Katalog

24EYL0L1993CUMA CUMHURİYET SAYFA DUNYADAN Rossiyskaya gazetesi Ermenistan kışa sıkıntıh giriyor E rmenistan iki yıl önce bağımsızbğını ilan etmişti. Bugün cumhuriyetteki durum tek bir sözcükle özetlenebilir: Bunabm. 1987-1988 yıllannagöre Ermenistan'ın sanayi üretimi yüzde 75-80 düştü. Işletmelerin yûzde 9O'ı tam kapasite cabşamıyor. Yakıt ve enerji alanında büyük bir bunahm yaşanıyor. Halkın yaşam düzeyi dûşüyor. Ortalama aylık ücret 10-12 bin ruble arasında değişiyor. Fiyatlar ayda ortalama yüzde 20-30 yükseliyor. Resrnı olmayan verilere göre, ülkedeki her 5 yetişkin kişiden biri çabşmıyor. Evlere kaç yıldır doğalgaz verilmiyor; elektrik en ıyi olasılıkla gûnde 3-5 saat verilebüiyor. Su sorunuda oldukçaciddi boyullarda. Aradan beş yıl geçmesine karşın, deprem bölgesinin ekonomik ve toplumsal yaralan henüz kapanmadı. İHalkiflkeden I kaçıyor Gelecek kaygısına kapılmış on binlerce insan Ermenıstan'ı terk ediyor; kimi Rusya'ya, kimi de uzak ülkelere göçüyor. Bu süreç özellikle şimdi, kış arefesinde hızlandı. Eski Sovyetler Birligi'nin en gelişmiş curnhuriyederinden bin olan Ermenistan'ın bu duruma düşmesinin öznel ve nesnel nedenleri bulunuyor. Resmi bağımsızbğa karşın, ülke bugün yetmiş yıllık geçmışıyle karşılaştınlmayacak kadardışa bağımlı durumda. Pek çok gözlemci, Ermenistan'daki bunalımı. en başta dış ülkelerle, özellikle de eski Sovyet cumhuriyetlen ile politik ve ekonomik bağlann kopanlmasına bağbyor. Dağbk Karabağ'daki savaş ve ekonomik kuşatma da ciddi olumsuz şonuçlar doğurdu. Öte yandan pek çok eski Sovyet cumhuriyetine göre. Ermenistan'ın iç politik ortarru istikrarh. îktidar üç yıldır L. Ter- Petrosyan'ın lıderiığıni yaptığı Ermenistan Ulusal Hareketi'nin elinde. Bu durum, önemli ölçüde Karabağ sorununun, iktidar-muhalefet savaşımını gen plana itmesiyle açıklanıyor. Karabağ bunabrnının çözülmesi, dikkatleri iç politik sorunlara çekecektir. Son iki yıl içinde çokpartili rejimin ve konuşma özgürlüğünün kurumlaşması en önemli kazanımlardır. Şaşırtıcı da gelse şu bir gerçek: Ülkede en çok okunan gazeteler muhalefeti destekleyen yayın organlan ve genel olarak tüm yayın organlannın yüzde 9O'ı muhalefete ait. Itktidargüce dayanma eğiliminde Bu arada. iç politikada güce dayanan bakanhklann etkisinin artması eğilimi gözlenıyor. Muhalefetin önemli güçlerinden biri olan Liberal Demokratik Parti lideri Ruben Mırzahanyan şöyle diyor: "İktidar, güce dayanma eğiliminde. Bu. bizi. demokratik obnayan bir geleceğin beklediğinin işareti. İktidarın tekelleşmesi, yalnızca politikayı değil, maddi üretim alanını da ügilendirmektedir." Gerek halk, gerekse politik partilerin çoğunluğu, ülkenin çıkarlannın ancak Rusya'yla ittifak habnde çözülebileceği kamsında. Karen Topçuyan Makedonya'da Türkçe gerginliği H aber Merkezi - Makedon- ya Milli Eğitim Ba- kanbğVnın daha önce Türkçe eğıtim yapan bazı okullar- da öğrenci kayıüannı askıya alma- sı ve buralarda Makedon diliyle eğitim yapılacağını açıklamasıyla başlayan gergjnlik, giderek artı- yor. Üsküp'e bağlı