Katalog

SA/FA CUMHURİYET 2 3 OCAK1994 PAZARTESİ Osmanlı'nın Viyana bozgununun kahramanı İtalyan Rahip Marco'nun 'aziz'liği bile, Friuli Bölgesi halkının korkusunu silememiş 'Annedğim,Türlder geliyor!'PETEK KIRTBÖKE MİLANO - İtalya'nın kuzeydo- ğusunda bulunan Friuli Bölgesi hal- kı. Türklerle 500 yıl önce karşılaş- mış ve "Ya Türkler geri gelirse..." korkusu, İtalya'nın Adriyatik kıyı- lannda olduğu gibi. burada da uzun süre günlük yaşamın bir parçası ola- rak kalmıştır. Türklerin 1470'ten I499'a kadar 19 kez geçtiği Friuli'de, bugün bile Türklerin izlerini bulınak zor değil. Örneğin Polcenigo'da Santissima Kilisesi'nde yer alan iki Osmanlı bustü, Tricesimo ve Casarsa kilisele- rindeki duvar yazılan, Sacile Kated- rali'ndeki Murat H'nın oğlunun me- zan, 30 eylülde Türklerden kurtulu- şu simgeleyen San Girolamo bay- ramı: del Turco. Turcone. Turchetti gibi sayısız soyadı, "Türk gibi sigara içmek. Türk gibi küfür etmek" \b halkın ağzında yer etmiş birçok de- yiş... Türklerin Friulfyi istılasından o, Rahip Marco'nun simgesi haline gelen terlikleri. yüzyıllar sonra etkilenen Pasolini'- nin 1976'da yazdığı" I Turchi in Fri- uli" (Fruli'de bir Türk) adlı tiyatro oyunu da bu izlcre başka bir örnek. Bitmeyen korku Türkler bu bölgeye en son 1499- da gelmiş olsalar da, Venedik Düka- lığı'na bağlı Friuli, Venedık- nbeşinci Yüzyıl boyunca Osmanlı saldınlanndan yılan Friuliler için "Türk adı "korku" sözcüğüyleeşanlamlı... Nezaman Osmanlılar ile Venedikliler arasında bir gerginlik yaşansa ya da ne zaman Osmanlı ordulan Kuzey Italya'ya yakın topraklarda boy gösterseler ya da Donanmayı Hümayun Akdeniz'e açılıp fetihlere kalkışsa, bölge halkını bir korkudur alagelmiş. Osmanlı ilişkilerinin gergin dönem- lerinde, örneğin 1570 Kıbns savaşı sırasında, yine 'Türkler geliyor' kor- kusundan kurtulamaz. Venedik'in 1571'de İnebahtı zaferinden sonra Friuli bıraz rahatlarsa da, Viyana kuşatmalan sırasında yeniden kor- kulu anlar yaşayacaktır. Geçen ay (30 ekim-12 aralık), Vi- yana kuşatması sırasında Türklere karşı direnme hareketinin öncüsü olarak bilinen Rahip Marco d'Avia- no (1631-1699). Türk saldınlannın yıllarca odak noktası olan Porde- none'de açılan bir sergiyle anıldı. Eskı San Francesco Manastın'nın kilisesinde açılan, Marco d'Avia- no'nun yaşamına ve dönemin önemli olaylanna yer veren sergı ve bir dizi seminer olağanüstü ilgı gör- Yeşilin azalmasma, gençlerin giderek Batılılaşmasına aldırmamak gerek; çünkü her tarihsel kentte bir geçmişyaşamaktadır Betonİstanbul'da,PierreLoti nostaljisiKAYA ERTUNÇ Mutlaka tüm eski ve tarihi kentle- rin anlatacak pek çok öyküsü. pek çok anısı vardır. Ama sanınm İstan- bul. bu konuda sıralama yapıldığın- da en önde gelebilir. İstanbul, olim- piyat yapmaya hiç uygun olmayabı- lir; ancak tarihi fılmİer içın bol mik- tarda ideal doğal platolar sunabilen