Katalog

8 Ş4JBAT1992 CUMARTESİ CUMHURİYET SAYFA HABERLER PORTRE MEVHİBEİNÖNÜ Hanımefendi diiıı sabah Paşası'nın yanına gitti Haber Merkezi - '"Hanımefendi öldü". Ank_ara'da dün, Mevhibe tnönü'nün öliirn haberi telefonlarda böyleiletildi. "Ha.nımefendi" nitelemesinin, gerçek ismi gibitelaffuzedildiği Mevhibe tnönü, 95 yaşında hayata gözlerini yumdu. Sağlığında pek çok kez yinelediği gibi. "Paşası'nın yanına gitti"'. Mevhibe İnönü, I897yıhnda İstanbul'dadoğrnuştu. Babası Bulgaristan'ın Ziştev eşrafından Süleyman Zühtü Bey'i çok küçük yaşında yitirdi. Annesi Ayşe Saadet Hanım ve büyük babası Mehmet Efendı taraFından tek çocuk olarak büyütüldü. l nisan 1916 tarihi, Mevhibe Hanım'ın yaşamının dönüm noktası oldu: Süleymaniye'den komşusu olan Miralay İsmet Bey ile evlendi. Bu, 57 yıl sürecek Türltiye Cumhuriyeti'nin tarihiyle bütünleşecek ortak bir yaşamın başlangıcıydı. Miralay İsmet Bey, evliliklerinın 21. günündecepheye gitti. l. Dünya Savaşı'nın bu karanlık günlennde Mevhibe Hanım, bütünaskereşleri gibi cephedenhaberbekledi. 1919 yılında ilk çocuğu İzzet doğdu. Oğlu üç aylıkken, ismet Bey Anadolu'ya, Mustafa Kemal'in yanına gitti. Kurtuluş Savaşı'nın başlamasıyla da Mevhibe Hanım lstanbul'dan kaçarak, eşinin memleketi olan Malatya'ya geçti. Ailenin ilk çocuğu tzzet, iki yaşındayken burada öldü. Aile daha sonra İzmir'e yerleşti ve 1924'te Ömer adını verdikleri oğullan dünyaya geldi. 1925 yılında Ankara'ya gelerek daha sonra "Pembe Köşk" diye anılacak olan Çankaya'daki bağ evine yerleştiler. İkinci oğullan Erdal, 1926 yılında burada dünyaya geldi. 1930 yılında da ailenin tek kızı Özden doğdu. Mevhibe Hanım, o yıllann meşakkatlerine ve dört çocuğunun doğumuna rağmen, sosyal açıdan da son derece hareketli bir yaşam sürdürdü. Eşinin de desteğıyle, çağdaş Türk kadınına önderlik yaptı. Latin harfleriyle yazı yazan, çarşafını çıkaran, ata binen ve otomobil kullanan ilk kadınlardan biri oldu. 1923 yılında, 2. Lozan görüşmeleri sırasında eşiyle birlikte Isviçre'ye gitti veyeni bir devletin doğumuna taaıklıketti-. 1927 yılında, Atatürk'ün isteği üzerine Pembe Köşk'te Cumhuriyet'in ilk balosunu düzenledi. YardımseverlerDerneği'nin kumculuğunu yaptı. 2. Dünya Savaşı sırasında, hastabakıcılık kurslanna devametti. Ve Mevhibe Hanım, bütün bunlan yaparken hiç değişmedi. Miralay tsmet Bey'in eşi iken de Başbakan ve Cumhurbaşkanı eşi olduğu zaman da hep aynı sadelikle eşinin yanında yer aldı. Ona "Paşam" diye hitap etti. Ondan "Hanımefendi" karşıhgmı aldı. Fotoğraflara, "Paşasfnın yanm adım gerisinde ve hiç değişmeyen "huzurlu gülümsemesiyle" yansıdı. ismet Inönü'nün düşmanlan oldu belli ki ama Mevhibe Inönü'nün hiç olmadı. İsmet tnönü'nün Cumhurbaşkanı olduğu 1938-1950 yıllanarasmda Çankaya Köşkü'nde sonra da çok kısa bir süre Ayten Sokak'taki iki katlı evde oturdu. Ancak asıl yuvası Pembe Köşk oldu. Ömrünün 40 yıldan fazlasını Pembe Köşk'te geçirdi. 