Katalog

CUMHURtYET/6 DİZİ-RÖPORT^ tUBAT 1990 40'LARIN CADI KAZANI i G U R M i M C i Turan yoluna'yoldaş'olanlarJM.il 1918. Bir yıl önce patlak veren Sovyet devrimi Çarlık Rusyası'nda Jm.il 1920. Doğu Halkları Kongresi Bakü'de 1831 kişinin katılımıyla1918. Bir yıl önce patlak veren Sovyet devrimi Çarlık Rusyası'nda henüz tümüyle egemen olmuş değildl Enver Paşa İran'ı Almanlarla paylaşmak istiyordu. Azerbaycan'da da bir hükümet kurmak arzusundaydı. Bu hükümetin başına daya kendisi, ya amcası Halil Paşaya da kardeşiNuri Paşa geçecekti. Bu arada Bolşevik kuvvetleriKafkasya 'ya giriyorlardı. 1920. Doğu Halkları Kongresi Bakü'de 1831 kişinin katılımıyla toplanır. Kongredeki 235 Türkten biri de Enver Paşa^dır. Kuzey Afrika Müslümanları adına Kongre'ye katilan Turancı Enver Paşa, konuşmasma 'Yoldaşlar...' diye başlar ve Komünist EnternasyonaVin ilkelerine bağlı olduğunu açıklar. Kongre Başkanı Zinoviev de Enver Paşa 'yı savunur. Almanlarla dost olduk. Almanlar mem- leketimize, ordumuza ve bükümetimize ka- A -t-^+J'.^Ly dar giniiler. Fakat, Almanlardan bazıları, jf\. L&LVllfc bağımsızlığımıza ve onuruma karşı tavtr almaya başladıkları dakikada, hemen ru- 24 Nİsan 1921 hen ve fiilen isyan ettim. Bu ısyanım yü- zündendir ki, savaş içinde bir yıla yakın zaman bu hareketime tarafiar olmayanla- ra karşı tutum takındım. A T ^ "T"uri Paşa'run Almanlarla niçin iş- / ^ k / birliği yaptığını anlayabilmek / ^ y için Paşa'nın geçmişini, aile kö- .X. T kenini ve ilişkilerini incelemek ge- rekir. Bunun için gözlerimizi, 40*Iı yıllara yeni- den dönmek üzere 1920 öncesine çeviriyo- ruz. 1941 yüında Hitler ordulan ile anlaşıp Tu- ran düşleri kuran Nuri Paşa, tttihat Terak- ki'nin üç iinlıi paşasından Enver Paşa'mn kardeşiydi. Enver Paşa, altı kardeşin en büyüğüydü. Enver Paşa Nuri Paşa Ertuğrul Kâmil Buniar Hacı Ahmet Paşa'mn oğullandır. Ertuğrul, 1931 yılında ölmüştür; Kâmil de 1964'te. Enver Paşa'mn iki tane de kız kardeşi var- dır. Birinin adı Mediha, öbürünün Hesane. Kâmil, Enver Paşa'mn 1922 yılında ölü- münden sonra, Paşa'mn eşi Naciye Sultan ile e\'lenmiş; 1964 yılında ölmuştur. Enver Paşa'mn kardeşi Nuri Paşa uzun su- re Almanya'da yaşadıktan sonra Türkiye'ye dönmüş ve Haliç kıyısında bir fabrika aç- mıştır. Nuri Paşa'mn Sait Faik'in öykulerinde adı geçen fabrikası 1949'un mart ayı başında bi- liruneyen nedenlerle bir patlama sonucu yan- mış, Nuri Paşa'da bu olayda ölmüştür. Killigil soyadını alan Nuri Paşa, öldüğün- de zengin bir işadamıydı. Genç yaşta ağabeyi başkomutan vekili En- ver Paşa tarafından paşalığa yukseltilen Yar- bay Nuri, "Kafkas İslam Ordusu Komutam" olarak amcası Halil Paşa ile birlikte Azer- baycan'a girmiş; Gence ve Bakü'de Turan imparalorluğu düşleri kurmuştu. Enver ve Nuri