Katalog

CUMHURİYET/6 DtZİ-RÖPORTAJ 75 AĞUSTOS 1990 KÖRFEZ KRİZİ...KÖRFEZ KRİZİ... KÖRFEZ KRİZİ...KÖRFEZ KRİZİ... KÖM Tarîlı tekerrürü sever ıııî?Ortadognda yenl blr bohran rak, Kuveyi şeyhliğini ilhak ettiğini dün açıkladı *ttrol istihsalinde dünyadr"ikinci gelen Knreyt ilhak lîıareketini tanıaıyacağıııı bildirdi, iurum endift yarattıl « • ; ' . * " y—"^ • * *(M • N ro . . . A . , ı n t . . . •-* . • .-, •„ - k . , • - • > . . . . » M , - . *. K . - tn h»» • , r ^ - ı» r »t k i •• "1 4 1 4 , It» . • 1 ^ s . . |Buğday için Amerikaya yeniden başvurduk l l . p r . k \lah«ı.|I«n 4U«M l I Mıtdıırıı mah-ııl durııınııınm 27 Haziran 1961 Cumhuriyet gazetesinde 4 sütun manşet: "Ortadoğu'da yeni buhran - Irak Kuveyt şeyhliğini ilhak ettiğini açıkladı - Petrol istihsalinde dünyada ikinci gelen Kuveyt ilhak hareketini tanımayacağını bildirdi, durum endişe yarattı." 26 haziran tarihli haberde ise AP ve AA'ya dayanarak General Kasım'ın Bağdat'ta yaptığı basın toplantısında "Bugünden itibaren Kuveyt'te yaşayan her ferdin Iraklı olduğunu" söylediği belirtiliyor. Habere göre Irak'ın, Kuveyt'i "son damla kanına kadar müdafaa" edeceğini açıkladığı da belirtiliyor. KuTeytmeselesııtde Arap Dönyası ikiye bölündn| Ingüizlcr dun de Kuveyt topraklartna asker çıkarmaga devam ettiler At»p Knvejt Ingiliz yerine Arap askerkri îstedi trrmm ıırtr Wrmi Kııre^t Imfc'm W p»rr» l 4 Temmuz 1961 Kuveyt meselesinde Arap dünyası ikiye bölündü - İngilizler dün de Kuveyt topraklarına asker çıkarmaya devam ettiler. Irak'ın Kuveyt'i ilhak ettiğini açıklaması üzerine 1 temmuzda bu ülkeye asker çıkaran İngiltere temmuz ayı başlarında takviye birlikler göndermeye devam eder. 14 Temmaz 1961 İngilizler 1 temmuzda Kuveyt'i Irak'a karşı korumak için bu ülkeye asker gönderirler. Aradan 13 gün geçer, Arap dünyası karışır. Bu kez Kuveyt, İngiltere askerleri yerine Arap Birliği askerlerinin gönderilmesini ister. îngiltere, Kuveyt'teki askerlerinin üçte birini geri çeker. KuveyTİ ilhak Yıl 1961. Aylardan haziran. Kuveyt ŞeyhMği İngiltere'nin desteğinde 'bağımsızhk' ilan ecüyor. Irak'tayönetim 1958'debir darbeyle iktidara gelen General Abdülkerim Kasım'ın elinde. Kasım, Kuveyt'in Irak'a ait olduğunu öne sürerek bağımsızlığı tanımıyor ve 26 Hâziran 1961'de Kuveyt'i ilhak ettiğini dünyaya ilan ediyor. tagiUere asker yolloyor Irak'ın Kuveyt'i ilhak kararına Arap âlemi tepki gösteriyor, ancak Araplar bu konuda tıpkı bugünkü gibi ortak hareket edemeyip ikiye bölünüyorlar. İngiltere ise Kuveyt'i korumak için gemiler gönderip bu ülkeye asker çıkarıyor. ABD de İngiltere'yi destekliyor. Tiirkiye'ye yardım Körfez krizi nedeniyle AÖD, İngiltere ve NATO'nun Türkiye'ye ilgisi artıyor. Aynı günlerde Türkiye'ye yapılan Amerikan askeri yardımının arttırılması gündeme geliyor. Haber Merkeri — "Irak Kuveyi Şeyhliğini İlhak ettiğini dün açıkladı." Bu başlık Cumhuriyet gazetesinden. Tarih 