlenebilir. On yaşındaykcn Cemal Reşit Rey'den piyano ve kompozıs- yon dersleri almaya başlayan sanatçı, 1975 yılında İstanbul Filarmoni Der- neği'nin ödülünü kazandı. İstanbul De\let Konservatuvan'ndaki öğreni- mıni tamamladıktan sonra Münih Müzık Okulu'nda Hugo Steurer'in öğrencisi olan Kosal, öğrenıminı 1982'de Ludvvıg Hoffmann'la sürdür- düğü "Meisterklasse" ile noktaladı. 1986 yılında Darmstadt'ta ikinci "Chopin Yarışması"nda binncı olan sanatçı 1979 vılından bu yana A\ru- pa'da konserler veriyor ve özellıkle ro- mantık bestecilerin yapıtlannı seslen- dıriyor. Geniş bir repertuvara sahip olan Kosal, konserinde Beethoven, onu sergı açmaya davet eder. Ama bir hafta ıçın- de. eserlerindekı kaygı ve bunalım. Berlınlilere fazla gelir. Serginin kapatılmasını isterler. Bu, bır skandal tabii. Ama Munch için ideal reklam. Sergisini Berlın'den çeker, tüm Almanya'da do- laştınr. Para ve ün kazandığı yıl. Demek yüzyıl sonunda Avrupa'daki genel kaygı havasına uy- muş eserlen ki saiılmış. Ve sonraki 15 \ıl Berlin'de yaşıyor. Paris'e Norveç'e seyahatler. Yaratıcı ama sırke gibi bir aalık. En üretken dönemi 30-45 yaş arası (1893- 1908). Ama gerisi gelmeyen, rezeni olmayan bir maytap gibi. Tükenmeye doğru hızla. Üstüne üstlük bir de cinsel-psikolojik sorun- lan var. Kadınlara ilgi duyuyor ama onlardan korkuyor da. Annesi ve ablası gibi kaybetme korku'su belki de? "Öpücük" (1897) ve "Yaşam Dansı" (1899) her ne kadar canlı ve dolu-dolu bir yaşam düşündürüyorsa da kendisininki kı- raç. Bir arkadaşının kansına aşık oldu. Sonra bir aşk daha. Ama evlenemiyor bir türlü. Bunun üzerine kadın, intihar oyunu oynuyor. Tabanca ile intihar numarası yaparken, ateş alan silah, Munch'un bir parmağını götürüyor. Munch için kadınlarla ilişkinin sonu. Sürekli bir huzursuzluk. Sürekli ev değiştirir. Alkolebaşlar. Arkadaşlanylatarlışmalar. Alkol maratonuna kalkışır. 1908'de ani bir koma. Altı aylık bir hastane dönemi. Yaşamının çift yol j kavşağı. Çünkü hastaneden çıktığında artık bambaşka biri. Durmuş. durulmuş. dinmiş bir fırtına. Belki de düzlüğe inen bir ırmak. Munfch. 45'ınden sonra nonnal sayılır. Yaşa- mının geri kalan bölümü de o yüzden o kadar il- gınç değil. Ama "Adam düzeldi" di> en sanat çev- releri ve resrrü çe\ reler ona nihayet saygı göster- meyi akıl ederler. Norveç'ten kaçmıştı Munch. \eniden geri döner. Ölüfnüne kadar da orada \ aşar artık. Geçmişi ile banşık. Her halde kendi- sı\le de bir ölçüde kavgasız? Ama depresyonun- dan vazgeçemez. Temel kişilik özelliklerinden vazgeçilemez. Norveç, İkinci Dünya Savaşı'ndan uzak kala- madı. Munch da, 1937'de E)ejenere Sanat Ser- gisi'nde Naziler, onun tam 82 eserini birden ser- gilemişlerdi. Korktuğu başına geldi. 1940'da Naziler Norveç'i işgaîetti. Evine dinamit atıldı. Kendi halinde. uzak. sakin bir bir yaşamı vardı. Evinin camlan kınldı. Aldırmadı. tjşütüp hasta oldu. Bronşitten öldü 23 Ocak 1944"te. 81 yaşın- daydı. Çocukluğundan beri mızmız bünyeli biri için iyi bir yaş. İUedeÇığhk Acılann ressamının 50. ölüm vıldön.