Kohçan, Kal- kandelen'e bağb Urviç ve Yelov- yane, Kırçova'ya bağlı Plaznitsa ile Debre'ye bağlı Aşağı ve Yukan Jupa'da Türk öğrenciler Make- donca dersleri boykot ederek okullara gitmiyorlar. Türk ahali tarafından Debre'de yaptınlan ve Türkçe eğitim veren okul ise, kaçak olduğu gerekçesiy- le polis tarafından ablukaya alın- dı. Polis okula hiç kimsenin girme- sine izin vermiyor. Türk Demok- ratik Partisi Genel Başkanı Erdo- ğan Saraç Debre'de durumun kri- tik olduğunu ve polislerle Türkler arasında çatışma dahi çıkabile- ceğini söyledi. Milli Eğitim BakanbğTnın ken- dileriyle görüşmek istemediğini ileri süren Erdoğan Saraç, "Make- donca derskrin boykot edilmesi ey- lemi, Türkçe eğitim yapdmasına izin verilene kadar dev am edecektir. Türk azınlığın kendi diliyle eğitim yapmasnu engeUeyemeyecekler- dir"dedi. Pakistan seçimsizyaşamistiyor £t Menfo P akistan iki aydan fazla bir süredir geçiş dönemi yaşı- yor. tstifa eden Başbakan Nawaz Şerif in yerine Moeen Kureşi 6 ekim seçimlerine kadar geçici baş- bakan olarak atandı. Geçici başbakan Moeen Kureşi'- nin iktidanmn kısa süreb olmasına karşın ülke çapında bir değişiklık göze çarpıyor. Her şey 17 temmuzda Cumhur- başkanı Gulam Ishak Han'ın ve Baş- bakan Nawaz Şerifin istifa etmesiy- le başladı. İktidann kontrolü için aylar süren acımasız savaştan sonra, her ikisi içinde birliktelik olanaksız duruma geldi. Askerier bir kez daha politikacılan gelişmeleri izlemeye zorladı. Bırçok kışi yeni bir darbe beklerken, geçiş bu kez olaysız ger- çekleşti. Hatta ülkede bir kültürel değişimden bile konuşuluyor. IReformlar devlet kasasmı dolduruyor Geçiş süresini sağlamlaştırmak için secimlere kadar teknokrat bir hükümet atandı. Başbakanın dina- miklıği Pakistanhlan oldukça şaşırt- u. Yaşamının büyük bir bölümünü Amerika'da geçiren Dünya Ban- kası'nın eski başkan yardımcısı. 63 yaşındaki Moeen Kureşi deyim ye- rindeyse boğayı boynuzlanndan ya- kaladı. Rupiyi devalüe ettı, tanm- daki sübvansiyonlarda indirim yap- u, buğdayın, elektriğin ve benzinin fıyatmı yükseltü. Bu aşın liberal po- litıkanın amacı önemb boyutlardakı bütçe açığını kapatmaktı. Bu politi- ka mali durumun düzelmesine ve devleün kasasındaki döviz rezervle- rinin yükselmesine katkıda bulun- du. Kureşi bir basın toplantısında Eski Başbakan Benazir Butto, bugün halkın desteğini yitirdi. enflasyonun ve idari giderlerin düş- tüğünü ve bütçenin durumunun dü- zeldiğinı belirtti. Devletın bırçok etkinliği başba- kan tarafından değıştirildi, kısıtlan- dı. Bunlann başında on kadar bü- yükelçıliğin ve on beş kadar bakan- bğın kapatılması. yönetimde ayıkla- malar ve kesıntiler yapılması geli- yor. Ama en devrimcı önlemler bü- yük topraklara sahip olanlarla ilgili. Tanm ürünlerinden vergj alınması bu alanda çahşanlan ve özellikle bü- yük toprak sahiplerini zor durumda bıraktı. Ülkede ekilen arazilerin yüzde on beşinin toprak sahiplerinin yüzde biri tarafından paylaşıldığı göz önü- ne alındığında ve birçok politikacı- nın da bu toprak sahiplennden ol- duğu bilindığinde bu yeni