27 Haziran 196!. Evet, bundan tam 29 yıl önce, yine yaz aylannda Irak-Kuveyt krizi patlak vermîşti. Türkiye bu işe dolaylı olarak karışmış, ABD ve îngiltere Dışişleri temsilcileri Ankara'nın kapısım aşındırmaya başlamışlard». Hiikumetin gizli oturumları, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararları, Kuve>ı'e çıkan İngiliz askerleri, Kuveyt'i destekleyen ve bölünen Arap dünyası haberleri, bugünkü Körfez krizinin yaklâşık 30 yıl önce, biraz farklı biçimde yaşandığını gösteriyor. Aynı dönemde krize paralel olarak Amerikan askeri yardımının arttırılması ve Türkiye'nin Avrupa "Müşterek Pazar"ma kabul edilip edilmemesinin yoğun olarak tartışıldığını da gazete sayfalarından izleyince insan ister istemez "Tarih tekerriirden ibarettir" sözcüğünü anımsıyor. Hadi bu kadar kaderci ve statik bir tarih görüşüne kapılmayalım ve "Tarih lekerriirii sever" demekle yetinelim. 1961'de patlak veren "Körfez krizi"ne bakınca şu tablo ortaya çıkıyor. Bu krizde esas konu, Kuveyt'in bağjmsızlığını ilan etmesi ve bu bağımsızhğın başta tngiltere olmak üzere Batılı güçler tarafından önce teşvik edilip sonra tanınması. Bütün bu diplomatik ataklann ardmda tabii ki "petrol" yatıyor. Ülkede I934'te petrol arama işini üstlenen British Petroleum Company ve Gulf Oil Corporation of America, Kuwait Oil Company adıyla birleşerek petrol imtiyazmı ellerine aldılar. Petrol işletmesi 1946'da başladı. 1%1 nisan ayında bağımsız para basan Kuveyt Şeyhliği 19 haziran 1961 günü bağımsızlık ilan etti ve İngiltere aynı gün Kuveyt'i tanıdı. Bundan tam bir hafta sonra 26 Haziran 1961'de Irak lideri General Kasım "dünya memleketlerine bir memorandum Araplar, Irak'a karşı Kuveyt'i destekliyeceklerini açıklıyor Suudî Arabistan ve Ürdün, yardım teklifinde bulundu; tngiltere donan- masına «hazırol» emri verdi; Kasım aleyhtan nümayişler yapıhyor *i*. » *•. c 4* - Buhran ne gibi bir netice doğurabilir? 28 Haziran 1961 Araplar, Irak'a karşı Kuveyt'i destekleyeceklerini açıklıyor. Suudi Arabistan ve Ürdün, yardım teklifinde bulundu. İngiltere, donanmasına "hazır ol" emri verdi.Kasım aleyhtarı nümayişler yapıhyor. Kuveyt Şeyhi Abdullah, "Memleketinin yeni elde edilen istiklalini dışarıdan gelecek herhangi bir tecavüze karşı korumaya azimli olduğunu" söylüyor. Ankaradadungeceyarısı Kuveytle ilgili mühim görüşmeler yapıldı İngiltere Elçisinin isteği üzerine Sar- per bir toplantıyı acele terkettı 30 Haziran 1961 Ankara'da dün gece yarısı Kuveyt'le ilgili mühim görüşmeler yapıldı. İngiltere Elçisi'nin isteği üzerine Sarper bir toplantıyı acele terk etti. Görüşmeler hakkında Dışişleri Bakanı Sarper ve Sir Barows hiçbir açıklamada bulunmadılar. Haberde "Bakan Sarper, sefirin kendisine 'yakışıklılığını, memleketüıin güzel olduğunu söylemeye geldiğini' belirtmiştir" deniyor. 