bir kent... Bu doğal platolardan biri de. İs- tanbul"a gelen yerli-yabancı her tu- ristin >a da ış insanının mutlaka gördüğü Kapalıçarşı yakırundakı, Beyazıt ve Sultanahmet semtlerinı bağlayan, şımdilerde tramvay işle- yen Dhanyolu'yla birleşen bir cad- de ve çevresi: Piyerloti. Çevredekı cami. vakıf. medrese. türbe gibi Osmanlı yapılan ıle Yeni- çeriler Caddesı, Türbedar Sokağı. osmanh hayranı Fransızyazann yaşadığı İstanbul'dan bugüne kalabilenler sadececamilerve hanlar; ya da belki bir kaç cadde ile sokağın henüz değiştirilmemiş adlan... Vezirhan Caddesı, Sultan 2. Mah- mud Türbesi gibi Osmanhca sokak isimleri arasındaki bu Fransızca isim. Osmanlı kültürünün çoksesli- liğini ve kozmopolitliğini çağnştı- rmakta. Pierre Loti, 1850-1923 yıllan ara- sında yaşamış bir Fransız yazar ve deniz subayı. Gerçekle kurguyu bır- leştirerek yazmış olduğu kitaplan- nın bazılan. yaşadığı dönemin İs- tanbul'unu ve insanlannı konu almış. Sultanahmet ve Çemberlitaş arasındaki sokağın ve çevresinin kendi ismıni almasının nedeni ıse ki- taplannda sözü geçen ve bugün bir müze olan İstanbul'dakı evinin bu- lunması. Geçmişin anılan İyi ya da kötü, ekonomik \e poli- ' tik koşullar nedeniyle her gün biraz daha değişen İstanbul'da yüz yıl ön- cesinin anılannı yaşamak için vakit henüz geç değil. İşyerlerinin çoğu- nun kapalı ve çevrenin nispeten sa- kin olduğu bir pazar günü ise insa- nın bu anılan yaşaması. kendini bu gönül avcısı çapkın Fransız yazann. hatta kurgu gerçek kanşımı roman- lanndakı kahramanlannın yerine koyması çok zor değil. Sultan 2. Mahmud'un ve Osmanlı hanedanımn diğer üyelerinin me- zarlannın bulunduğu türbeyi ziya- ret edip. eskı Osmanlı İmparatorlu- ğu'nun kokulannı duyabilirsiniz. Loıi"nin Aziyade isimlı yapıtındaki gizli aşkın kahramanlannın hislerini anlamak içinse belki Piyer Loti'nin eski evini görmeniz gerekiyor. Bu alanı dolaşırken. insan kurgu- bilım filmlerinde ya da romanlann- daki türden bir zaman tünelıne giri- yor. Çünkü Piyerloti Caddesi'ni yü- rüyüp, yasak aşklar düşlerken. bir anda M.S. 428-433 yıllannda ya- pılmış, Romalılardan kalma bir sar- nıçla (Theodosıus Sarnıcı) karşılaşı- yorsunuz. Di\anyolu"nda ağır işle- yen tramvaylann geçtiği yolda yü- rürken ıse 300 küsur yıllık Köprülü Kütüphanesi'nin hemen karşısında Basın Müzesi ile karşılaşmaktasınız. Bir an çok daha yakın bir geçmi- şe. kendimin de yaşarruş \e tanık ol- duğu bir döneme dönüyorum. Platonik aşklar O dönemde Hseli İstanbul gençle- ri, hseli genç kızlarla platonik aşklar yaşamakta; cinsel tutkulannı ıse. profesyonel kadınlarla gercekleştır- mektedir. O dönem. Levi's markasırun Türkçede yazıldığı gibi telaffuz edil- diği dönem. hava atmak için kara- borsa aldığı Amerikan sigara pake- tıni. benzinli Zippo çakmağıyla pas- tane masasına koyanlann istihza ile gözlemlendiği dönem. Türk üniver- site