Catalog

12 Celal Bayar, İsmet İnönü’nün tasfiye listesini görünce istifa etti. 3 Aralık 1945’te Demokrat Parti’yi kurdu C 14 dizi 4 MAYIS 2007 CUMA Siyasi hava iyice geriliyor Karşılıklı güvensizliğin tohumları atıldı Mayıs 1950 seçimleYırcalı (Balıkesir) ve Fuat Hurinden sonra, DP’nin lusi Demirelli (İstanbul) seçiltüm üyeleri adeta di. Başkan Koraltan birleşime “zafer sarhoşluğu” içine girerara vermeden Cumhurbaşkanken Cumhurbaşkanlığı için islığı seçimine geçti. Bu seçimde mi öne çıkanlar Halil Özyö453 üye oy kullandı, Celal Barük, Ali Fuat Ceyar 387 oyla ilk sibesoy, Nihat Revil ve 3. Cumhurşat Belger, Sadri başkanı oldu. SeMaksudi Arsel, çimlerde İsmet Hamdullah Supİnönü’ye 64 oy hi Tanrıöver ve çıktı ve 64 oy da Sıddık Sami boş kullanıldı. Onar oldu. AnaCelal Bayar Çandolu’dan gelen kaya Köşkü’ne genç milletvekilçıktıktan sonra leri bir araya geAdnan Menderes lip Celal Bayar’ın başkanlığında yeni Cumhurbaşkanlıhükümet kuruldu. ğına karşı çıktılar. Ancak söylentiler Otellerde yapılan durmuyor, ordutoplantılarda Banun her an müdayar’ın partinin halesi bekleniyorbaşında ve başba 24 Mayıs 1950 tarihli du. Bu söylentileCumhuriyet gazetesi. rin arkası kesilmekan olarak kalmasını istediler. yince, DP hükü30 yaşında Gümüşhane ilinmeti 6 Haziran 1950 tarihinde den Ankara’ya milletvekili olaordu üzerinde büyük bir operak gelen ve sayıları bugün bir rasyon gerçekleştirdi ve komuelin parmakları olarak kalan tanlar arasında tasfiye yaptı. Bu tasfiyede Genelkurmay Başkanı Org. Abdurrahman Nafiz Gürman’ın yerine Org. Nuri Yamut, 2. Başkan Org. İzzet Aksalur yerine Korg. Şahap Gürler getirildi. Org. Salih Omurtak, Org. Kazım Orbay, Org. Hakkı Akoğuz ve 20’ye yakın general ile 150 kişiye varan albay emekli edildi. Ordu komutanları Org. Asım Tınaztepe, Org. Muzaffer Tuğsavul, Org. Mehmet Berköz, Deniz Kuvvetleri Komutanı Ora. Mehmet Ali Ülgen ve Hava Kuvvetleri Kom. Org. Zeki Doğan Askeri Şura’ya ya da merkeze alındı. İşte bu değişiklikler sağ partiler ile askerin arasının açılmasına neden oldu. Karşılıklı güvensizliğin tohumu Celal Bayar muhalefet yıllarında. (1949) böyle atıldı. üyelerden biri olan Halis Tokdemir o günü şöyle anlatıyor: “Doğru dürüst toplanacak yerimiz bile yoktu. Ama biz önce küçük yerlerde bir araya geldik ve tam 63 kişi olduk. Celal Bayar’ın yerinde kalmasını istiyorduk. DP’yi kuranlar kendi aralarında karar vermişler. Bize Tevfik İleri geldi. Git onlara durumu anlat, karşı çıkmasınlar demişler. Ayrıca sakın Meclis dışında toplanmayınız, sizi kolaylıkla toplar götürürler, dendi. Neyse Meclis’te grup toplantısı yapıldı, Celal Bayar’ın cumhurbaşkanı olmasına karar verildi. Oylamada ben yine Bayar’a oy vermedim. Ama bizim 63 kişi oylamada 3 kişiye iniverdi.” MECLİS’TE Ordunun 27 Mayıs 1960’ta idareye el koyması sonucu TBMM’de partiler arasında parçalanma ve askersivil çekişmesi ile Cumhurbaşkanlığı seçimleri değişik görünümler sergiledi. elal Bayar’ın ailesinin Horasan’dan geldiği ileri sürülürken Bayar’ın