paşalann kız kardeşi Me- diha, Kâzıro Orbay ile evlenmişti. Orbay, 1944 yılında Mareşal Çakmak'ın emekliliğinden sonra Genelkurmay Başkanlı- ğı'na getirilecek, oğlu Haşmet Orbay'ın adımn karıştığı "Neşel Naci cinayeti" sonucunda 29 Temmuz 1946tarihinde gorevinden ayrılacak; 6 Temmuz 1950'de de emekli olacaktı. Kâzım Orbay, 27 Ma- yıs 1960 ihtilalinden sonra oluşturulan Kuru- cu Meclis'in de başkan- lığını yapacaktı. Kurucu Meclis Baş- kanlığı yaptığı günlerde "Sayın" sözcüğunü si- yasal dile yerleştiren Or- bay, 1964 yılında öl- muştu. Enver Paşa'mn am- cası Halil Paşa, Ata- turk'un sımf arkadaşıy- dı. Enver, 1881 doğum- ludur, arncası Halil Pa- şa, Enver'den bir yaş kuçüktür. 1908 Meşrutiyeti'n- den sonra, yeğeni Enver Paşa'mn çevresindeki silahşorlerden biri olan Halil Paşa, Trablus- garp'ta, Kafkas ve Irak cephelerinde savaşmış, 1916 yılında Alman Goltz Paşa'mn ölümü üzerine Irak'taki Al- tıncı Ordu Komutanlığı'na atanmış; bu gö- revdeyken, Ingilizlerin elinden Kutulamare'- yi almıştı. Halil Paşa, Kutulamare'den esinlenerek cumhuriyet döneminde "Kut" soyadım sec- miştir. Halil Kut'un üç çocuğu olmuştu: Cengiz, Aydın ve Şükriye Halil Paşa, Turan imparatorluğu düşleri kurduğu günler, iki yaşında olan oğlu Cen- giz'ı 'Türkistan tahtına oturtacağını' söyler- di! Halil Paşa, Kutulamare'yi jngilizlerden aldıktan sonra, yeğeni Başkomutan Vekili Enver Paşa'mn emriyle Kırmışah ve Hame- dan'ı işgal ile göreviendirildi. Halii Paşa, bu yeni görevleri üstleneme- yeceğini yeğeni Enver Paşa'ya bildirdi. Enver Paşa'mn astığı astık, kestiği "kestikti. Halil Paşa, ister istemez, yeğeninden ge- len bu emirlere uydu. İngilizler de yeniden saldırdılar. Osman- lı ordusu, İngilizler karşısında yenilgiye uğ- radı. Halil Paşa ile Kâzım Paşa (Karabekir) arasında sert tartışmalar yaşandı. Irak cephesinde komutan, Alman Mare- şali Von Der Goltz'daydı. Karabekir, Goltz Paşa'mn kurmay baş- kanlığına getirildi. Halil Paşa, Goltz Paşa'- mn yerine komutanlığa getirilince kurmay zerbaycan' da bulunan Enver Paşa, kardeşi Nuri Paşa'mn rûtbesini bir çırpıda yarbayhktan paşalığa yükseltmiş ve onu ''İslam Orduları Komutam' yapmıştu Nuri Paşa, amcası Şark Ordulan Komutanı Halil Paşa'mn emrinde çalışacaktı. Doğu seferi bu şekilde, tâlecek' yönetilecektL Enver Paşa'mn kafasında i JUran İmparatorluğu' yatmaktaydu başkanlığına da bir Alman subayı aıandı: . Miralay Von Gleich. Gleich, bir süre sonra kendi isteği ile go- revinden aynldı. Gleich'ten sonra aynı göreve Miralay Krecmer atandı. 