vergiye göstenlen tepkinm bovutlan anlaşı- labilir. Vergiyi eleştiren politikacıla- nn arasında büyük toprak sahiple- rinden biri olan Butto ailesi dc var. Başbakanın kararlan politikacı- lara bir başka ağır darbe daha ındir- di. Başbakan. devletten ve banka- • Geçici Başbakan Moeen Kureşi iki aylık iktidan içinde ülkede bir umutrüzgan estirdi. Seçimle iktidara gelen hükümetlerden umduğunu bulamayan halk seçim yapılmamasınıve Kureşi hükümetinin sürmesini istiyor. • Kureşi rupiyi devalüe etti,tanmdaki sübvansiyonlarda indirim yaptı, buğdayın, elektriğin ve benzinin fiyatını yükseltti. Greçici başbakanın izlediği liberal politika mali durumun düzelmesine ve devletin kasasındaki döviz rezervlerinin yükselmesine katkıda bulundu. lardan aldığı kredi ve borçlan öde- meyen beş bin kişinin listesıni açı- kladı. Bu bstedeki isimlerin yüzde 15'ini 6 ekim seçimlerine adayhk- lannı koyanlar oluşturuyor. Liste- nin açıklanmasından hemen sonra secimlere girecek birçok aday devle- te olan borçlannı ödedi. Ödeme ya- panlann arasında Benazir Butto, kocası. parlamento başkanı, eski başbakan Nawaz Şerifin kardeşi gi- bi birçok önemli milletvekili de bu- lunuyor. Devletten ve bankalardan borç ve kredi olarak alınan paranın tutan yaklaşık 2 milyar dolar. Yeni pobtikadan zarar gören bir başka grup ise uyuşturucu tüccarla- n. Pakistan'm en güçlü gruplann- dan olan bu kişilerin bir kısmının parlamentoda sandalyeleri bile var. Afyon ve eroin paralan Pakistan ekonomisinde önemli bir yer tutu- yor hatta bu paralann döndüğü ikinci bir Pakistan ekonomisi var. Yeni kararlardan sonra 12 uyuştu- rucu baronunun secimlere katılması yasaklandı ve birçoğu Afganistan'a kaçtı. Bugüne kadar kimseonlan bu kadar tehdit etmemişti. 1100 milyon dolar yardım bekleniyor Şimdiye kadar görülmemiş bu önlemlerin başansının devam ede- bilmesi ıçın gelecek hükümetin ve parlementonun bunlan onaylaması gerekıyor. Ama kararlann onaylan- ması onlann tam anlamıyla uygu- lanmasını sağlamayabıbr. Çünkü geçici başbakan Kureşi politik olay- lardan fazla etkilenmıyor. Ama ge- lecek hükümet aynı koşullarda yö- netimde bulunamayacak ve birçok politik zorunlulukla karşı karşıya kalacak. Kureşi. reformlanrun, eğer bu temizlik operasyonu politik feo- dal düşünce tarafından seçımler uğ- runa kurban edilmezse. yeni hü- kümet tarafından oldu bitti olarak kabul edileceğını belirtıyor. Pakistan Dünya Bankası'ndan, IMF'den ve Asya Kalkınma Ban- kası'ndan alacağı 100 milyon dolar- lık yardımı beklerken. Kureşi son New York gezisinde Dünya Ban- kası'nm yetkilileriyle görüştü. Ku- reşi'nin eski iş arkadaşlanyla yapuğı toplantının havası oldukça sami- miydi. Bu samimıyet şenatçı İslami Cemaat Partisi tarafından ağır şe- kılde eleştirildi ve geçici başbakan Amerika'nın çıkarlan için çalışan "satıteıış" biri olarak ilan edildi. I ABD yardımı yeniden başlayabilir Amerikablar ise Kureşi'nin ikti- dara geçmesinden duyduklan mem- nuniyeti saklamıyor. islami Cemaat Partisi'nin tersine askerier bu geliş- melere olumlu bakıyor. Askeri ve