babası Abdullah Fehmi Efendi’nin Plevne civarına yerleştiği ve evlendiği belirtiliyor. Fehmi Efendi sonra Türkiye’ye geldi ve Umurbey’e yerleşti. Mahmut Celal Bey (Bayar) Bursa Umurbey’de doğdu. Burada zengin bir ailenin kızı olan Reşide Hanım’la evlendi. Mahmut Celal bu arada Mahmut Şevket Paşa harekâtına gönüllü gitti. Çatalca’ya kadar gelen Bulgar ordusuna karşı da savaşan askerler arasında yer aldı. Bayar, bankacılığa da Bursa’da başladı. Bir süre Orient Bank’ta çalıştı. 1919’da Manisa mebusu olarak İstanbul’a gitti. 1920’de bu kez Saruhan mebusu olarak Ankara’ya gitti. C 28 Mayıs 1960 tarihli Cumhuriyet Bayar 27 Mayıs ihtilali ile iktidardan alınırken ihtilalin başına geçen Gürsel’in, ‘Bütün fenalıklar bu zattan geliyor’ dediği ileri sürüldü. Atatürk’ün vefatından sonra, İnönü Cumhurbaşkanı seçilince, Bayar’dan Başvekil olarak görevine devam etmesi istendi. Ancak Bayar 1939 genel seçimleri öncesi, İnönü’nün milletvekilleri arasında tasfiye listesini görünce istifa etti. Bir süre sessizce bekledi ve 3 Aralık 1945 tarihinde hem partiden ve hem de mebusluktan istifa ederek DP’yi kurdu. 1950 yılından itibaren yapılan seçimlerde oy dağılımı şöyle: 1950 Demokrat Parti yüzde 53, Cumhuriyet Halk Partisi yüzde 39 1954 Demokrat Parti yüzde 56.6, Cumhuriyet Halk Partisi yüzde 34.7 1957 Demokrat Parti yüzde 47.3 Cumhuriyet Halk Partisi yüzde 40.6 Celal Bayar 27 Mayıs 1960 ihtilali ile iktidardan alınırken bu ihtilalin başına geçen Org. Cemal Gürsel’in, “Bütün fenalıklar bu zattan geliyor” dediği ileri sürüldü. Celal Bayar 103 yaşında yaşamını yitirdi. Ordunun 27 Mayıs 1960’ta idareye el koyması sonucu TBMM’de partiler arasında parçalanma ve askersivil çekişmesi ile Cumhurbaşkanlığı seçimleri değişik görünümler sergiledi. 27 Mayıs harekâtı ile anayasa değiştirildi. Millet Meclisi’nden ayrı olarak Cumhuriyet Senatosu kuruldu. Seçim yasasında yapılan değişiklikle, Senato’da çoğunluk, Millet Meclisi’nde nispî temsil sistemi benimsendi. dan Org. Ragıp Gümüşpala başkanlığında DP’nin devamı sloganı ile ortaya çıkan Adalet Partisi (AP) özellikle Senato’da başarılı oldu. Ayrıca seçim meydanlarında Gümüşpala ve arkadaşları cumhurbaşkanını da seçeceklerini ilan ettiler. Seçimler sonuçlandıktan sonra Adalet Partisi’nin aynı kulvarda koştuğu Yeni Türkiye Partisi ile birlikte olduğu takdirde çoğunluğu sağladıkları anlaşıldı. Böylelikle hem Senato’da ve hem de TBMM’de istediklerini yapabilecekler ve seçtireceklerdi. Nitekim bu iki partinin cumhurbaşkanı adayının Samsun’dan AP listesinden bağımsız olarak senatör olan Prof. Ali Fuat Başgil olduğu gayriresmi olarak açıklandı. Siyasi hava iyice gerilmiş, darbe yapan askerler kendi aralarında bile çelişkili ifadeler vermeye başlamışlardı. SESSİZCE BEKLEYİŞ Atatürk’le beraberdi artık. Atatürk onu silah almak üzere Almanya’ya gönderdi, bu süre içinde Lozan Konferansı’nda da danışmanlık yaptı. İstiklal Savaşı’ndan sonra İsmet İnönü’nün kabinesinde Mübadele ve İskân Bakanlığı yaptı. İş Bankası’nı