6. Ordu Ingilizlere karşı koyamadı; 11 Mart 1917'de Bağdat, tngilizlerin eline geçti. İngiliz Kuvvetleri Komutanı General Mod, Hicaz Kralı Hüseyin'den bir kutlama telgrafı aldı. Kral Hüseyin telgrafmda "In- giiiz ordulanmn başanlan için dua etüğini" bildiriyordu. Bağdat'ın lngilizlerin eline geçmesı, Al- man ve Osmanlı ordulan için onur kırıcı bir yenilgiydi. Alman Genelkurmay karargâhı, Enver Paşa'yı yönlendirmiş, Enver Paşa, amcası Halil Paşa'mn muhalefetine rağmen 6. Or- du'yu lran sefenne çıkartmıştı. Bağdat'ı İngilizlerden gen alma hareketi General Falkenhein'e verilmişti. Falkenhein'e Istanbul'da "Tiirk Mareşali" unvanı verildi. 1944 yılında ırkçılık-Turancıhk davası ne- deniyle tutuklanacak olan Hiiseyin Hiisnü Erkilet de Alman generalinin kurmay baş- kan yardımcısı olarak görev yapıyordu. Falkenhein Paşa, Halep'te Enver Paşa ile bir araya gelerek askeri harekât üzerinde ko- nuştu. Toplantıya, Halil Paşa, Cemal Paşa ve Mustafa Kemal Paşa da çağrıldılar. Diyarbakır'daki 2. Ordu Komutaıu Mus- tafa Kemal Paşa, 7. Ordu Komutanlığı'na atandı. İsmet Paşa da bu orduda görevliy- di. İngiliz ve Türk ordulan kıyasıya savaşa tutuşmuşlardı. Arap-tngiliz işbirliği İngiliz- lere savaşta üstünlük sağlıyordu. Şerif Hii- seyin komutasındaki Araplar, tngiliz donan- masının desteği ile Hicaz kıyılannı ele ge- çirmişti. Akabe'de de bir Arap birliği bölgede de- netimi ele geçirmişti. Alman generali Falkenhein, Enver Paşa'- dan 7. Ordu'nun Filis- tin'e yönelmesini istedi. Enver Paşa, ordunun Irak'ta kalmasından ya- naydı. Cemal Paşa komuta- sındaki birlikler de Gaz- ze'de başarı göstermiş- lerdı. İngiliz Generali Mod, Türk ordusunu, Gene- ral Baratof komutasın- daki Rus ordusu ile ken- di komutasındaki İngi- liz ordusu arasında sı- kıştırmayı planlıyordu. Bu ingiliz planı Gene- ral Ali thsan (Sabis) ko- mutasındaki birliklerce boşa çıkarıldı. Aradan yıllar geçe- cek, General Ali İhsan Sabis ve Alman Mareşa- li Falkenhein'ın kurmay başkan yardımcısı Ge- neral Hüseyin Erkilet, 1944 yıhnda ırkçıhk- Turancılık-davası sanık- ları olarak Sansaryan Hanı'ndaki tabutluk hücrelerinde gözaltına alınacaklardı! İngilizler karşısında direnen 13. Kolordu Komutanı Ali Ihsan Pa- şa, lngilizlerin saldırılar sırasında kaçan Alman Tumen Komutanı Sir- denbah'ı gorevinden alarak yerine Nazmi'yi (Solok) getirdi. İngilizler bastınyordu. Amaçlan Filistin'i ele gecirmekti. İngiliz ordusu 250 bin kişilikti. Türk or- dusu da 50 bin kişiden oluşmaktaydı. Cemal Paşa, Gazze"de tngilizlere karşı za- fer elde etmişti. Gazze'de Alman Von Kress komutasındaki Türk birlikleri, Ingilizlere karşı direnmişlerdi. Gazze direnişi Türk genelkurmayımn mo- ralini yükseltmişti. Enver Paşa, Bağdat'ın geri alınmasım is- temekteydi. 