öğrencilerinin, Batı üniversitele- rindeki öğrenciler gibi ay aklanıp de- mokrasi talep ettikleri dönem. Yani 1968 vesonrası... Biransan- ki yanımdan, Kapalıçarşı'dan sıkı pazarlıklar sonunda edindikleri ko- yun postuna ve birbirine sımsıkı sa- nlmış genç bir kadınla erkek geçti. Hayır! Gerçekte burada şimdi yal- nızca deri mağazalanndan alışvenş yapmış, aldıklan deri gıysileri blue- jean gibi Batı kapitalizminın sımge ve nimetlenni büyük poşetler içindc gururla taşıyan Polonyahlar ve Ru- menler var. Piyerloti Caddesi'nin hemen ar- kasında. ortasında yeşıl alan bulu- nan Binbirdirek Meydanı'na yürü- yorum. Burası çok yakın bir zaman önce. pek okunmayan, ama gene de bırkaç yıl ıçinde 2-3 bin adet satan, tanınmamış Türk yazarlannın öz- gün kitaplannı ya da tanınmış ya- baneı yazarlann kitaplannın kötü Türkçe çevirilerini basan yayınevle- rinin bulunduğu bir yerdi. Çoğu bu- rayı, turizm nedeniyle artan kiralar yüzünden veya zenginleştıkleri için, kiralan belki daha ucuz. ancak daha lüks semt ve binalar için terk etti. Bu arada yeni Piyer Loti Oteli'nin terasındakı restorana.Fransız ya- zann gizemli aşklannı anlatüğı Azi- yade kitabının adının verildiğini öğ- reniyortım. Oraya çıkarak Boğaz'ı, Haliç'i. Marmara Denızi'nı. mina- reli Ayasofya Kilisesi'nı ve Sultan Ahmet Camii'ni değişik perspektif- lerden görüyorum. ... Her ne kadar bazılan "bitti" dese de ben hala İstanbul'u çok sevıyorum... Beyazıt ve Sultanahmet 'i bağlayan Piyerloti Caddesi hızlı trannayıvla İstanbuPundoğalplatolarından. ( Fotoğraf: GARBİS ÖZATAY) dü. Padre Marco'nun doğduğu yı- 1larda, üzerinden 150 yıl geçmiş ol- masına karşın. Türklenn Friuli'de v arlığı yerel sanat, yazın ve müzikte kendini göstermeyi ve günlük ya- şamın bir parçası olmâyT sürdürü- yordu. Friuli'deki diğer şehirler gibi Padre Marco'nun doğum yeri olan Aviano da Türklerden çok zarar görmüştü. Babasından dinlediği Türklerle ılgili öykülerden biri de, kendı akrabalanndan genç bir kadın hakkındaydı. Kaçınlarak Yıldınm Beyazıt'ın haremıne yollanan kansının öldü- ğüne ınanan ve yeniden evienen ko- ca, günün birinde haremden kaçıp geri dönmeyi başaran kadını karşı- sında buluvermişti. Ünii İtalya'nın dışına taşti Türklerle Venedik arasında Girit savaşı sürerken (1645-69) okuldan kaçıp savaşa katılmaya karar veren on altı yaşındaki Marco. karşılaştığı bir papazın yardımıyla manastıra gırmış ve dini eğitimini tamamladık- tan sonra Friuli'de köy. kasaba, şe- hir demeden dolaşıp vaaz vermeye, bu arada mucızeler yaratıp hastalan iyileştirmeye. ölüleri diriltmeye baş- lamış. ünü İtalya'nın dışma taşmıştı. Yollardan geçerken halk' Aziz Mar- co' dıye seslenıyor, Papa da aziz ola- bıleceğını onayhyordu. İtalya'dan Fransa, Belçika, Avustuna \e Al- man\a'\a giderek birçok Protestanı da Kalolık olmaya cağınyor ve kit- leleri peşinden