ekonomik yardımlann yeniden ab- nacağını umuyor. Amerika 1990'da Nükleer Silahlann Yayıbnasını Ön- leme Antlaşması'na uymayan İsla- mabad'ın nükleer politikasını neden göstererek tüm yardımlan kesmişti. Yardımlann kesılmesindeki bir baş- ka neden de Pakistan'm Çın'den füze satın almasıydı. Geçici hükümet öylesine cesaretli ve etkili kı secimlerin ne işe yaraya- cağı ya da gereksizliği sorusu gündeme gebyor. Pakistanblann birçoğu bu hükümetin yolsuzlukla- nn ve sorunlann üzerine gitmesın- den memnun ve artık seçimlerden bıkmış durumda. Birçok kışi Ku- reşi'nin seçımleri erteleyip, yapmak istediklerini gerçekleşurebilmek için zaman kazanacağım söylüyor. Ama politik gözlemcıler bunun olanaksız olduğunu, secimlerin ilan edilen ta- rihte yapılacağını, aksı takdırde Ku- reşi'nin tümı itibannı kaybedeceği görüşünde. Üç ay gibi kısa bir süre bu kadar önemli adımlann atılması ve başanlı sonuçlann alınması re- formlann uzun vadeli olduğunu unutturmamab. Yeni hükümet halk üzerindekı etkiyı de göz önüne ala- rak tüm reformlan uygulamasa bile bırçoğunu uygulamak zorunda ka- lacak. Ama en iyimser Pakistanblar bıle Kureşi'den sonra hiçbir şeyin bugünkü gibi olmayacağı görüşün- de. BrunoPhilip Kamboçya'ya yann ne zaman gelecek? Y irmibirinci yüzyıla adım at- maya hazırlandığımız şu yı- 1larda. Kamboçya, 20 yüzyıb yakalama çabası veriyor ha- la. Başkentte terör, onsekiz yıl önce başlamışü. Phonm Penh halkı kentı boşalttı, çabşma kamplanna ya da "ölüm tarlalan n na gittı. Gözlük takmanın. diş fırçası kul- lanmanın "sınıfa karşı işlenmiş bir suç" sayıldığı dönemler geçirdi Kamboçya. Bunlar, ölüm cezası için yeter de artardı bıle. Pol Pot yönetı- mindeki Kızıl Kmerler döneminde, kentin güney mahallelerindeki bir okul, Güvenbk Bürosu 21'e, y.ani bir işkence kampına çevrilmişti. Kızıl Kmerler, öldürdükleri kur- banlannın çektikleri aayı belgeleye- bilmek için. yüzlerinin fotoğrafıru çekerler ve resimleri Güvenlik Bü- rosu'nun duvarlanna asarlardı. Or- tahkta hala kan lekeleri görülebili- yor. Şimdi çocuklar okula gidebib- yor, ama bütün kentin üstüne çök- müş ölüm kokusu, insanlann yüzle- rinden silinmiş değil. Bir kuşak bo- yunca ulusun yaşadıgı sefalet günle- rinin izleri, hem de derinden kendini gösteriyor. Yeni anayasanın kabu- lu. monarşiye geçiş, Prens Sıhanuk'- un 38 yıl aradan sonra tekrar tahta geçişi ve iki başbakanb yeni hükü- metin icraatlan ülkede ne gibi deği- şikler yaratacak bibnmiyor. Prens'in tahta geçmesi ve yeni hükümetin göreve başlamasıyla Pa- ris Barış Anlaşması'nın süresi ve Birleşmiş Milletlerin ülkedeki göre- visonaeriyor. BanşGücü'nünkenti terketmesi de, ülkenin kaderini bir kez daha behrsızliğin ellerine mah- kum edecek. Kamboçya, 20. yüzyıb, yani bizim dünümüzü yakalamaya calışıyor. Şimdi bütün dünya şu so- runun yanıünı bulmak için çab- şmab: Kamboçya'ya yann ne za- man gelecek? Fransa boğa güreşini yeniden keşfediyor H ıAert Yonnet, Rhone Neh- ri'nin Akdenız'le buluştuğu yerde, Camargue'ın vah^i topraklannda boğa ve at yetiştiri- yor. Kovboyların