kurduktan sonra 1932’de İktisat Bakanlığı’na döndü. ÇELİŞKİLİ İFADELER 15 Ekim 1961 tarihinde yapılan genel seçimde eski Genelkurmay başkanların Çankaya’da liderlere taahhütname imzalatıldı Başgil (ortada), adaylığını koymaya karar verdiği günlerde. (1961) DP YİNE İkinci bir darbe nasıl önlendi G ürsel’in Cumhurbaşkanlığı nedeniyle Prof. Dr. Ali Fuat Başgil olayını da anımsatmakta yarar var. Prof. Başgil ünlü bir hukuk hocası ve düşün adamı olarak tanınıyor. Başgil, 1960 ihtilaline açık bir şekilde karşı çıkarak takibata uğradı ve yurtdışına çıktı. Başgil, seçimlerin kazanılması halinde Cumhurbaşkanlığı’na aday olacağına dair söz verdi. Bu haber üzerine ordunun üst kademesi harekete geçti. Milli Birlik Komitesi’nden Kamil Karavelioğlu’nun açıklamasına göre, seçimden hemen sonra yine Komite’den Suphi Karaman ile Haydar Tunçkanat İstanbul’a giderek Prof. Başgil ile görüştüler ve Başgil’in adaylıktan vazgeçmesini sağladıkları haberi yayıldı. Başgil aday olduğunu yineledi. TBMM’nin toplanmasından bir gün önce, geç saatlerde Başgil, Başbakanlık’a davet edildi. Başgil Tahsin Demiray ile gitti. Başgil’i Fahri Özdilek ile Sıtkı Ulay karşıladı. Daha sonra da teyit edilen görüşmede Özdilek ve Ulay, Başgil’in aday olmamasını, aksi halde ikinci bir darbenin geleceğini bildirdi. Başgil, istifa İLK SİVİL... Yeni Meclis ilk toplantısını 22 Mayıs 1950’de en yaşlı üye Hüseyin Cahit Yalçın başkanlığında yaptı, yemin töreni tamamlandı. İçel Milletvekili Refik Koraltan Meclis Başkanı, başkanvekilleri de Sıtkı 1954 yılında yapılan genel seçimler sonunda, CHP yine geride kaldı. DP çoğunlukla tekrar TBMM’ye gelmesini bildi. 14 Nisan 1954 tarihi yeni Meclis üyeleri toplandı, yemin töreninden sonra da Refik Koraltan değişmedi, yine meclis başkanı seçildi. Başkan Koraltan ara vermeden Cumhurbaşkanlığı seçimine geçti. 541 seçilmiş üyesi olan bu birleşimde oylamaya 513 üye katıldı. Celal Bayar 486 oy toplayarak cumhurbaşkanı seçilirken 27 oy da boş çıktı. Bir yıla yakın erken yapılan 1957 seçimlerinin galibi yine DP oldu. 11 Kasım 1957 tarihinde toplanan Meclis’te üye sayısı 610’du. Meclis başkanlığına tekrar Refik Koraltan seçildi. Koraltan her zaman olduğu gibi birleşime ara vermeden Cumhurbaşkanlığı seçimine geçti. Oylamaya 413 üye katıldı. Celal Bayar 409 oyla seçilirken 4 oy da boş çıktı. ederek Ankara’yı terk etti. Bir başka iddiaya göre Prof. Başgil otelinden gece yarısı zorla çıkarıldı. Bolu’ya kadar götürülüp bırakıldı. Senatörlükten istifası da telgrafla Bolu’dan geldi. ? GÜRSEL TEK ADAY Bu arada 21 Ekim 1961’de imzalanan bir protokol ile ordunun yeniden harekete geçmesi söz konusu oldu. Bunun için ordu üst kademesi önce İstanbul’da Harp Akademisi’nde toplandı, seçim sonuçları beğenilmediği için müdahalede mutabık kalındı. Bu toplantının ikincisi Ankara Mürted Askeri Havaalanı’nda yapıldı. Bu komutanlar arasında Faruk Gürler, Celal Eyiceoğlu, Faruk Güventürk, Refik Tulga, Namık Kemal Ersun, Suat Aktulga, Recai Baturalp, Bedrettin