1973 yılında kaybettiği eşi, onun ölümünden sonra bile hayatınm odak noktası oldu. ölüm yıldönümlerinde İsmet Inönü'nün mezannı, "yakında yanına gelmek" dilegiyle ziyaret etti hep. Ve Mevhibe tnönü, dün sabah "Paşasf'nın yanına gitti. Mevhibe Hanım'ın fevkalade kaderiMevhibe înönü, 1964 yılında eşiyle birlikte ABD'ye gitmişti. Dönemin haftalık dergisi Akis, bu vesiley- le 3 Temmuz 1964tarihli sayısında Mevhibe Hanım'ı kapak konusu olarak işledi. Dergide yer alan yazıyı ise 'Hanımefendi'ninkızı Özden Tokeryazmıştı. Öz- den Toker'in merak konusu olan yanlarıyla annesi- ni anlattığı 'örnek Bir Eş - Melek Yüzlü Kadın' baş- lıklı yazıyı tam metin sunuyoruz. Geçen haftanın başında Amerika'nın Langley hava alanında Başkan John- son'un özel uçağından Türkiye Başba- kanı İsmet tnönü'nün hemen arkasın- dan ak saçlı, mütebessim yüziü bir hanım indi. Üzerinde lacivert tayyör, başında lacivert-beyaz, küçük kareli bir şapka vardı. Karşılama törenine katılan şahsiyetler, Başbakan İnönü'den sonra onunla da tanıştınldüar. Ak saçlı, mütebessüm yüzlü hanım, Mevhibe İnönü idi. İngilizce bilmiyor- du, fakat herkesle ilgilenmesini ve tatlı tatlı tebessüm etmesinı bildi. Misafir he- yet ilerlerken arkada kalan bir görevli memur, Bayan İnönü'yü gözleriyle ta- kip ederek "Ne şeker kadın" demekten kendini alamadı. Amerikan halkı, Başbakan tnönü'- nün tarihi şahsiyeti hakkında az çok bir şeyler biliyordu ve onu bu sıfatla karşıla- maya hazırlanmıştı. Fakat Bayan İnönü onlar için bir sürpriz oldu. Bu beş torun sahibi ak saçlı büyûkanne, Amerika'da kaldığı müddetçe yaptığı bütün temas- larda insanlann kalbini fethetmesini bil- di. Çünkü kendisinde Amerikalılara cazip gelecek çok şey vardı. Kadınlar onun zarafetini, alçakgönüllülüğünü, güler yüzünü sevdiler, erkekler ise tabii- liğini, iç açıa mahcubiyetini ve bilhassa eşine, her haliyle belli olan bağhlığını be- ğendiler. Amerika garip bir memleket. Modern hayatın bütün aşın cereyanlannın beşiği olmasına rağmen aile müessesesine taas- sup derecesinde bağlı. Kadın birçok sa- halarda erkekten daha fazla haklara sahip. Ama takdir edilen kadın tipi id- diasız, ailesine düşkün ev kadınıdır. Her iki bakımdan tnönü ailesi ve Bayan İnö- nü, Amerikan halkoyundan tam not al- dılar. Bu saçları ağırmış kırk sekiz sene- lik kan kocanın el ele yürüyüşü, Mevhi- be tnönü'nün eşinin odasmda yatmakta ısrar edişi ve onun ilaçlanna gösterdiği titizlik, torunlannı sık sık hatırlayışı, Amerikan basınının bile dikkatinı çekti ve gazeteler ondan "Melek yüzlü kadın" diye bahsetmeye başladılar. Bayan İnönü için de bu seyahat tam bir sürpriz oldu. Kıbns meselesi çıkma- za girince Başbakanın Amerika'ya git- mesi kaçınılmaz bir hal almıştı. İnönü İsmetInönü'yleeleleSELAHATTİN GİZ (Emekli gazeteci j Foto muhabiri) Mevhibe Hanım'ın çok fotoğrafını çektim. Onu her zaman yü- zünde tebessüm eksik olmayan bir hanı- mefendi olarak gördüm. Fotoğrafının çekilmesinden hiçbir zaman rahatsız ol- maz, foto muhabirlerinin 'poz' istekleri- ni de tebessümle karşılardı. Rahmetli tsmet Paşa ile el ele tutuşurdu, ancak bu- nu kesinlikle