sürüklüyordu. Koruyucu Marco Türklerin tehditlerı karşısında Avusturya İmparatoru Leopold, 1682"de Papa'va mektup yazarak Marco'vu derhal Viyana'ja yolla- masını nca eder. Kendilennı Türk- lerden ancak onun dualan koruya- bılecektır. Fransızlar ise. Hıristıyandünvası- na \ardim eımedıkleri gibi Türklere destek vennekıedirler. Lui XIV. da- ha da ıleri giderek Pans'e vaaz ver- me\ e gıden Aziz Marco'yu tutuklat- mış \e bınbır hakaretten sonra Briıksel'e vollamıştır. Leopold'un davetını reddetmeyen Marco, Türk- lerden yalnızca ıman yolu>la kurtu- lacaklarını söyieverek Viyana halkı- nı durup dınİenmeden dua etmeye ve Protestanlan da Katolik olmaya çağınr. Savaşçı rahip Kara Mustafa Paşa komutasmda Osmanlı ordusu 14 mayısıa Belg- rad'ı almış. Viyana'\a yaklaşmakta- dır. İmparator Leopold her şeyi bırakıp Viyana'dan kaçmış. şehri kaderine terk etmıştır. Herkes Padre Marco'dan bir mucize beklemekte- dir. Gece gündüz dua ederek Türk- lerden kurtulmaşı beklerken kendi- sinı savaş alanında bulan Marco d'- A\ıano. düşmanla nasıl çarpışacak- lannı Polonya krah Sobieskı başta olmak üzere orada bulunan herkese anlatarak sadece din adamı ol- madığını kanıtlar. Artık hem dini hem de asken lider görevini üstlen- miştır. Herkesi harekete geçirdi "\i\ana en fazla beş gün dayanır" diyerek herkesi bir an önce harekete geçmeve zorlayan da o olmuştur. Eylülün 8'inde tüm Vnanalılann katıldığı etkileyici bırdua törenı dü- zenler ve 12 eyîülde karşı saldın em- rini \enr. Çarpışmanın sonucu uzun bir süre bellı olmamakla birlikte ak- şama doğru Türk ordusunun Maca- ristan sınınna doğru çekürne\e baş- ladığı du\ulur ve başta İmparator Leopold. bütün Vi\ analılar coşku\ - la Padre Marco'nun elini öpmeye koşar. Viyana başansından sonra anti- Türk hareketinin sımgesı olan Pad- re Marco. Belgrad ve Macaristan'- da da aynı sonucu almak içın çalışa- caktır. Karlofça Antlaşması ımza- landıktan hemen sonra (1699) Viya- nada huzur ıçinde ölen Marco d- A\ iano. \ arlığının simgesi haline ge- len haçıyla imparatorun aile me- zarlığına gömülür. Bugün. İtalya ve diğer A\rupa ülkelerinin pek hatır- lamadığı Padre Marco, Viyana'nın Neuer Meydanfndaki heykeliyle hala Viy analılar arasında görülebi- lir. Eğitimsizlik istenmeyen doğumlan arttınyor AHMET ŞEFÎK TRABZON - Hızlı nüfus artışının önlenmeye çalışıldığı ülkemızde, doğumlann önemli ölçüde istenme- den gerçekleştiğı. bunda da en önemli etkenin eğitim düzeyi oldu- ğu belirlendi. Hazırlanan istatistık- lere göre okur-yazar olmayan anne- lerin yüzde 2.5'unun 7 ya da yukan sayıda çocuk sahibi olmak istedikle- ri. ancak bunlann yüzde 36"sının 7 ya da daha fazla çocuk doğurdukla- n belirlendi. Clkemızde binde 21.7! gibi yük- sek oranda olan yıllık nüfus artışı- nın dizginlenmesi doğrultusunda birçok çalışma şürütülüyor. Aile ya da nüfus planlaması çerçevesinde yürütülen