7. Ordu Komutam Mustafa Ke- mal Paşa, Enver'in bu planlanna karşıydı. Mustafa Kemal, Enver Paşa'ya yazdığı mektupta, Osmanlı askerlerinin bir Alman komutanın emrine verilmesine de karşı çı- kıyordu. Bu tartışmalar sonunda Mustafa Kemal Paşa, 9 Ekim 1917 günü gorevinden istifa et- tiğini bildiriyordu. Zarlar atılmıştı. Kudüs düşmek üzereydi. Enver Paşa, Filistin Yırdırım Ordulan Grubu Komutanhğj'nı Alman Generali Fal- kenhein'e, Suriye ve Batı Arabistan ordula- rının komutanlığını da arkadası Cemal Pa- şa'ya verdi. Alman-Osmanlı işbirliği sonuç vermemiş; İngilizler zafer üzerine zafer elde etmişler- di. 9 Aralık 1917 günü tngiliz kuvvetleri Ge- neral Allanby komutasında Kudüs'e ginne- yi başanyorlardı. BABA VE OGULLARI — Ortada Hacı Ahmet Paşa, solda Binbaşı Enver, sagda öğrenci Nuri. Enver Paşa'mn Turan düşlerini, kardeşi Nuri Paşa diriltmeye çalışacakur. İngilizler, Araplarla işbirliği yaparak Al- man generalleri yönetimindeki Osmanlı or- dusunu Arap Yanmadasfndan çıkarmaya çalışıyorlardı. General Allanby, Asım Paşa (Gündöz), Mersinli Cenud Paşa ve Ali Fuat Bey'in (Or- general Ali Fuat Erdcn) komutasındaki Türk birlikleri ile çatışmaya tutuştular. Türk askerleri Şeria yakınlarında Ingiliz- leri püskürtmuştü. Ingilizler, Kerkük'e doğru yürüyüşe geç- mişlerdi. Tam bu sırada 6. Ordu Komutanı Halil Paşa, yeğeni Başkomutan Vekili Enver Pa- şa'dan şu telgrafı alıyordu: "Şark Ordulan Komutanlığı'na atanmış buluauyorsunuz." Halil Paşa, hemen yeni görev ine başladı. Enver Paşa, Azerbaycan ve Kuzey Kafkas- ya'daydı. Enver Paşa, kardeşi Nuri Paşa'mn rütbe- sini yarbayhktan bir çırpıda paşalığa yük- selterek Nuri Paşa'yı "tslam Ordulan Ko- mutam" yaptı. Nuri Paşa, amcası Halil Paşa'mn emrin- de çalışacaktı. Doğu seferi Enver Paşa ve Enver Paşa! nın amcası ve kardeşi tarafından yönetilecek- ti! Enver Paşa'mn kafasında "Turan impara- torluğu" yatmaktaydı. Yeğeni Nuri Paşa da İslam Ordusu adı ve- rilen altı bin kişilik bir askeri birlikle Bakü- yü sarmıştı. Nuri Paşa'mn ilk saldırısı başarılı olma- dı. Bakü'ye ikinci saldırı Halil Paşa tarafın- dan başlatıldı. tngiliz askerlerinin elindeki Bakü, 1918 yıiı eylülıinde Halil ve Nuri paşalar yönetimin- deki İslam Ordusu'nca ele geçirildi. Halil Paşa, Bakü'ye Kurmay Başkanı Al- raan Miralayı Parakuin ile beraber girmişti. Alman Miralay, Türkler ve Ermeniler ara- sındaki çatışmalardan tedirgin olmuştu. Bu yüzden istifasını verdi ve Halil Paşa'dan ay- rıldı. Aynı günlerde Tebriz de Kâzım Karabe- kir tarafından alınıyordu. Enver Paşa, tslam Ordusu Komutam olan kardeşi Nuri Paşa'ya yeni bir emir vermişti: "Şarki Kafkas hükümeti kurdur!" Kurulacak hükümet, bir îslam hüküme- tiydi. Nuri ve Halil paşalar bu iş için hemen kol- lan sıvadılar. Ancak pek başarılı olamadı- lar. Mezhep ayrıhklan, Kafkasya'da bir tslam devleti kurulmasını engelliyordu. 