göstermelik olarak yap- mazdı. Saygıdeğer hanımefendiye Al- lah'tan rahmet diliyorum. Fırtmalar içinde bir sükûnet adası ALİ fHSAN GÖĞÜŞ Mevhibe Hanım'ın ölüm haberini din- lerken eşimle göz göze geldik. Göz pı- narlanmızda birer damla gözyaşı parlı- yordu. Birçınardaha çökmüştü. Mevhi- be Hanımefendi'nin Türk toplumunda müstesna bir yeri vardır. Cumhuriyeti- mizin kuruculanndan, inkılaplanmızın mimarlanndan İsmet Inönü'yle geçirdi- ği 57 yıllık beraberlik, tam bir destan hayattır. Hiçbir zaman ön plana çıkma- yan bu eşsiz kadın, eşinin daima ön planda kafmasında önemli bir rol oyna- mıştır. O fırtınalar içinde kelimenin tam ahlamıyla bir sükûnet adasıydı. Onu hiçbir zaman unutmayacağız. İnönü aüesiyle ve özellikle Mevhibe Hanımla ilgili o kadar çok anım var ki... Beni en çok etkileyen birini aziz hatırası önünde anlatmak isterim. Yıl 1964. İs- met Paşa kurduğu hükümette başba- kan. Ben de bu hükümette Turizm Bakanı ve aynı zamanda hükümet söz- cülüğû görevini yapıyorum. Enfonnas- yon hizmetleri de bana bağlı olduğu için ismet Paşa'ya yapılan suikastı önce ba- na haber verdiler. tsmet Paşa başbakan- lıktan çıkarken Mesut Suna adında biri- sinin suikast girişimine maruz kalmıştı. Şoke olmuştum. Haberi aür ahnaz Pem- be Köşk'e hareket ettim. Köşke ulaştı- ğımda sanki ortada hiçbir şey yoktu. Yemek sofrası her zamanki gibi aynı özenle hazırlanmıştı. İsmet Paşa ile eşi Mevhibe Hanımefendi yemeğe otur- mak üzereydiler. O anda benim halimi düşünün. Haberin etkisiyle benzim sa- rarmış, kâşt gibi olmuş, elim ayağım tit- riyordu. Hâlâ şoku yaşıyordum. Mevhi- be Hanım durumumu hemen fark etmiş olacak, yemeği ve tsmet Paşa'vla ilgilen- meyi bir tarafa bırakıp "Ali Ihsan Bey, çok kötü görünüyorsunuz, size bir tes- kin edici ilaç vereyim" diyerek odadan çıktı. Daha sonra elindeki ilacı bana içir- di ve beni sofraya davet etti. İşte bu anı benim Mevhibe Hanımla ilgili en önemli ölçütüm obnuştur.Allahrahmeteylesin. Gölgede parlayan MÜŞERREF HEKtMOCLU Sabah erken bir telefon ANKA'dan. Mevhibe İnönü yaşamını yitirdi. Telefo- nu kapadım, Hanımefendi'yi düşün- düm Ona "First Lady" derdim ben. Gülümseyerek okurdu yazüartmı. Yıllar ve iktidarlar boyunca birinciliği güzel ta- şıyan bir Hanımefendi'ydi gerçekten. Sadeliği, zarifliği ve içtenligiyle. Her za- man Paşası'nın yanında, el ele yürürler, bir sevgi ve mutluluk tablosu oluşturur- lar. Hanımefendi öne çıkmadan varlıgını hissettirir her zaman. Çok mutluyum, onu yakından tanı- dım. Çok değişik koşullarda. tsmet tnö- nü'nün çevresinin çok kalabalık olduğu günlerde, konserlerde, tiyatrolarda, son- ra kalabalığın ötesinde. Pembe Köşk'te bir çay sofrasında, bir dost evinde, ye- mek salonunda konuklannı ağırlarken, torunlannı kucaklarken, bir trafik ka- zası geçirerek sargılar içinde yatan kızı Özden Toker'i seyrederken, sevgili Pa- şası hasta yatarken ve son yolculuğun- da ona eşu'k ederken ya da Erdal tnönü politikaya başlarken. Koşullar değişir, kalabalık değişir, Hanımefendi değişmez