ümü bu- günler. Cermen ve İskandinav muzelerinde. hat- ta Bosıon \e New York'ta da tablolan asılı. Ama akılda en çok kalanı "Çığlık". Sanat >aşa- mının daha ilk yıllanndan kalan bu eseri. Munch denıldı mi akla hemen geliveriyor. Çığlı- ğı atan bir erkekten çok. bir kadın gibi. Morlu, koyu yeşilli, kırmızı ve turunculu bir gerçek-üstü kabus. Renkler, birbirine çarpıp kınlıyor. Ortaya nasıl çıktığını en iyisi Munch anlatı- yor: "Bir akşam, flyort bir yanımda. bir vanımda kent, yürüyordum. ^ orgundum. bezgindim. Dur- dum, denize şöyle bir baktım. Güneş batıyordu. Bulutlara alı >urmuştu. Doğadan bir çığlık \ükse- liyor gibiydi. Sanki ben de duyuyordum. İşte bö\- le...Bulutları kırmızı-turuncu boyadım. Çığlık rengine..." Cemal Reşit Rey, Liszt vc Chopin'in eserlerini seslendirecek. Cumartesı günü saat 20.00'de CRR'de I Solisti Italiani lopluluğunun konseri dinlenebılir. 1978'de Renato Fanaso'nun ölümüy le dağılan I Virtu- osi di Roma'nın sekiz üyesi ile büyük Italyan orkestralannın cn iyi cleman- lanndan oluşan ve 1981 yılından gü- nümüze evrensel bir ün kazanarak eskı geleneğıni başanyla sürdüren bu ya\h çalgılar topluluğuna. yaptıklan plaklann başansından ötürü Japon Kültür Bakanlığı tarafından iki kez ödül verildi. Topluluk konserlerinde Corelli, Telemann, Albinoni ve Vival- di'nın eserlenni seslendirecek. İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası. bu hafta cuma günü saat 19.00'da ve cumartesi günü saat 11.00'de vereceği konserlerinde şef Erol Erdinç yöne- tıminde Kent Mete, Sergey Rahrnani- nof ve Brahms'ın eserlerini seslendire- cek. Konserin solisti, piyanist Meral Güneyman Bugün saat 18.30'da Tuba Özkan Genç(viyola) ve Hale Vural ikilısinin resıtali Avusturya Kültür Ofısi'nde dınbenebilir. Yıne bugün saat 18.30'da İstanbul Quartet Aksanat'ta, "Oda Müziği Dinletileri" adlı bır konser verecek. Resimleriyle Oktay Rifat KültürServisi-Oktav Rıfat'ın resımleri. Yapı Kredi Kazım Taşkent Sanat Galerisı'ndesergileniyor. 1914-1988 yıllan arasında y aşayan v e Türk şiınnin önde gelen ısımlerinden biri olan Rifat. Ganp akımından başlayarak adım adım her döneme ımzasını attı. Şaırlığının yanı sıra romanlan ve oy unlanyla da tanınan Oktay Rıfat'ın resımleri de sanatçı kişıliğının bir başka y önünü y ansıtıyor. Sergi, 12 mart tarihine kadar eezılebılir. TezeVin sevgisi CRR 'de Kültür Senisi - Ressam EdisTezel. son dönem çalışmalannı Cemal Reşıt Rey Konser Salonu Sanat Galerisı'ndesergılıyor. istanbul Güzel Sanatlar Akademisi'nde konuk öğrencı olarak dört y ıl öğrenım gören Tezel. daha sonra Nevv York Art Students Leauge'da iki \\1 grafık çalışu. Eğitımi sırasında. 1966 yılında Savvdust'ta sergı açtı. 1985 vılında Polonya Centrum Sztukı Studıo'da v apıtlannı sergileven sanatçı, Türkiye'dekı ilk kışisel sergisini 1965'teİsıanbul'daaçtı. Yurtiçi ve yurtdışında toplam 15 kişısel sergi açan Tezel'in yirmi kadar yapıtından oluşan sergı. 18 şubat tanhine kadar açık kalacak. Nedret Güvcnç 46. sanat yılını kutluyor. Nedret Güvenç, 46. sanatyıhtu seyircilerle kutlayacak Kültür Senisi - ŞehırTıvatrosu sanatçısı Nedret Güvenç. 46. sanat yılını >ann Kadıköv HaldunTanerSahnesinde oynamakta olduğu "Aşk Mektuplan" oyununda seyircilerle bırlikte kutlayacak. 