1917'de patlak veren Sovyet devrimi Çar- lık Rusyası'nda o günlerde henüz tümüyle egemen olmuş değildi. Enver Paşa, Iran'ı Al- manlarla paylaşmak istiyordu. Azerbaycan- da da bir hükümet kurmak arzusundaydı. Bu hükümetin başına da ya kendisi geçe- cekti ya amcası Halil Paşa, belki de kardeşi Nuri Paşa! İngilizler, yeniden Bakü'ye göz dikmişler, İran'dan devşirdikleri paralı askerlerle Ba- kü çevresine kadar ilerlemişlerdi. Bolşevik kuvvetleri de Kafkasya'ya giriyor- lardı. Almanlar, Baku'nün Türkler tarafından ele geçirilmesinden hiç de hoşnut değiller- di. Enver Paşa, Kafkasya'ya Çerkes asıllı Yu- suf tzzet Paşa'yı göndererek Kuzey Kafkas hükümeti kurdurmayı başarmıştı. Başarmıştı, ama artık Enver Paşa'mn da yazgısı belli olmuştu. Enver, bu kaçınılmaz yazgıya karşı umut- suzca direnir. Kardeşi Nuri Paşa'ya bir telg- raf çekerek Azerbaycan'a geçmek istediğini bildirir. Kardeşinden bu konuda ne duşün- düğıinü sorar. Yamt, amcası Halil Paşa'dan gelir: "Burada kimseye güvenilmez." Daha sonra olaylar birbirini izleyecekti: Yıl 1920: TBMM, Bolşeviklere Kafkasya güvencesi veriyor Azerbaycan Sovyetler'in olsun TBMM Başkan]ığı'ndan 15'inci Kolordu Komutanlığı'na 1920 yılı mayıs ayında gönderilen yönerge: 1- Emperyalist hükümetler aleyhine harekâtı ve bunların tahakküm ve esareti altında bulunan mazlum ınsanların kurtarılması gayesi güden Bolşevik Rusya ile iş ve harekât birliğini kabul ediyoruz. 2- Bolşevik kuvvetleri, Gürcistan üzerine askeri harekât yapar veyahut yürüteceği siyaset ve göstereceği tesir ve nüfuzla Gürcistan'ın Bolşevik ittifakma girmesini \e İngiliz kuvvetlerini çıkarmak üzere buniar aleyhine harekâta başlamasını sağlarsa, Türkiye hükümeti de, emperyalist Ermeni hükümetine karşı askeri harekât yapmayı ve Azerbaycan hukumetini Bolşevik devlet zümresine katmayı taahhüt eder. 3- İlk önce milli topraklanrmzı işgal altında bulunduran emperyalist kuvvetleri atmak ve ilerde emperyalizra aleyhine beraberce yapacağırnız mücadele için kuvvetlerimizi geliştirmek üzere, şimdilik ilk taksit olarak 5.000.000 altın (ruble) ve karar verilecek miktarlarda cephane vesair teknik araçiarın sıhhi malzemenin ve yalnız doğuda harekât yapacak kuvvetlerimiz için erzakın Rus Sovyet hükümetince sağlanması lazımdır. Mali sıkmtımızı biliyorsunuz. tstanbul ile alakanın kesilmesinden dolayı oradan para getirmek ve vilayetlerin mahalli gelirleriyle idarelerin sağlanması mümkün değildir. Gönderilecek heyetin Azerbaycan hükümetiyle gereken teşebbüslerde bulunarak çok önemli olan paranın, hatta borç almanın sağlanmaana çalışması uygundur. (Genelkurmay Harp Tarihi, Arşiv No: 5/2793 dosya No 68. - Türk İstiklaJ Harbi, 3 cilt, Gen. Kur. Bşk. Harp Tarihi Dairesi resmi yayın. S: 80) Taiat Paşa hükümeti istifa ediyor; Talat, Cemal ve Enver paşalar U-67 Alman deni- zaltısı ile 7 Kasım 1918 günü yurtdışına ka- çıyorlardı. Alman denizaltısı İttihatçı paşalan Kara- deniz'de Evpotra'ya bırakmıştı. Enver Paşa, Berlin'e gitmek üzere bilinen trenden aynlıyor. Moskova'ya doğru tek ba- şına yola koyuluyordu. Ruslara karşı verilen savaşın başkomuta- nı şimdi Rus topraklarındaydı. Bindiği tekne rüzgâra kapıhr. Paşa, üç gün üç gece dalgalarla boğuştuktan sonra Kınm- da yeniden karaya çıkar. Rusya'da kendisini nasıl bir yazgı bekle- mekteydi? 