Katalog

Cumhuriyet70. YILSAYI24748 S A N A T K U L T Ü R M A G A Z İ N T E L E V İ Z Y O N 8 TEMMUZ1993 PBtŞEMBE Sebze ve meyveler çiğ olarak yenirse, haşlanırsa, kaynatıldığı su atılmazsa vitamin, oranlannın konmması mümkün oluyor Yaşlandıkçavitaminihtiyaarnızda artıyorDtLEK GİRGİN CAN "Portakal C vitamini yönünden çok zengindir", "Hele kivideki C vi- tamini 7 portakalın ıçerdiği v ıtami- ne bedel". "'E vitamınli şampuanlar saçlan besliyor". "Sıgara. vücudun vitammini götürür"... Bu örnekleri çoğaltmak mümkün. vitamin keli- mesinin günlük hayaürruzdaki kul- lanımı öyle yavgın ki. Kelimenin kullanımının yanı sıra son dönemde vitamın haplannın, vitaminli şam- puanlann, yağlann vs. kullanımı da epeyce arttı. Ama yine de vitaminler hakkrnda bilmemiz gerekenleri bili- yor muyuz gerçekten. Boğazına düşkün bir millet ola- rak. besinlerin ıçerdiği tüm vitamin- leri alabildiğimiz pek söylenemez öncelikle. Yemeği doğru hazırla- mayı, pişirmeyi ve saklamayı bile- miyoruz belki'de. Aynca yaşam ko- şullanyla birlikte değışen beslenme alışkanhklan da. ömeğin sık sık sandvıç yemek. öğünleri geçıştiri- vermek. yeterince vitamin ahnama- masında etkili oluyor. Bunun yanı sıra doğru beslenılse bile baa risk Vitamin ve hastalıklar Vilaminler, sürekli yenı araşürma- lara konu oluyor. Yıllardır sürdürülen araştırmalar sonuçlandıkça da oldukça ilginç verilereldeediliyor. Yeni veriler. C vıtaminiyle birlikte E vitamininin kullanımının. koroner kalp hastalığınm erken safhalannda arter duvarlannda oluşan plakalara karşı olası koruyucu biretkisinin bulunduğuna ışaret ediyor. Journal of Epidemiology "de yayımlanan ve Amerikan hükümetinin 1971'den 1984"ekadar 25-74 yaşlan arasındakı 11.348 erişkin üzerinde yaptığı araştırmanın verileri kullanılarak. günde yüksek dozda (300-400 mg) C vitamini alanlann. çok daha düşük kalp hastalığı riski oiduğu saptanrruş. Ayru zamanda yüksek dozda C vitamini kullanan kişilerin yaşamının 6 yıl arttığı da iddia ediliyor. Egzoz gazı ve C vitamini Başka faktörlerin yanı sıra endüstriyel bölgelerin, egzoz gazmın ve sigara dumanının üretü'ği zararh gazlar, geçici olarak solunum yollannın hassasiyetini arttınyor ve nefes darlığı. öksûrük gibi etkilerin oluşumuna neden oluyor. Bilim adamlan, bu zararh gazlara karşı C ve E vitaminlerinın kandakı seviyelerini artürmışlar. Sonuç olarak, başlıca kirleticilerden olan nitrojen dioksitin akciğerlere verdıği hasann C ve E vitaminleriyle kısmen bertaraf edilebildiği görülmüş. Yaşlanmak. gözler üzerinde kötü etkiler bırakabilir. Bilim adamlan, yaşla ilgili bir sorun olan katarakt oluşumunu engelleyebiliyor, en azından lOyıl kadar geciktirebiliyorlar. C vitamini ve beta-karoten açısından zengin besinleri bol miktarda almak gözlerin genç kalmasına yardımcı oluyor. Amerika'da diyet ve kanser arasındaki bağlantıyı araştıran 99 projeyi inceleyen UC Berkeley beslenme araşünnacısı Gladys Block, bu projelerin 89'unda anlioksidan meyve ve sebzelerin pek çok yaygın kanser türüne karşı güçlü bir koruma sağladığını buldu. 