Katalog

CUMHURİYET/6 1 EYLÜL1990DİZİ-RÖPORTAJ M E C L 1 S A Ç I L I R K E N . . . H1KMET ÖZDEMtR> Meclis bugün açılıyor. 234 Kanun Hükmünde Kararname ve 'bitirilecek işlef milletin vekillerini bekliyor 'îş takipçisi' milletvekilleri2. YÜRÜTMENİN ÇOĞALANGÜCÜ Prof Mümtaz Soysal'a "Pek de güçlö ol- raayan bir yargı denetimiyle sınırlanmış, pek de klasik olmayan bir parlamenter sistem" dedirten 1982 Anayasası, yasama - yürütme - yargı ilişkilerinde yürütmeyi güçlendiren mekanizmalanöneçıkartmıştır. 1980 önce- si koalısyon dönemınin müzmınleşen çekiş- meleri hesaba katılarak. 'iktidarsızlık' has- talığını takvıye araçlarla ortadan kaldırma çabası şeklinde özetlenebılecek bir eğilim. Bir diğer anlatımla yürütmenin yasama ile ilışkisınde kendi lehine kullanacağı bir afro- dizyak: Kanun hükmünde kararname (KHK)yay]mlamayetkisi! Kanun hükmünde kararname 1961 Anayasasfnda 20 Eylül 1971'de yapılan değışiklik, Bakanlar Ku- rulu'na 'kanun hükmünde kararname' yet- kisi veriyordu. 1982 Anayasası bu yetkiye özelbirönematfederekaynntılıbirdüzenle- me yaptı. O kadar ki TBMM'nin görev ve yetkileri sayılırken bile buna dikkat edili- yor: Madde87: * Kanun koymak. değiştirmek ve kaldır- mak; * Bakanlar Kurulu'nu ve bakanlan de- netlemek; * Bakanlar Kurulu'na belli konularda kanun hükmünde kararname çıkarma yet- kisi vermek. Anayasanın 91. maddesi, TBMM'nın Bakanlar Kurulu'na 'Kanun Hükmünde Kararname Çıkarma Yetkisi Verme' başlığı- nı taşımaktadır. Buna göre: TBMM, Ba- kanlar Kurulu'na sıkıyönetim ve olağa- nüstü haller saklı kalmak kaydı ile bu yetki- sini bazı istisnalariledevredebilmektedir. Ikincı kısmın birincı ve ikinci bölümlerin- de yer alan temel haklar. kişi haklan ve ödevleri ile dördüncü bölümde yer alan si- yasi haklar ve ödev ler kanun hükmünde ka- rarnamelerle düzenlenememektedir. Yetki kanunu. çıkanlacak kanun hük- mündeki kararnamenin amacını, kapsamı- nı, ilkelerini, kullanma süresıni ve süresi içinde birden fazla kararname çıkanlıp çı- kanlamayacağını göstermek durumunda- dır. Bakanlar Kurulu'nun istifası. düşürül- mesi veya yasama döneminin bitmesi gibi durumlar. süresi belirli olan vetkinin kulla- nımına engel değildir. Kanun hükmünde kararnamenin. TBMM tarafından süre bi- timinden önce onaylanması sırasında, yet- kinin son bulduğu veya süre bitimine kadar devamettiği de belirtılmek durumundadır. Anayasa metninden açıkça anlaşılacağı üzere. TBMM, yasama yetkisini Bakanlar Kurulu'na belirli süre ıçin bırakmaktadır. Bu yetkinin kullanılabiimesi, KHK'nin Resmı Gazete'de yayımlandığı gün TBMM'ye sunulması koşuluna bağlan- mış. Bakanlar Kurulu. ihtiyaç duyuphazır- ladığı KHK'yi TBMM'ye sunma zo- runluluğunu yenne getirmeyerek neden yü- rürlükten kaldırtsın? Bir diğer önemli husus, KHK'lerin TBMM komisyonlan ve genel kurulunda 'öncelik' vc 'ivedilik' ile görüşüleceğinin hükme bağlanmış olması. ÖzelnitelikteKHK