1908 yılı haziramnda Abdülhamid yönetimi- ne karşı Selanik'te dağa çıkan Enver, şimdi yeni- den tek başınadır. Enver Paşa'mn kaçı- mlmaz yazgısı Rusya'da sonuçlanacaktı. Üç İttihatçı paşarun yazgısı da ortaktı; Talat Paşa Berlin'de, Cemal Paşa da Tiflis'te Erme- nilerce öldurülecek. En- ver Paşa da giriştiği se- rüvenden sonra bir Bol- şevik birliği ile Pamir Dağı eteklerinde tutuş- tuğu çatışma sonucunda can verecekti. Talat Paşa'mn yerine sadrazam olan Ahrnet lzzet Paşa, İslam ve Ku- zey Kafkas islam ordu- larının kaldırıldığmı bil- diriyor ve böylece En- ver, Nuri ve Halil paşa- ların Turan ülküleri su- ya düşuyordu. 30 Ekim 1918 günü imzalanan Mondros Mütarekesi gereğınce Bakü tngilizlere geri verilmiş, Enver Paşa'- mn emriyle girişilen Azerbaycan seferi bü- yük bir dram ile sonuçlanmıştı. Enver Paşa yundışına kaçmış, kardeşi Nuri Paşa, Erzurum'da tutuklanmıştı. Amcası Halil Paşa da Istanbul'u işgal eden İngilizterce Bekirağa bolüğüne kapa- tılmıştı. Halil Paşa, bir kolayım bularak tngiliz- lerin elinden kaçar ve Doğu Anadolu'va ge- çer. Halil Paşa, sınıf arkadası olan Mustafa Kemal Paşa'ya güvenmektedir. Mustafa Kemal, Halil Paşa ile Sıvas'a gi- ustafa Kemal, Sakarya Savaşı'nı kaybetse Lenin, Enver Paşa'yı Müslümanlardan oluşan bir orduyla Anadolu'ya yollayacaktır. Enver, bu beklenti ile planlannı yapar. Sakarya Savaşı kazanıhr. Böylelikle Enver Paşa'mn Anadolu düşleri suya düşer. der ve Halil Paşa'ya burada önemli bir gö- rev verir: Sovyetler'den askeri yardım sağlamak. Hali! Paşa, Moskova'ya gider. Enver Paşa da Kırım'da hasta yattıktan sonra trenle Berlin'e gider. Berlin'de kendisini Talat ve Cemal paşa- lar karşılarlar. Ittihatçılar, Çin Türkistaru'nda, Afganis- tan'da, İran'da ve Kuzey Kafkasya'da ihti- laller yapmayı planlarlar. Enver ve öteki İttihatçJar, İngilizler ve Fransızlar ile işbirliği yapmak isterler. Çalınan kapılardan yamt alamazlar. Fransızlardan olumlu yamt alırsa Enver Paşa hemen Kafkasya ve Türkistan'a geçecek- tir. Cemal Paşa, Fransa Başbakanı Poincare ile görüşür. O sırada karşılanna bir Rus Marksisti çıkar: Kari Radek... Radek, gazetecidir. Enver Paşa, Berlin'de Sovyet devrimcisi Karl Radek ile karşılaşır. Hem Talat Paşa hem Enver Paşa bu ateşli Rus ihtilalcisi ile hemen kaynaşırlar. Lenin'in yakın arka- dası olan Radek, bütün uluslararası kongrelere katılır ve Sovyet ihtila- linin yayılmasına