2 Temmuz 1961 İngilizlerin 1 temmuzda Kuveyt'i desteklemek için asker çıkarmasından hemen sonra MBK Başkanı Cemal Gürsel "Kuveyt meselesi İngiltere'yi ilgilendirir" diyor. PORTRE KASIM Iraklı liderGeneral Abdulkenm Kasım, Irak"ta 1958'de krallığı deviren asken darbenın onderı. Arap Birliği çalışmalan sırasında Mısır Cumhurbaşkanı Cemal Nasır, Kasım'ı devirmeye çalışıyordu. Darbede Kasım'ın yanında yer alan Abdüsselam Arif, Irak'ta Nasır yanlısı propaganda yapıyordu. Şimdiki Irak lideri Saddam Hüseyin, Kasım'a karşı 196O'ta basansız bir darbe gırişiminde bulunmuş ve sonra Mısır'a kaçmıştı. Kasım 1961'de Kuveyt'in bağımsızlığmı tanımayıp onu ilhak ettiğini açıkladı, ancak bu kararı gerçekleştiremedi. General Kasım, Şubat 1963'te Abdüsselam Arif önderliğindeki bir askeri darbevle devrildi ve olduruldu. Yıl 1961. Irak, Kuveyt'in bağırasızlıgım tanımıyor ve ilhak karan alıyor. Nüfusu 200 bin olan Kuveyt Şevhliği'ndeki Kuve>tliler ellerine tüfek alıp nöbele başlıyoriar. Kuveyt 1961Cumhuriyet Gazetesi 27 Haziran 1961 tarihli sayısında Kuveyt için şu bilgileri veriyor: Kuveyt, Basra Körfezi'nin kuzeybatı kıyısında nufusu 200.000 olan bir petrol memleketıdir. (Bugünkü nufusu 2 milyon). I. Dunya Harbi'ne kadar Osmanlı Imparatorluğu'nun bir parçasıydı. Ancak 1919'da esasen Ingilızlere gayri resmi olarak devredilmiş bulunuyordu. Geçen hafta ingiltere ıle Kuveyi arasında varılan bir anlaşmayla İngiliz himaye idaresine nihayet verilmişti. Kuveyt petrol istihsali bakımından Venezuela'dan sonra dünyada ikinci gelmektedir. Elde edilen kazancın yarısını Kuveyt şeyhi almaktadır. Bu miktar yılda 650 milyon doları geçmektedir. (Bugün yıllık petrol kazancı 600 mily ar dolar civarında). ÎMATO Baskumandannun tekllU oz«rlnp Türkiyeye yapılan Amerikan askerî yardımı artırılacak Wa *hington'da yayınlanan gizli raporlarda, savunma gücümüzün artırılması ile alâkaiı bir plândan bahsediliyor ginnekNüsterek Pazara yaptığımız müracaat reddedOdi 13 Temmuz 1961 Cumhuriyet'te 4 sütun manşet: "NATO Başkumandanının teklifi üzerine - Türkiye'ye yapılan Amerikan askeri yardımı arttırılacak - VVashington'da yayınlanan gizli raporlarda, savunma gücümüzün arttırılması ile alakalı plandan bahsediliyor. Türk ordusunun modernizasyonu 30 yıldır gündemden düşmüyor. Hemen altında ilginç bir haber daha: "Müşterek Pazara girmek için yaptığımız müracaat reddedildi." Haberde Türkiye'ye "süresi belli olmayan geçici bir devre" sonunda •'Müşterek Pazar'a alınabileceğinden söz ediliyor. 30 yıl sonra durum farklı değil. AT'ye alınmamız "süresi belli olmayan geçici bir devre" sonunda gerçekleşecek. göndererek Kuveyt i ilhak ettiğini" bildirdi. Ancak bu ilhak Saddam'ın bugün yaptığt gibi fiili bir işgal değildi. Kuve>T. Irak'ın ilhakmı tanımadığını açıkladı. Arap ülkeleri de Kuveyt'in yarunda yer aldılar. İngiltere, Kuveyt'in bağımsızhğını korumak için bu ülkeye uçak gemileri ve savaş gemiteri yolladı. 