Burada kısa bir açıklama ile sıkıyöne- tim ve olağanüstü hallerdeki uygulamayı hatırlatalım: 1982 Anayasası'nın bir baş- ka özelliğı, olağanüstü hal ve sıkıyönetim durumlannda Cumhurbaşkanı'nın baş- kanlığında toplanan Bakanlar Kurulu'na özel nitelikte KHK çıkartma yetkisi verme- sidir. Özel nitelikte, çünkü, bu gibi hallerde çıkarılan kararnamelerde daha önce çıka- nlmış bir yetki kanununa dayanma koşulu yok. Üstelik. ekonomik ve sosyal nitelikli hak- lar yanında temel haklar da KHK'lerle düzenlenebiliyor. Anayasanın 148. madde- sine göre, bunlar hakkında şekil ve esas ba- kımından anayasaya aykınlık iddiasıyla Anayasa Mahkemesi'ne iptal davası aç- makdamümkündeğil. Veuygulama... TBMM'deki uygulamaya bakalım: 14 Aralık 1987 tarihinden itibaren fiilen çalışmalanna başlayan 18.dönemTBMM, birinci yasama yılında 66, ikincide 116 ve üçüncüde 72 olmak üzere toplam 254 ka- nun çıkarmıştır. TBMM komisyonlarına aynı dönemin birinci yasama yılında 104. ikincide 85 ve üçüncüde 84 kanun tasansı havale edilmiş- tir. Toplam 273 adet kanun tasansının I83'ü kanunlaşmış. l'i genel kurulca reddedilmiş ve 9'u hükümete geri yollan- mış olup 22'si halen gündemde bulun- maktadır. Bunlardan ayn önceki dönem- lerden kalan 196 adet kesin hesap kanunu tasansı ilgılı komisyona havale edılmiş ve 156'sı görüşülerek kanunlaşmıştır. Ko- misyonlarda 58 adet kanun tasansı ve 40 adet kesin hesap kanunu tasansı bulun- maktadtr. Milletvekillerince 18. dönemin birinci ya- sama yılında 82, ikincide 119 ve üçüncüde 184 adet kanun teklifı hazırlanmış ve ko- misyonlara havale edilmiştir. Toplam 385 kanun teklifınden 54'ü kanun olmuş. I8'i genel kurulca reddedilmiş, 13'ü geri alınmış ve 21 'i gündemde beklemektedir. Komisyonlarda 279adet kanun teklifı yığıl- mışdurumdadır. Konumuz açısından hayati derecede önem taşıyan kanun hükmünde kararna- meler(KHK)hakkındakiistatistikibilgiler şöyledir: TBMM'ye önceki dönemlerden Anayasası, yasama-yürütme-yargı ilişkilerinde l y O ^ yürütmeyi güçlendiren mekanizmaları öne çıkarmıştır. 1980 öncesi koalısyon döneminin müzmınleşen çekişmeleri hesaba katılarak 'iktidarsızlık' hastalığını takviye araçlarla ortadan kaldırma çabası şeklinde özetlenebilecek bir eğilim. Bir diğer anlatımla, yürütmenin yasama ile ilişkisinde kendi lehine kullanabileceği bir afrodizyak: Kanun hükmünde kararname yayımlama yetkisi. TBMM, yasama yetkisini belli bir süre için Bakanlar Kurulu'na bırakmaktadır. Bu yetki kullanımı, KHK'nm Resmi Gazete'de yayımlandığı gün TBMM'ye sunulması koşuluna bağlı. dönem TBMM oturumlarında üç yıl içinde kabul edilen • kanun adedi 254, Bakanlar Kurulu'nca yayımlanan kanun hükmünde kararname adedi 260'tır. TBMM, yasama yetkisini Bakanlar Kurulu ile 'kardeşçe' paylaşıyor diyebilir miyiz? Geçen yıl yalmzca 10 KHK'nin görüşmesi yapılabildiğine göre, kalan 234 KHK için TBMM'nin yaklaşık 23 yasama yıhna ihtiyaç