çahşır- dı. Radek, iyi bir örgüt- çüydü. İttihatçılar da öyle. Radek ile Enver Paşa hemen anlaştılar. İlk hedef, Moskova'- dır. Enver Paşa, Radek'in sağladığı uçakla ya- nında İttihatçılardan Dr. Bahattin Şakir ile birlikte Moskova'ya doğru yola koyulur. Uçak, Moskova yerine yannşlıkla Leton- ya'ya iner. Enver Paşa tutuklanır. Bahattin Şakir, Kızılay doktoru. Enver de sıhhiye eri kimlikleri taşırlar. Enver Paşa, gızlice Almanlara haber gön- derir. Almanlar, cezaevi yakınlarına bir uçak indirirler. Enver ve Dr. Bahatttin Şakir, görevliler ile boğuşarak uçağa binmeyi başarırlar. Uçak, Enver Paşa ve Dr. Bahattin Şakir'i Berlin'e geri getirir. Enver Paşa, ikinci kez uçakla Moskova 1 ya gitmeye çalışır. Uçak yolda düşer! Paşa yine kurtulmuştur. Enver Paşa yeniden Berlin'e döner. Üçün- cü kez yine Moskova'ya uçakla gitmeye ça- lışır. Bindiği uçak yine düşer! Tlıtuklanır, Estonya'da Riga Cezaevi'nde kalır ve yeniden Berlin'e döner. Enver Paşa, Moskova'ya ulaşmak orada Sovyet devrimcileri ile çalışmak ister. ittihatçılardan Cemal Paşa'ya 1919 yılın- da yazdığı mektupta yeni siyasal düşünce- lerini ve taktiklerini şöyle açıklar: 1- İslarn milletlerinin kurtarılması. 2- Ortak hedefimiz, Avrupa'mn emperya- lizmi ve kapitalizmidir. Trenle Moskova'ya gidecektir. 3- Kurtanlan memleketlerin iç siyasetin- de din esaslanna dokunmamak koşulu ile sosyalizmi kabul. Enver, tutuklu bulunan Marksist Radek'in cezaevinden kurtanlması için çalışır. İttihatçı ve Bolşevik örgütçüluğü Radek'in cezaevinden kaçınlmasında yeniden kanıt- lanır. Enver Paşa, Radek'in kaçırılmasından sonra Berlin'den trene biner ve Moskova'ya adırmm atar. Paşa, yepyeni bir serüvene doğru dört nala koşmaktadır. Rus Marksisti Radek, İttihatçılara Mos- kova yolunu açmıştır. Alman askeri istihba- rat servisi de bûtün gücüyle İttihatçılara yar- dım eder. Bu yardım, Alman Generali Zekt tarafın- dan sağJanır. General Kostring, Enver Pa- şa'mn tutuklu bulunduğu cezaevinden kaçı- nlma işini örgütler. Enver Paşa Moskova'da Rus Marksistleri ile temasa geçer. Enver Paşa'mn amcası Halil Paşa da ay- nı günlerde Moskova'dadır. Enver Paşa "Ali" kod adını kullanır, amcası da "Yoldaş Ha- lil!" Yoldaş Halil, Mustafa Kemal tarafından Moskova'ya gonderilmiştir. Halil Paşa, Sov- yet Dışişleri Bakanı Çiçerin ile görüşüp, An- İcara hükümeti adına Sovyetler'den silah ve para yardımı ister. Sovyetler, Anadolu'ya külçe altın ve silah gönderirler. Halil Paşa, külçe altınlan akrabası Doğu Cephesi Komutanlığı Kurmay Başkanı Ka- zım (Orbay) Paşa'ya teslim eder. Lenin, o günlerde Doğu Halkları Kurul- tayı'nı toplamaya çalışmaktadır. Lenin, kongre karannı, Komünist Enternasyonal Yürütme Kurulu'na aldırtır. Doğu Halkları Kongresi 1 Eylül 1920 gu- (Arkası /«. Sayjaaa)