hiç. Aşın bir sözünü, bir davramşım gönnedim yıllar boyunca. Kimse görme- di sanınm. Paşa'lı yüardan sonra Paşa'- sız yıllan da güzel yaşadı Hanımefendi; bir kanadı kınk, ama yine Paşa'nın ya- nında gibi dimdik. Bir at yanşında İnö- nü kupasını gülums#yerek verir, CSO salonûndaki lnönu konserinde Gürer AykaJ'agüller sunar gülümseyerek. Var- lığının yansını yitirmenin hüznü de var gülüşünde. Elbet çok kara, üzüntülü günler de var, siyasal yaşamdaki bunalımlar, san- cılar, hapis, saldın, aynlık, özlem de ala- bildiğine Pembe Köşk'te, ama olaylara güzel direniyor Mevhibe İnönü. Kan ku- sarken kızılak şerbeti içtiğini hissettiri- yor çevresine. Giderek Pembe Köşk'ün geleneği oluyor bu yaşam biçimi. Ren- ginin solmazlığı da buradan kaynakla- nıyor.. sevgiden, saygıdan, birüktelik- ten... tsmet Paşa'nın Mevhibe Hanıme- fendi'ye Karlsbad'a yazdığı bir mektup bu sevgiyi güzel yansıtıyor. Yaşayan mü- zede duruyor o mektup. Cumhuriyetin ilk yılları, Başbakan tnönü çok yoğun çalışıyor, yoruluyor, safra kesesi krizleri nedeniyle Karlsbad'a yolladığı eşinin yokluğunu çok derinden hissediyor, bir an önce iyileşip dönmesini diliyor o mek- tupta. Aşk mekruplanna güzel bir örnek olabilir. Paşanın yaşama gücünü güzel yansıtıyor. Rahmetli tsmail Rüştü Aksal da Mev- hibe İnönü'den büyük saygı ve hayran- hkla söz eder, "Paşanın itici gücü Hammefendi" derdi. Aksal ve eşi Jale Aksal tnönü ailesinin çok yakınları, bir yaz dönemini birlikte geçiriyorlar Hey- • Arkaa Sa. 18, Sü. 7'de uzun ve yonıcu bir yolculuğa çıkacakü. Tanıdık ve tanımadık birçok dost, Baş- bakanın sıhhati için endişelerini izhar ediyorlardı. Bayan İnönü ise eşinin işle- rine kanşmak aklının köşesinden geç- medığı için sesini çıkarmadan olacaklan bekliyordu. Son ûç gün içinde durum degişti. Amerika, Mevhibe Hanımın eşi ile beraber gelmesi telkininde bulunu- yordu. Başbakan bunu fırsat bildi ve sevgili hanımefendiciğinden aynlmama- ya karar verdi. Bayan İnönü'yü razı etmek için epey dil döküldü. Sıhhati pek sağlam değildi, çabuk yoruluyor, bu uzun yolculuk bilhassa Amerika onu ür- kütüyordu. Eşinin ve çocuklannın ısran neticesi "peki" dedi ve seyahat boyunca hiç de pişmanlık duymadı. Sıra yol hazırlığına gelmişti. Bayan İnönü kısa bir tereddütten sonra berabe- rinde götüreceği elbiseleri seçti. Yanına bir uzun gece elbisesi aldı. Ingiltere'de lazım olabilirdi. Bu kahn siyah ipekli- den, pliseli bir tuvaletti. Ufak tefek deği- şikliklerle bunu yirmi senedir severek giyiyordu. İkinci ağır elbisesi siyah dan- teldendi. Onu da büyük oğlunun düğü- nü için yaptırmıştı. Biri san diğeri laci- vertli iki emprime elbise, bir ipekli, iki keten tayyör, bir beyaz pardesü, bir kürk etol, üç şapka... Bunlann hepsi İnönü'nün eşyalan ile beraber beş bavu- la sığdı. Başbakanın eşi Türk kadınlığmı zarif ve sade bir şekilde temsil edecekti. Bayan tnönü, iyi giyimin sırnm sadelik- te ve iyi cins malzemede bulmuştur. Kendine herhangi bir şey seçerken son derece müşkülpesent davranır, en iyisini