33 araşUrmaya göre C vitamini; akciğer, boyun, yemek borusu ve mide kanserlerine karşı koruma sağlıyor. Başka araştırmalarda, E vitamini ile göğüs, mide, pankreas kanserleri arasında ve beta-karoten (havuç ve kayısıda bulunur) ile akciğer ve mesane tümörleri arasında koruyucu bir bağlantı bulunmuş. gruplan var ki. mutlaka daha fazla vıtamine ihtıyaç duyuyorlar. Geliş- me çağındakıler. hamıle kadınlar. rejimde olanlar. sigara \e içki tirya- kileri. yaşlılar. doğum kontrol hapı kullanan kadınlar oluşturuyor bu risk gruplannı. Vitaminler. yaşam ıçın şart olan maddeler. Vitaminlenn vetersizdü- zeyde bulunması ise yaşam kalitesi- ni olumsuz yönde etkiliyor. Hemen hemen herkesin vitamin alması ge- rektiğini belirten Roche Sanayi Anonim Şirketi'nin Medikal Pazar- lama Müdürü Dr. Gülay Gürvit "Besinlerle ihtiyac duyduğumuz vi- taminlerin hepsini alabilmemiz mümkün değil. örneğjn sigara, vü- cuttaki C vitamininin büyük bölü- münün tüketılmesine neden oluyor. Kaybedilen C vitamininin yerine konulabilmesi için kasalarca porta- kal yenmesi gerekir. Bu da mümkün olamadığından, vitamin desteği alı- nması gerekir. Aynca, gündemde olan bırçok hastaîığın ördenmesin- de de vitaminlenn yaran görülmeye başlandı son yıllarda. Özellikle E ve C vitaminiyle beta-karotenin (pro- igara, vücuttaki C vitamininin büyük bölümünün tüketılmesine neden oluyor. Kaybedilen C vitamininin yerine konulabilmesi için kasalarca portakal yenmesi gerekiyor. vitamin A) kalp hastalıklanndan korunmada etkisi göriildü yapılan araştırmalarda. Hastalıklara yaka- lanıldığında ve iyileşme dönemlerin- de de vitaminlere gereksinim duyu- luyor. Gelişme döneminde olma- yan, hamile olmayan, sağlıkh bir ya- şam süren, kısaca herhangi bir risk grubunda olmayanlar için nonnal besinlerle alınan vitaminler yeterli olabilir aslında. Ama bu durumda da besinlere nasıl muamele edıldiğı önem kazanıyor. Vitaminler çok ça- bukdejenereolurlar. Örneğin. tarla- dan toplandığında bir salatanın taşıdığı vitamin. beklediği süre için- de sürekli değer kaybeder. Önemli olan bir başka nokta da, Türkiye"de bu kadar çok sebze-meyve tüketimi olmasına rağmen bazı vitamin dü- zeylerinde gerilemeler göriilmesi. Bunun nedenlerinden biri hatalı pi- şirme ve bekletme. Çok fazla kesil- dıği, çok fazla suyun içinde bekletıl- diği ya da çok pişirildiğj, pişirildik- ten sonra bekletildiğinde vitamin oranı sürekli azalıyor. Bu nedenle sebze ve meyveler çiğ olarak yenirse, haşlanırsa, kaynatıldığı su atılmazsa vitamin oranlannın korunması da mümkün oluyor " diyor. Örneğin, B1 vitamini ve diğer bazı vitaminler yüksek ısıda pişme ile ko- layca bozulabiliyorlar. Zaman da çok önemli bir faktör. Yapılan araş- ürmalar, 3 aylık bir saklama sonucu pataiesin C vitamininde üçte bir oranında kayıp olduğunu gösteri- yor. Eğer patates soyulduktan son- ra kaynatılırsa içindeki C vitamini bir kez daha. hem de yüzde 30-50 oranında vitamin kaybediyor. Bir yemek. eğer birkaç saat sıcak tutu- lursa içindeki C vitamininin yüzde 75*i tahrip oluyor. Bunun sonucu olarak ia masamıza tahminimizden çok daha az vitamin geliyor. Risk gruplanna tekrar bir göz atalım. Büyüme çağındakiler için bu dönem besin yönünden belki de ya- şamın en önemli dönemi. Çünkü bu yaştaki gıda durumu. o insanın gele- cekteki sağlığını direkt olarak etkili- yor. Aynca bu çağda çok sayıda bi- yolojik değişiklik oluyor ve bu geliş- me içinde vitamin ve mineral ıhti- yacı artıyor. Risk, bu yaştakilerin çok sık olarak '"ayaküstü" yemele- rinden ileri