1987-88 sezonunda 40. sanat yıhnı görkemli bır şekılde kutlay an Nedret Güvenç, ilkkezsahneve \n Şubat 1948'de İzmırŞehırTiyatrosu'nda çıkmıştı. 1951 vılında İstanbul BeledivesıŞehir Tiyatrolan'na gıren Güvenç. aralıksız Şehır Tiyatrolan'ndaçahştı 46\ılhksahne\aşamında80'e yakın oyunda rol alan Güv enç. 10"a y akın ov unu da vönetti. Yönettığı v e rol aldığı bazı ov unlar şunlar: Macbeth. Pavdos TartulTe. Öthello. Fıgaro'nun Düğünü. Köprüden Görünüş. \'ışne Bahçesı. Bernarda Alba'nın Evi, Erkek Satı. Kralın Kısrağı. Eskı Fotoğratlar. Ya Devlet Başa^a Kuzgun Leşe. GundenGeceye. Hortlaklar. Aşk Mektuplan Bizitn Tiyatro Şeytanistan la turnede Kültür Servisi- BızımTıyatro: Nazım Hıkmet'in yapıtlanndan Zafer Dıper'ın ov unlaştınp vönettığı. Şanar Yurtadapan'ın müzıklerinı yaptığı ve Şükran Kurdakul'un vazınsal danışmanlığını üstlendıği Şeytanistan adlı ov unla 15-19 ^ubat tanhlen arasında turneycçıkıyor. Şevtanıstan. Antakva. Gazıantep. Mersın \e Adana'da sergılenecek. • Iznür'de 4 konser İZMİR (AA) - İzmırlı banaibcv erler bu hafta. Atatürk. Alman v e Fransız kültür merkezlerı ıle Türk-Amenkan Derneği'nde toplam 4 konser dınleme olanağı bulacaklar. İzmır Devlet Senfoni Orkestrası (İDSO). 18ve 19şubat günlennde Atatürk Kültür Merkezi'nde vereceği konserlerde Av ustury alı v ıv olonselcı Adalbert Skocic'e eşlık edecek. Orkestrayı dünv aca unlü Polonv alı şef T. Strugala'nın > önetcceğı konserlerde. Vv'agner'in 'Polony a L'v ertürü". Prokofıev "ın' Romeo v e Jüliet'i v e Dv orak'ın "Viyolonsel Konçertosu' seslendırilecek. 17 şubat perşembegünüTürk-AmenkanDerneğı'nde gerçekleştirilecekresitaldeıseJulıdeCancavıyolonselveJ. Tsaosidoupivanoıle Brahms. Beethovenve Shostakoviç'in eserlerınden örneklersunacaklar. İzmir Dev let Konsen atuv an'nın tlüt sanaıçısı Lev la L'ğur. 23 şubat çarşamba günü Fran^ız Kültür Merkezi'nde vereceği resitalde. Bach. EnescoveJolivet'ın eserlerini yorumlayacak. Alman Küllür Merkezi'nde 21 şubat pazartesi günü v erilecek konserde de v ıy olonsel ıle Esın Kaleli - Burç Balcı. pıv anoda da Metin Kıper - Ash Gedikli; Bach. Bruch. M. de Falla ve Bodin'denörnekler verecekler. Trabzon'da sanat TRABZON (AA) - Trabzon'da bu hafta boy unca da değişik kültür ve sanat etkinlikleri gerçekleştirilecek. Saray Sinema ve Sanat Evi'nde bu hafta başrolünü Eddie Murphv'nın ovnadığı "Fırlama Beyefendi" adlı film göstcrilecek. Trabzon Belediyesi'nin "Sinema Günleri" etkinlikleri kapsamında. Bruce NVills'n başrolünü oynadığı "Zor Ölüm" adlı film göstenme gırecek. Mafya hesaplaşmasını konu alan film. 16-19 şubat tarihleri arasında izlenebilecek. Trabzon Devet Tiyatrosu bu hafta Atapark BüyükSahnedeVasıfÖngören'inyazdığı,Çetin Ipekkava'nın yönettiği "Asiye Nasıl Kurtulur" adlı oyunu, Oda Tiv atrosu Sahnesi'nde ise Patrick Süskind'in "Kontrabas" adlı eserini sahneleyecek. Metin Belgin'in vönettıği tek kişilik "Kontrabas"ta Olcay Kavuzlu rol alıyor. Mahmut Goloğlu Kültür Merkezi Galerisi'nde Padişah Abdülhamit'in albümünden alman fotoğraflarla açılan "Eskı Trabzon Fotoğraflan" sergisi ile Devlet Güzel Sanatlar Galerisi'ndekı karma v ağlıboya resim sergisi hafta boyunca gezilebılecek.