duyabileceği şeklinde bir tahmin kehanet sayılabilir mi? KHK'lar birleştirilerek görüşülse bile 80-90 ayn kanun gerekmektedir ki, bu yasama yılında Bakanlar Kurulu yeni KHK yayımlamasa bile, kalanların görüşülmesi için 8 veya 9 yeni yasama yıhna ihtiyaç bulunmaktadır. Türkiye Büyük Millet Meclisi 18. dönem 4. yasama yılı çalışmalanna bugün saat 15.00'te başuvor. Açüışı Milletvekili, her saban uyandığında 'ülkenin yüksek menfaatleri' veya partisinin iç ve dış politik gelişmeler karşısmda izleyeceği yolun iyi ve kötü yanlarını düşünebilecek durumda değildir. Seçmenlerden gelen 'iş takibi' taleplerini nasıl karşılayacağını da planlamak zorundadır. Hastaya 'sağlam', normal insana 'çürük' raporu aldırtabilmenin 'bir yolunu bulan' insan, milletvekili dahi olsa haklı ve doğru bir iş yapmış olur mu? Milletvekilinin 'bir yolunu bulup' işleri halletmesinin kamu hayatında ve toplum vicdanında açtığı yaraların bedeli acaba nasıl ödenmektedir. Camhurbaşkanı Tnrgut Özal yapacak. (Fotofraf: Rıza Ezer) Seçmenin, 'parlak nutuk' atan değil, 'iş bitiren' adam olmasına istediği milletvekili, partili-partisiz yurttaşlardan gelen bu tür 'küçük talepler' ile sınırh kalmaz. Şirketlerden holdinglere, çeşitli baskı gruplarına, spor kulüplerinden bankalara kadar geniş bir çevrenin 'büyük talepler'ini de listeye eklemek gerekiyor. Anayasanın 81. maddesine göre' milli dayamşma ve adalet anlayışı içinde' herkese eşit davranacağına dair namus ve şeref üzerine yemin ettirilen milletvekih', TBMM oturumunda kabul oyu vererek kanunlaştınhnasına katıldığı bir kuralı, belki 'iş takipçisi' olarak yine kendi bozmak durumundadır. intikal edenler dahıl olmak üzere 18. döne- min birinci yasama yılında 182. ikincide 26 ve üçüncüde 52 adet KHK Bakanlar Kuru- lu'nca kabul edilerek ilgilı komisyonlara havaleedilmiştir. Üçyılda toplam 260 adet KHK'nin yalnızca 26'sı kanunlaşabil- miştir! Bunlann 10'u ûçüncü yasama yı- lında (geçen yıl) görüşülmüştür. Kalan 234 KHK, TBMM komisyonlarında bekletil- mektedır. Söz konusu 234 KHK'nin 222'si yetki kanunlanna göre. 12'si ola- ğanüstü hallerde çıkarılmıştır Kardeşçe paylaşım mı? 18. dönem TBMM oturumlannda üç yıl içinde kabul edilen kanun adedi 254, Ba- kanlar Kurulu'nca yayımlanan KHK adedi 260'tır. TBMM. yasama yetkisini. Bakanlar Kurulu ile 'kardeşçe' paylaşıyor diyebilir miyiz? Aynı şekilde. geçen yıl yal- nızca 10 KHK'nin görüşmesi yapılabildi- ğine göre. kalan 234 KHK için TBMM'nin yaklaşık 23 yasama yıhna ih- tiyaçduyulabileceği şeklinde bir tahmin ke- hanet sayılabilir mi? Belki, TBMM'nin Sayın Başkanı. 