geliyor. Bu tür bir bes- lenme de sadece açlığı giderme yö- nünden yararh. Hamilelik ve sonrası dönemde. vücutta ekstra ihtıyaçlar ortaya çıkı- yor ve araştırmalara göre daha yük- sek miktarda vitamine gereksinim Hangibesinlerdehangivitaminler var Bazı vitaminlenn en yaygın olarak bulunduklan besinler ve eksiklikleri durumunda oluşabilecek rahatsızlıklar şöyle: A yitamini: Süt ve süt ürünlerinde. karaciğerde bulunur. A vitamini, büyüme ve epitel dokunun gelişimi ve korunmasında önemli rol oynar. Bu bakımdan büyüme ve gelişme dönemindeki çocuklann yeterli oranda A vitamini alması büyük önem taşır. Yetersizliği durumunda, solunum aygıtı, deri ve kornea tabakasında lezyonlara, gece körlüğüne neden olur. Bl vitamini: Hemen hemen tüm canlı dokularda bulunur. 1 üt ürünlerinde A vitamini, karaciğer, böbrek ve yumurta sansmda B12 vitamini bulunuyor. C vitamini ise en çok taze sebze ve meyvelerde var. Eksikliği halinde en belirgin bozukluk, sinir sisteminde görülür. Eksikliğin en belirgin şekline beriberi adı verilir. B2 vitamini: Tüm hayvan dokulannda bulunur. Eksikliği durumunda dil iltihabı, dudak çatlaması görülür. B6 vitamini: Et, süt ve tahıllarda bulunur. Eksikliğinde, deri ve ruhsal bozukluklar görülebilir. B12 vitamini: Karaciğer, böbrek ve yumurta sansında bulunur. Yetersizliği durumunda kansızlık veçeşitli sinirsel bozukluklar görülür. C vitamini: En çok taze sebze ve meyvelerde bulunur. Eksikliği; is- korbüte, dişeti ihtihaplanna neden olabilir. D vitamini: Yumurta. süt ve süt ürünlerinde. karaciğerde bulunur. Özellikle hamilelerde eksikliği görülür. Yetersizliği, erişkinlerde kemik yumuşamasına, çocuklarda raşitizme neden olur. E vitamini: Tahılda. soya fasulyesinde, yeşil yapraklı sebzelerde bulunur. Son yıllarda E vitamini eksikliği ile anemi arasında yakın bir ilişki oiduğu konusuna dikkat çekiliyor. duyuluyor. Yaşlandıkça vücudun \ itamin ihtiy acının arttığı da bir ger- çek. Buna vaşlılann uygulaması ge- reken özel gıda rejimleri de eklenin- ce vitamin eksikliği gerçekten bir so- run oluyor. Rejimde olanlarsa bazı öğünleri tamamen atlıyor veya az yiyecekle geçiştiriyorlar. Böylece bazı vitamin ve mineralleri daha az almariskior- taya çıkıyor. Bu kişiler çeşitli mad- deleri alsalar da miktar yetersiz ol- duğundan nskten kurtulamıyorlar. Sigara içende vitamin kaybı Sigara ve içki tiryakilerinin bu tutkusu. vücutlannda sürekli bir vitamin kaybına neden oluyor. Bir sigara. insan vücudundan 25 mg C vitamini atılmasına sebep oluyor. C vitamini kaynağı olan bir portakal- da 40 mg C vitamini oiduğu düşü- nülürse. günde bir paket sigara içen bir insanın sadece bu C vitamini kaybını karşılaması için yaklaşık 12 portakal yemesi gerekiyor. Doğum kontrol hapı kullanma'k da. birçok vitaminin özellikle B6 vitamininin eksikliğine neden oluyor. Vücudun vıtaminsiz kalması bazı rahatsızlıklan da beraberinde getin- vor şüphesiz. Eğer gerçekten büyük ihmaller söz konusuysa. raşitizm gı- bi ileri derecede hastahklar olabili- yor. Ama genel olarak rastlanan du- rum "marjinal vitamin eksikliği" olarak tanımlanıyor. Vitamin eksik- liği. mutlaka var ya da yok diye ad- landınlabilecek bir şey değil uzman- lara göre. Bırgün içinde vücudun vi- tamin stoku tükenmiyor. Uzun bir süreyi kapsıyor rahatsızlıklann