at sürdüğü gök- yüzünde uçtuğu çiftlikteki sakin ya- şam bugünlerde unutubnuş bir gele- neğin yeniden canlanmasından payını ahyor. Güney Fransa'da çoktan unutul- muş olan boğa güreşi geleneği bü- yük bir güçle geri dönüyor. Bu deği- şiklik şimdiden Yonnet boğalan için talebi arttınrken, bu bölgedeki are- nalann da birkaç mevsimdir seyirci- lerle dolup taşmasına neden oluyor. Bölgede yaşayan halk, boğa gü- reşlerine gösterilen ilgideki artışın çok belirgin olduğunu, ancak nede- nini açıklayamadıklannı belirtıyor. Tam da Fransa, doğa ve hayvan sevgisinden dem vururken ve çevre- cileri desteklerken, gıtgide artan sayıda insan, boğalann acı çekerek öldüriilmelerini izlemek için olduk- ça yüksek paralar ödüyor. Arles arenasındaki ofısinde otur- muş yaşanan degişikliğe bir cevap arayan Yonnet şöyle diyor: "Kendi- sini bir boğamn F.ransa, doğa ve hayvan sevgisinden dem vururken ve çevrecileri desteklerken, gitgide artan sayıda insan, boğalann acı çekerek öldürülmelerini izlemek için oldukça yüksek paralar ödüyor. FRANSA Rhöne Irma, Nîmes İSPANY^* isteyen bir adam günümüzde ola- ğandışı hatta harikulade kabul edili- yor." Hiç bir dövüş kaçırmay acak denli boğa güreşine meraklı Philippe Gro- melle, "Boğa güreşleri, gerçek ya- şamın kendisi ve rutku dolu, televiz- yoo gibi soğuk ve uzak değil" dıyor. Aralannda Gypsy Kings'in de bu- lunduğu bazı müzik gruplannın temsilciliğini yapan Marie-Jose Jus- tamond ise boğa güreşinın yeniden ilgi görmeye başlamasını daha geniş boyutlu bir kültürel isyanın parçası olarak gördüğünü belirtıyor. Justa- mond, "Amerikan imajt, miiziği ve filmleri o kadar uzun bir süredir her- şeve hakim oldu ki. Buradaki insan- lar kendi verel, Latin köklerine geri dönüyor. Âyru ola\ın müzikte de >a- şandığmı görüyoruz" diyor. Olayla ilgili >ürütülen fıkirlerçeli- şiyor olsa da elde edilen rakamlar yadsınamaz: Bu yıl Arles'teki boğa güreşi mevsirni 120 bin izleyici çekti. Beş >ıl öncesinin 30 bin kişibk izleyi- ci kitlesinin çok üstünde bir rakam bu. Güreşler, Arles'in Galler'in baş- kenti olduğu günlerde olduğu gibi gene kentin Romalılardan kabna tarihi arenasında yapıbyor. Bu konuda Arles'e rakip olan Ni- mes kenünde de boğa güreşleri yeni- den canlanarak Nimes kentinin tari- hi arenasını doldurdu. Nimes, Mar- silya ve Lyon kadar uzak kentlerden bile seyirci çekiyor olmakla övünü- yor. Boğa güreşleri ve boğalann so- kaklarda koşturulması gibi şenlık- ler, Fransa'da aralannda Provence ve Languedoc'un da bulunduğu boğa yetiştiren tüm yörelerinde ya- şanıyor. Tabii, Fransa'da herkes her sefe- rinde altı boğanın öldürülmesi hatta arasıra dövüşçülerin de yaralanması ya da ölmesiyle sonuçlanan bu gü- reşlerden memnun değil. Gecen yıl yapılan bir anket, Fransa'daki her dört kişiden üçünün boğa güreşleri- ne karşı olduğunu bunlann da yansının güreşleri zabmce ya da barbarca bulduğunu gösterdi. Güreşlerin yeniden ilgi çekmeye başlamasıyla Hayvanlan Koruma Derneği bunlann durdurutması için bir kampanya başlattı. Derneğin başkanı olan Jacqueline