'Komisyonlardaki 234 KHK sayısına aldanmayın. bunlardan birçoğu ko- nu itibarıyla aynı olup birleştirilerek göriişü- lecektir'divecektir. Unutulmamalıdır ki anayasadaki 'öncelik' ve İvedilik' hükmüne rağmen, KHKler TBMM komisyonlannda bek- letilmektedir. Konuları itibanylaaynı veya yakın görülen KHK'ler birleştirilerek gö- rüşülse bile. 80-90 ayn kanun gerekmekte- dir ki rakam. TBMM'de geçen yıl görüşü- len 10 rakamının üstünde olup, bu yasama yılında Bakanlar Kurulu yeni KHK yayım- lamazsa kalanlann görüşülebilmesi için 8 veva 9 yeni yasama yılına ihtiyaç bulun- maktadır! TBMM'nin ikinci zaafı, yürütmenin çoğalan gücüne karşı yasama geri çekilmiş- tir. En azından uygulamada böyle bir du- rum ortaya çıkmıştır. Yorgun ve tembel bir parlamento. parla- menter sistemin özü ile bağdaşır mı? 3. MİLLETVEKtLLtĞt KURUMUNDA YOZLAŞMA TBMM'yi büyükçe bir aile veya günü- müzün moda deyişiyle varlıklı bir şırket, hattaholdingşeklindedüşünmeksiyasetbi- limi açısından mümkün değildir. Literatüre ve anayasadaki meşhur 'temsil' kuramına göre milletvekilleri seçildikleri bölgeyi ve kendılerini seçenleri değil, bütün milleti temsil ederler. Seçmen, belli kimselere. par- tilere, liderlere bakarak oy kullandığından. secen ve seçilen arasında inanılması güç giz- li mekanizmalar oluşmuştur. Temsil kuramı, 'Milletyekili secmenden aldığı emir' ile bağlı değildir; o, ülke için faydalı bulduğu kararları halk adına öz- gürce alır..." derse de nihayet bunu kuram söylemektedir. Seçmen-milletvekiliilişkisi Türkörneğindemilletvekilliğıkurumu üzerine yapılacak sıradan bir gözlem, seç- men-milletvekili ilişkisindeki çarpıklığı gözlerönüne kovabilir. Ankara'daki 400 adam. kendilerini se- çen sokaktaki adamlann gözünde itıbar kaybına uğramışsa, eroin kaçakçılığından rüşvete, motellerdeki gizli bakanlık pazar- lanndan seks skandallanna kadar pek çok neden saymak mümkündür. Hatta bunla- nn arasına 'erken emeklilik' gibi toplumun bütün kesimlerinin gözüne baka baka ka- bul edilen adaletsiz kanunlan da katabilir- siniz. Basm ve kamuoyunun önünde cere- yan eden, bir kısmı mahkeme kararlan ile sabit olmuş bu tür eylemler, elbette yapan kişileri ilgilendirir. Bunlardan yol açıkarak özel ve genel anlamda milletvekilliği kuru- mu ve TBMM üzerine bir sorumluluk yıkı- lamaz. TBMM'nin milleıvekilliği kurumu ile ilgili asıl handikapı seçmen-milletvekili iliş- kisininözündearanabilir. Oysilahı İktidar-muhalefet, parti farkı bulun- maksızın TBMM üyeleri seçim bölgelerin- den veya genel olarak secmenden gelen ta- lepleri dikkatle ele almak ve yapılabilecek- len yapmak durumundadırlar. Bu durum, milletvekili-seçmen arasında kanunlar ile düzenlenmesi mümkün olmayan bir ılişki ağı demektir. Seçmen. her türlü talebini ilet- tiği milletvekili ile olan ilişkisinde gerçekten önemli bir silaha da sahıptir: Oy! Bir yan- dan talebini milletvekillerine iletirken. öte yandan etkili olduğuna iki tarafın birden inandıklan oy silahını ona çevirir. 