1 Temmuz 1961'de asker çıkardı. Arap ülkeleri daha sonra aralannda bölündüler. Bu arada Kuve>l npkı bugün Saddam'ın yaptığı gibi Kuve>t'te bulunan îngiliz askerierinin çekilmesini ve yerierine Arap askerlerinin gelmesini istedi. 20 temmuzda Arap Birliği. Kuveyt'i üyeliğe kabul etti. Irak bir süre Kuveyt'i, tıpkı bugün ABD'nin Irak'a uyguladığı gibi ekonomik ablukaya aldı, hatta İran'dan Kuvevt'e yiyecek taşıyan gemilere ateş açtılar. Ancak abluka sonuç vermedi. Kuvevt bağımsız bir ülke olarak tanındı ve 14 Mayıs 1963"te BM üyeliğine kabul edildi. Irak da dafa fazla inat etmeyerek Ekim 1963'te Kuveyt'i resmen tarudi. Kuveyt o günden, Saddam'ın bu ulkeyi işgal ettiği 2 Ağustos 1990 tarihine dek bağımsız kaldı. Irak lideri Kasım, o tarihlerde Kuveyt'i kâğıt üstünde ilhak eîmişti. Hatta Batılı güçlerin, "Irak, Kaveyt'i yutmak istiyor" şeklindeki sözlerini yalanlarken General Kasım belki de 29 yıl sonra Saddam tarafından gerçekleştirilecek bir senaryoyu dile getiriyordu. 10 Temmuz 1961 tarihli Cumhuriyet'te yer alan AP kaynaklı habere göre şöyle diyordu General Kasım: "Eger ben Kuveyt'i zöria ilhak etmek karannda olsa\dım. evvela işgal eder, ondan sonra ilhak karannı ilan ederdim.." 13 Temmuz 1%1 tarihli gazetede Körfez krizine ' paralel olarak Türkiye'ye yapılan Amerikan askeri yardımının arttırılması, Turk Ordusu'nun gücünün arttınlması ve "NATO'ya dahil diğer bölgelerin kudretlerine müsavi" bir hale çıkarılması da • tartışıhyordu. Avrupa ise yine aynı günkü gazetede, Türkiye'nin "Müşterek Pazar"a. yani bugünkü AT'nin çekirdeğini oluşturan kuruma alınmasını reddetmiş ve Türkiye'nin "süresi belli olmayan geçici bir devre sonunda" belki kabul edilebileceğini kaydetmişti. 14 Temmuz 1961 tarihli Cumhuriyet manşetinde "Müşterek Pazar'a girmek için yapılan müracaatın reddi sert tepki yarattı" denirİcea spotta şu görüşe yer veriliyordu: "Ilgililer Avrupalıların bizi hâlâ şarklı olarak kabul ettikierini belirtiyorJar..." , Ne dersiniz 30 yıJ sonra acaba hangi noktadayız?... Müşterek Pazara girmek için yapılan müracaatın reddi sert tepki yarattı İlgililer Arrapahlarııı bizi hâlâ şarklı olarak kabol ettikierini belirtiyorlar 14 Temmuz 1961 Müşterek Pazar'ın Türkiye'yi üyeliğe almak istemediği haberi üzerine Ankara'dan "sert tepki" geliyor. Spotta sorunun hangi çerçeveye oturtulduğu açık biçimde yer alıyor. "irgililer Avrupalıların bizi hâlâ şarklı olarak kabul ettikierini belirtiyorlar." Evet, AT bizi hâlâ almıyor, biz de hâlâ Batılı olduğumuzu kanıtlamaya çalışıyoruz. Iraktan yeni ilticalar Hakkârfye geçen 750fcşüikKürt ymyUya yerlcftirildi (Cu»lıortT«-Ttl«toı I 4& » UU?. rdn BrnloM Inklı ka MlHelltra KH 24 Temmuz 1961 29 yıl önce de Irak'tan Kürt mülteciler geliyordu. Irak, Kuveyt'i ilhakl etmek istemiyormuşl brcjt I llnlii 3 Temmuz 1961 İngilizlerin asker çıkarmasından iki gün sonra Bağdat Radyosu ağız değiştiriyor ve 'Irak'ın Kuveyt'i ilhak etmek istemediğini'açıklıyor.