alabilmek için masraftan kaçınmaz, sonra da bunlan senelerce zevkle kulla- nır. Ziyaret edecegi Amerika Başkanının eşi Bayan Johnson'u Başkanın Başkan Yardımcısı olarak Türkiye'ye gelişi sıra- sında tanımış ve sevmişti. Onun Türk elişlerine olan hayranhğını bildiği için ona hoşuna gidecek bir hatıra götürmek istedi. Kendi sandığından iğne oyası, on iki kişilik bir çay takımı seçti. Tahmin ettiği gibi Bayan Johnson he- diyeyepeksevindi. BayM Uâttfttu ftaMfe hayttı Bayan İnönü, Amerika'daki otel ha- yatını biraz yadırgadı. Bütün ömrü bo- yunca eşini resmi görevlilerle paylaşma mecburiyetine son on senedir isyan et- mişti. Artık eşine yalnız kendisi bakmak istiyordu. Başbakan İnönü sabah gözü- nü açtığı andan itıbaren gece yatıncaya kadar hammını yanında bulurdu. So- kaktan eve dönünce ilk işi "Hanım nere- de?" diye sormak olurdu. Mevhibe Hanım eşine hizmet etmeyi bir zevk addetmektedir. Her sabah er- kenden 06.30-07.00'de kalkar, İsmet Paşanın kahvaltıda yediği beyaz peyniri suya koyar, banyosunu doldurur, elbi.' sesini. gömleğini, kravatını hazırlar, biz- zat yaptığı ensülin ignesini kaynatır. Saat 08.00'de İnönü'yü tıraş edecek ber- ber gelince eşini uyandınr ve Başbaka- nın günlük hayatı başlar. Artık Bayan tnönü'nün nefes alacak bir dakikası bile yoktur. Karşılıklı kahvaltılannı ederler- ken ilaçlannı hazırlar, telefonlara cevap verir. Bayan tnönü ancak İnönü Başba- kanlığa gidince biraz dinlenecek vakit bulur. Ondan sonra da günlük ev gailesi başlar. Yemeklerde umumiyetle Paşa- nın misafiri olur. öğleden sonralan mecburi resmi ziyaretlerle geçer. Gece ya beraber konsere, operaya giderler ya da karşılıklı bezık oynarlar. Evin bütün işleriyle Bayan tnönü meş- gul olur. Evinde çalışanlara yardım et- mekte hiçbir haysiyet kına taraf bul- maz. On altı odalık bir evin işleriyle ancak elbirliğiyle başa çıkılabileceğini bilir. Sırasında ütü ütüler, sofra kurar veya temizlık yapar. Pazarlardan alışve- riş yapmasını sever. Bayan İnönü için "hesabidir" derler. Doğnıdur, "hesabi" olunmazsa o ev nasıl idare edilir? Inönü- Ierin hanlan, fabrikalan yoktur. Başba- kanın aldığı maaşlarla geçinmeye mec- burdurlar. Amerika'da gecirdiği hafta bütün yor- gunluklanna rağmen Mevhibe tnönü • Arkaa Sa. 1S. Sü. 3'te VEFAT Süleyman Zühtü Bey ile Ayşe Saadet Hanım'ın kızı, Ömer İnönü, Erdal İnönü ve Özden Toker'in annesi; Engin İnönü, Sevinç İnönü ve Metin Toker'in kayınvalidesi; Hayriİnönü ve Eren İnönü'nün babaannesi; Gülsün Bilgehan, Nurperi Özlen ve Güçlü Toker'in anneannesi; Nazlı inönü, Şirin lnönüA Mustafa Bilgehan ve Sinan Özlen'in büyük kayınvalidesi; İsmet İnönü, Zeynep Bilgehan, Ömer İnönü, Mehmet İnönü, Sedef Özlen, Murat inönü, Ece Bilgehan, Pınar Özlen, Can Bilgehan'ın büyükanneleri, İSMET İNÖNÜ'NÜN EŞİ Ö •• MEVHİBEİNÖNt7 Şubat 1992 Cuma günü vefat etmiştir. Aziz naaşı 9 Şubat 1992 Pazar günü öğle namazından sonra Ankara'da Kocatepe Camii'nden kaldınlarak Cebeci Asri Mezarlığı'ndaki kabrine defnedilecektir. Allah rahmet eylesin. I