'İştakipçisi'milletyekili Doğruyu söylemek gerekirse, seçmen- lerden gelen taleplerin tamamı. kanunlar karşısında haksızlığa uğrayan yurttaşların yakanş ve feryatlan değildir. Bir kısmının yerinegelirilmesı, ancak başka yurttaşların veya toplumun bütününçıkan ileçelişebıle- ceîctir. Belki devlet kurumlanndaki vur- dumduymazlık, ağır işleyen ve yurttaşı ca- nından bezdiren bürokrasi, iktidar partisi yanlılanna hemen bütün dönemlerde yapı- lan ayncalıklı davranış, en basit işlemlerin dahi torpilsiz-aracısız sonuçlandırılama- ması.. vb. nedenlerin çaresiz kıldığı toplu- luklann gözünde milletvekilinin sıradan bir 'iş takipçisi' şeklinde gözükmesini anlayışla karşılamak ve soruna hoşgörülü bakmak mümkün. Fakat milletvekilinin 'bir yolunu bulup' işleri halletmesinin kamu hayatında ve toplum vicdanında açtığt yaralann bede- li acaba nasıl ödenmektedir? Hastaya 'sağlam'. normal insana 'çürük' raporu aldırtabilmenin 'bir yolunu bulan' insan, milletvekili dahi olsa haklı ve doğru birişyapmışolurmu? Milletvekili, her sabah uvandığında "ülkenin yüksek menfaatlen' veya partisi- nin iç ve dış politik gelişmeler karşısmda iz- lediği yolun iyi ve kötü yanlarını düşünebi- lecek durumda değildir. Secmenden gelen 'iş takibi' taleplerini nasıl karşılayabilece- ğıni planlamak zorundadır. a- Hastanedeki röntgen teknisyenliği kadrosuna bir tanıdığın tayini ıçin Sağlık Bakanıilegörüşme: b- Köyünden parti delegesi ...'ın askere giden oğlunun yakın bir yere dağıtımı için ilgili makam ile temas; c- llçesinden ...'lann bekleme süresini doldurmayan öğretmen gelinlerinin mer- kez ilçeye alınması için tam teşekküllü has- taneden raporalınması... Aklagelebilecek bütün işleri altaltayazıp 'miletvekilinin bir günü' diye senaryo yaza- bilirsiniz. Seçmenin 'parlak nutuk atan' değil, 'iş bi- tiren' adam olmalannı istedikleri milletve- kilinin yaptığı işler elbette birey olarak par- tili-partisiz yurttaşlardan gelen bu tür 'küçük talepler' ile sınırh kalmaz. Şirketler- den holdinglere, çeşitli baskı gruplarına, spor kulüplerinden bankalara kadar geniş birçevrenin'büyük talepler'inide listeye ek- lemek gerekiyor. Anayasanın 81. maddesine göre. başka 'yüce' ülküler yanı sıra 'toplumun hozur ve refahı, milli dayamşma ve adalet anlayışı içinde' herkese eşit davranacağına dair na- mus ve şeref üzerine yemin ettirilen millet- vekili, TBMM oturumunda kabul oyu ve- rerek kanunlaştırılmasına katıldığı bir ku- ralı. belki 'iş takipçisi' olarak yine kendisi bozmak durumundadır. Sonuç Türkiye Büyük Millet Meclisi bir sistem olarak yorgun, tembel ve hastalıkh bir yapı- ya sahip gözükmektedir. Kendi iç işleyişin- den ve anayasadan gelen önemli zaaflan, önlem alınmadığı takdirdeyem sorunlarçı- karabilecektır. Belki de şairin dediği gibi; 'Buçocukbüyür' 'Babası kadar olur' 'Ondansonraefendim' 'ölür' Müslümaninanışına göre, ölen için cami- de toparlananlara hoca 'Merhum veya mer- humeyi nasıl bilirdiniz?' diye sorar. Oradakı- lerbirağızdan'iyi'derler. TBMM hakkında bir gün benzeri durum meydana gelirse (dilerim olmaz) cemaatin olumlu yanıt verebilmesi şimdilik pek mümkün gözükmüyor. BİTTİ