bu çalışmalardan başanlı sonuçlar alındığı pek söylenemez. Çünkü hâlâ dünya standartlanna göre yüksek bir nüfus artışı yaşanı- yor. Âcaba aıleler doğurganhk ko- nusunda bu kadar istekli mi? Bu konuda gerçekleştirilen son nüfus araştırmalan durumun hiç de ö\le olmadığını orta>a koyuyor. Bu konuda hazırlanan iki değerlendir- me istenilen çocuk sayısı ile dünj aya gelen çocuk sayısı arasındaki çar- pıklığı gözler önüne serdi. Bu çar- pıklıkta ailelerin. anne ve babalann eğitim düzeyinin çok yakın ilgisi ol- duğu kanıtlandı. Istatistiklere göre ailelerin yüzde 0.5'i çocuk ıstemezken. yüzde 4'ü bir, yüzde 54"ü iki. yüzde 24'ü üç. yüzde 8'i dört. yüzde 3.5'i beş. yüzde 1.4"ü altı ve yüzde 1,5'i yedi ve daha fazla çocuk sahibi olmak istiyor. Oysa işler planlandığı gibi yürümü- yor. Yine ailelerin yüzde 7.5'i çocuk sahibi olamazken, yüzde 11.3'ü bir. yüzde 18.4'ü iki, yüzde 15.1'ı üç. yüzde 12'si dört, yüzde 9.6'sı beş. yüzde 7.5'i altı ve yüzde 18.6'sı yedi ya da daha fazla çocuğa sahip olu- \or. Eğitim ana unsur Nüfus araştırmalannda yapılan diğer bir değerlendirme bu çarpıklı- ğı gözler önüne sermeye yetiyor. Okur yazar olmayan kadınların yüzde 39.5'i iki, 28.8'i üç çocuk sahi- bi olmak isterken, yüzde 7.4'ü iki, yüzde 10.5"i üç çocuk sahibi olabili- yor. Çocuk savısı bü>üdükçe sıkıntı ortaya çıkıyor. Bu kadınlann yüzde 6.1 "i beş. yüzde 2.4'ü altı ve yüzde 2.5'i yedi ya da daha fazla çocuk sa- hibi olmak isterken. yüzde 13.2'si beş, yüzde 12'si altı ve yüzde 96'sı yedi ya da daha fazla çocuk dünya- ya getınyor Durum herhangi bir eğitim öğreü'm kurumundan mezun olmayan. ancak okur yazar olanlar- da da pek farklı değil. Sözgelımi bu sınıftaki kadınlann yüzde 51.8'i 2 çocuk sahibi olmak isterken ancak 12.9'u bu amaca ulaşabiliyor. Yüz- de 0.8'i yedi daha fazla çocuk yap- mak isterken yüzde 21 2'si dünyaya yediden fazla çocuk getiriyor. Herhangi bir öğrenim kurumunu bıtiren kadınlara ilişkin rakamlarda hemen bir değişmegözeçarpıyor. İl- kokul mezunlannın 64.8'ı iki çocuk isterken buna 25.5'ı ulaşıyor. 3.5"ı dört çocuk isterken 12.8"i dört ço- cuk sahibi oluyor. Yüzde 0.2'lik yedi çocuk ya da fazlası içın yüzde 5.5'lik bir gerçekleşme gözleniyor. Ortaokul ve sonrası için okur ya- zar olmayanlara göre ters bir ger- çekleşme ortaya çıkıyor. Sözgelimi ortaokul mezunu kadı- nlann yüzde 6.2"si bir çocuk. 79.2'si iki çocuk isterken. doğan cocuklara göre yüzde 24 ve yüzde 38 gerçekleş- me oluyor. Çocuk ölümleri Kddınldnn eğitim düzeyi ile ölen çocuk sayısı arasında da doğru bir orantı var. Son araştırmalara göre okur yazar olmayan annelerin yüz- de 21,9'u bir. yüzde 12.7"si iki, yüzde 8.3'ü üç çocuğunu kaybederken, okur yazar olanlarda yüzde 13.5'i bir. yüzde 5.1'i iki ve yüzde 2.2'si üç çocuğunu kaybetmiş. Yüksekokul mezunlannda ise yüzde 3.4"ü bir, 0. 8'i iki çocuğunu yitirmiş.