Faucher, "Durdurmayı başaramazsak bile yaygmlaşmasıu öniemeye ka- rarlıyız"dı>or. Fransız yasalanna göre boğa gü- reşleri ve horoz dövüşleri yasak, sa- dece bunlan geleneksel olarak sür- düren kentlere izin veriliyor. Güreşleri engellemeye çalışanlar, yirmı dakikadan uzun süren bir iş- kenceden, acıdan ve hayvanın can çekişerek ölmesinden oluşan böyle bir izlenceyi sürdürmeyi hıçbir gele- neğin haklı çıkaramayacağını iddia ediyor. "Uygariığın bir işlevi de kötu alı- şkanlıkları yıkmaktır" diyen Fauc- her, Fransa'nın uygarlık adına ölüm cezasından ve güvercin avından vaz- geçtiğinı hatırlatarak, "GelenekJeri yaşatmak için Hıristiyanlan aslan- ların önüne de atıyor olabilirdik" di- yor. Marlise Simons Kübahalkı ayaklanma noktasında O nceki hafta ABD'ye iltica eden Küba Hava Kuvvetleri'nden bir pilot. Fidel Castro yönetimindeki ülkede, giderek derinleşen ekonomik sorunlann, askeri seçkinlere ve donanımlara, ahlaki yapıya zarar verici boyutlara vardığını söyledi. Havana yakınlanndaki üsten, bır MIG-21 jet uçağıyla ABD'ye kaçan pilot Enio Ravelo Rodriguez, her an patlak verebilecek bir ayaklanmada, kendi halkına karşı savaşmak zorunda bırakılabıleceğinden endişe etüğıni. çoğu arkadaşının aynı endişeyi paylaştığını da sözlerine ekledi. "Herhangi bir pilotun Küba halkına karşı sa\aşacağına inanmıyorum" dıyen Ravelo, kacışını. "baskıdan örgürlüğe doğnı yapılan bir yokuluk" olarak tanımlıyor. ISovyetler dağüınca yardımlar kesildi Sovyetler Bırbğı'nin 1991 yıbnda dağılması, Kübaekonomisini yılda 5 milyar dolan bulabilen bir yardımdan yoksun bıraktı, bu da, adadaki yaşam koşullannın iyice güçleşmesineyol açtı. Yiyeceİc, yakıt ve ilaç sıkıntısı çekilen adada, en temel gereksinimlerini karşılayabilmek için büyük uğraşlar veren Kübahlar, artık hiç sakınmadan Castro'nun 34 yılbk diktatörlüğünden söz ediyor. Ekonomik ve politik baskılan azaltmavı amaçlayan Castro, geçtiğimiz günlerde, Küba yurttaşlannın bazı özel marketlerde dolar kullanabileceğini açıkladı. Ravelo, asker mensuplannın karara dahil edibnediğini ve dolar sahibi olabilen ortalama yurttaşlardan bile daha kötü koşullarda yaşamak zorunda bırakıldığını söylüyor. Ravelo, "'Küba Devrimi'nin bekçileri" sıfaüyla, uzunca bir zaman kendilerine tarunan ayncabklann tadını çıkaran Küba ordusunun, artık "baskı altında tutuiduğunu" düşünüyor. Eski Sovyetler Birliği'nde iki kez pilot eğitim kurslanna katılan 32 yaşındaki Ravelo, arkasında bıraktığı 27 yaşındaki kansı Elisa ile 2 yaşındaki kızı Elisa Aura için üzüldüğünü, ancak kısa zamanda kavuşacaklannı umduğunu da sözlerine ekliyor. Ravero'ya göre, giderek kötüleşen ekonomik koşullar, askeri donanımlardaki bakım işlemlerinin yerine getirilmesini önlüyor, çünkü hükümetin, donanımlan sürekb savaşa hazır tutmak için harcıyacak parası yok. Güvenbk düzeyinin akıl almayacak derecede düştüğünü kaydeden Ravero, Birleşık Devletler'le savaşa girilmesi durumunda, Küba Hava Kuvvetler'inin en iyi ucağı kabul edilen MiG-29'lann savaşa hazır olacağını da sözlerine ekliyor. The New York Times