or- taya çıkması. İştah kaybı. uyuşuk- Iuk, yorgunluk. aşın sinırlilik. kon- santrasyon bozukluklan. uykusuz- luk belirtileri göriilüyor. Yağda eriyen vitaminler Gülay Gürvit, vitaminlerin yağda eriyenler (A. D, E. K) ve suda eri- yenler (C, B) olarak ikiye aynldığını söyleyerek yağda eriyenlerin yan et- kısi olabileceğini vurguluyor. Bu vi- taminler vücudun yağlı dokusunda ve karaciğerde belli bir süre depola- nıyorlar ve düşük vitamin alımı du- rumlannda vücut bu stoklan kulla- nıyor. Bu vitaminlerin fazla birikimi zararh olabiliyor. "Özellikle birik- me ihtimali olan vitamin A'dır. An- cak A vitamini multi vitamin olarak alınır genellikle. Birçok vitamini ba- nndıran multi vitaminlerde bulu- nan vitamin miktarlan. tehlike stan- dartlannın altındadır. E vitamini, yağda eriyen bir vitamin oiduğu hal- .de grubundaki diğer vitaminlere benzemez. Şimdiye kadar birikim yaptığı jörülmedi. Biz şu anda 100 mg"lık E vitam- ınlen sunuyoruz. Diğer ülkelerde bu miktar çok yükseklere çıkıyor, ama bugüne kadar bir sorunla karşılaşı- lmadı. Suda eriyen vitaminler için ise kesinlikle birikim yapma söz konusu değü" dıyor. Suda eriyen vitaminlerin gerektiği kadan vücut tarafından kullanılıyor, gereksiz miktar ise idrar yoluyla dışan atılı- yor, bunlann emniyet marjı da yüksek doğal olarak. Yaygın bir kanı da vitaminlerin şişmanlattığı yönünde. Gülay Gür- vit. vitaminlerin şişmanlatıcı bir et- kisi olmadığını söylüyor. "Ancak. hastalığa bağlı olarak dengenin bo- zulduğu durumlarda vitamin kul- lanılıvorsa bir iştah açılması söz ko- nusu olabilir. Yoksa, vitaminler iş- tah merkezini uyarmıyor." Vitaminlerin saklanmasına da dikkat etmek gerekiyor. Örneğin. C vitamini kutusunun içinden çıkanl- mamalı. Havayla uzun süre temas etmemeli. Genellikle 20 derecelik ısıda vitaminler rahathkla saklana- biliyor. GÜA it. özellikle Tahtakale'- de satılan. ne şekilde geldiği. nasıl saklandıği pek belli olmayan vita- minlerin alınmamasını öneriyor. İlaç sanayiinin. Türkiye"de en geliş- miş sanayi dallanndan bıri olduğu- na da dikkat çekiyor. Naylongiyside hastalık tehlikesi ŞANLIURFA (AA) - Naylon giysilerin yaz sıcaklannda vatandaşlar tarafından tercih edildiği. bunun bırçok hastalığa neden oiduğu bildirildi. Sıcak havalarda ince ve ucuz oiduğu için naylon giyeceklerin tüketiminde artış oluyor. Naylon giysiler, başta mantar olmak üzere birçok hastalığa yol açıyor. Cilt hastalıklan uzmanı Dr. Kemal Parlat, AA muhabırine yaptığı açıklamada şunlan söyledi: "Naylon giysiler, insanda aşın teriemeye, mantar, deri dökülmeleri gibi kalıcı ve bulaşıcı enfeksiyon hastalıklanna yol açıyor. Vatandaşlanmız özellikle yaz aylannda bu gıysileri kullanmaktadırlar. Bu da, hastalıklann odak noktasını hareketegeçırmekdemektir.." Halı dünyası, Almanya'dakültürümüzü tartışıyor \1EHMET BÜYÜK ARI HAMBURG/BERLİN - Ulusla- rarası Halı Konferansı'nm 7.'sinde adeta iki grubun savaşımı yaşandı. Bir grup. hahlann Anadolu halısı olduğunu ısrarla Türk admdan ka- çınarak anlatırken, savunmalannın temelinde halılann Ermeni ve Bi- zans kültürünün ürünleri oiduğu yatıyordu. Bu görüşu savunanlar arasında Vakıflar Halı Müzesı kuruculann- dan ve eski müdırelerinden Belkıs Balpınar'm da yer alması dikkatı çekti. Bu görüşü savunanlar, Türk halısı sözünü "şovenist" bulduklan için belirtmediklennı öne sürmelen- ne karşın. kasıtlı olarak böyle dav- randıklan diğer kişilercede vurgula- nıyor. Halılann Orta Asya ve Türk kö- kenli olduğunu savunanlar arasında jer alan 80 \aşındakı İngîlız Josep- hine Povvell. konferans sonrası yapı- lan tartışmalara katıldı. Elindeki asasıyia ve yaşlı gözlerle görüşlerini acıklayan, halıcılann dünyasında "madam" olarak tanınan Josephine Povvell, bugün birçok halının Atatürk sayesinde günümüze kadar gelebildiğini söyledi. Yaşantılan özgün Povvell. "Bugün Türki cumhuri- yetler olarak adlandınlan Asya halklan. bırçok alanda yaşamakta- dır. Bütün yaşantılan özgündür. Yaşam tarzlannı özgünlükten yana sürdürmüşlerdir. Ve böyle olmala- nyla ünlüdürler. Türklerin Anadolu zaferinden sonra Selçukluiar; Os- manlılann yaşamlannı kendilerine has ve ne şekilde ise öyle devam etti- ren. koruyabilen bir halk oldular. Bu yaşam ve kültürlenni çadırlann- da, kilimlerinde kendi motiflerini B,ir grup, halılann Anadolu halısı olduğunu Türk adından kaçınarak anlatırken, savunmalannın temelinde halılann Ermeni ve Bizans kültürünün ürünleri oiduğu yatıyordu. kullanarak devam ettırdiler. Bu in- celendiğınde. kendilerini her yönüy- le ifade ettikleri görülüyor. Şu anda sergilerde gördüğümüz Türk halılannın onlara ait olmadı- ğını öne sürmek anlaşılmaz bir olay. Çünkü bu halı ve kilimleri üreten dönemın Türkleri, zaten tutucu in- sanlar olarak bıiinıyorlar. O nedenle onlann yabancı kültür- lerin motiflerini ya da yaşam tarzmı yakalama gibi bir anlayışlan da ol- madığını. inceleyenler görürler. Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Atatürk, kendi döneminde halı ve kilımlere büyük önem vermiştir. Onun döneminde komıteler oluştu- rularak köy köy inceleme ve araştır- ma yapılmış, halı ve kilimler topla- narak bu günlere kadar geimesi sağlanmıştır. Bugünkü gençliğe baktığımızda da atalannın bıraktığı mirası. dokumacılık gibi konularda bile sürdürdüklerini göriiyoruz. Onun ıçindir ki bu hahlan doğru ta- nıyıp telaffuz edelim. Bu halılar da şunun bunun değil. Türk kültürü- nün ürünüdür" diye konuştu. Halılann Türk kültürünün eseri olduğunu savunanlar arasında Mıc- hael Bichof, Jürg Rageth. Dr. He- ralt Böhmer, ProT. Dr. Neıat Diyar- bekirli gibi isimlcryer >ılıvor Halıla- nn Orta Asya ve Türk küttürü kökenli olduğunu savunanlar ara- sında yer alan Dr. Heralt Böhmer de şunlan söylüyordu "Arap, Fas. Yunan İMİIM Jcmck anlamsız. Eski Türk halısı. kilımi ıçensııulc dokı:nı.ıı.'ilık \c viıncülük Diıcmlı hıı %cı IUMIHKIUI. Bunun için dokumacılık, kilimcilik, yüncü- lük işinde geleneksel olarak Türk kültürü damgası vardır. Türk kiiltüriinün üriinü Buradaki halılar da Türk kültü- rünün ürünüdür. Bunu başka türlü adlandırmak da yanlıştır. Madam Josephine'in de belirttiği gibi Atatürk döneminde halılann ka- zandınlması için köyler, komiteler oluşturularak tarandı. Bu hahlann en eskileri belırlenerek toplandı. Şimdi sanınm belirh' depolarda mu- hafaza ediliyordur." Türk hahlannın Bizans ve Ermeni kültürüne ait olduğunu savunanlar arasında Vakıflar Müzesi kurucula- nndan veeski müdiresi Belkıs Balpı- nar da bulunuyor. Diğer ısimlerden bazılan da şöyle: Yanni Petsopav- los. Udo Hirsch. Dr. Hervvig Bar- tels. Prof. Dr. James Mellaart.