Demirel, Talat Aydemir ve Muhsin Batur gibi ordunun tepe noktalarında görevli kişilerin bulunduğu ifade edildi. Cemal Gürsel’in tek aday olarak cumhurbaşkanı seçilmesi ve daha sonra da hükümetin istenildiği gibi kurulması ile ikinci bir darbe önlenmiş oldu. rdu, Org. Cemal Gürsel’in mutlaka cumhurbaşkanı olmasını istiyordu. Cumhuriyet Senatosu ve TBMM’nin seçilmiş üyeleri 25 Ekim 1961’de toplandı. Yemin töreni en yaşlı üye olarak İsmet İnönü’nün başkanlığında başladı, ancak yemin işlemi bir günde tamamlanamadı. Ertesi gün yeminler Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun başkanlığında sürdürüldü. Yemin töreninin ardından Başkan Karaosmanoğlu, Cumhurbaşkanlığı seçiminin yapılacağını açıkladı. Bu sırada Diyarbakır Milletvekili Hilmi Güldoğan’ın Cumhurbaşkanlığı için Org. Cemal Gürsel’i aday gösterdiğine dair önergesi okundu. Oylama tek adayla yapıldı. 450 milletvekili, 150 senatör ve 38 tabii senatörden oluşan ortak genel kurulda 607 oy kullanıldı. 434 oyla Gürsel cumhurbaşkanı seçildi, diğer oylar boştu. O alan haberler şöyle: “Ordu partilerle anlaştı, Meclis bugün açılıyor”, “Liderler orduya garanti verdiler”, “General Tansel (Hava Kuvvetleri Komutanı) Gürsel’in Cumhurbaşkanlığı tamam dedi.” MİLLİ BİRLİK KOMİTESİ Çankaya Doruğu’nda liderlere taahhütname imzalatıldı. Buna göre Gürsel’in Cumhurbaşkanlığı’ndan ayrı olarak orduyu rahatsız edici girişimler yapılmayacak, af konusu gündeme gelmeyecekti. Yeni Cumhurbaşkanı Gürsel bir askerdi. Gürsel, Kara Kuvvetleri Komutanı iken 27 Mayıs öncesi mayıs başında Milli Savunma Bakanı Ethem Menderes’e bir mektup verip izinli olarak Ankara’dan ayrıldı. Giderken emekli olacağını ve LGİNÇ gidişatın iyi olmadığını OLAYLAR belirtti. Ne var ki Gürsel, 27 Mayıs’tan sonra Bu seçim öncesi birda Silahlı Kuvvetler leşimde ilginç olaylar Birliği’nin başına geçti, yaşandı. Milli Birlik darbeyi kabullendi. Komitesi’nin ikinci Böylelikle 8 yüzbaşı, Cemal Gürsel, Milli Birlik Komite 10 binbaşı, 7 yarbay, 8 adamı Fahri Özdilek si’nin yemin töreninde. (1960) söz aldı, kürsüye geldi. albay ve 5 generalden Özdilek, “İkinci Cumoluşan 38 kişi ülkede huriyet hayırlı olsun” idareye el koydu. Gürdedi. Açış konuşmasını yapan Cemal Gürsel’in başkanlığındaki bu idarenin adı Milsel ise askeri üniformasıyla geldi. li Birlik Komitesi idi. Ancak yönetim koGürsel’in cumhurbaşkanı seçilmesiyle nusunda söz konusu 38 kişi anlaşamadı. politikacılar ve ülkemiz üzerinde dolaştırıBazı çevrelere göre komitede yer alan bazı lan karabulutlar bir süre için de olsa dağılüyeler askeri yönetimin en azından 10 yıl dı. Nedeni de seçimlerin sonucu alındıkdevamını istediler. Karşı çıkan çoğunluk, tan sonra, komutanlar ile bazı parti liderkomiteden 14 kişiyi görevden aldı ve dış leri arasında toplantılar günlerce sürdü. O görevlere atadı. O günlerde bu atamalar gün bazı gazetelerin başlıkları olayın vaha“14’ler Harekâtı” olarak Türk siyasi haymetini ortaya koyuyordu. Gazetelerde yer atında yer aldı. İ B İ T T İ