Catalog

10 ST R A T E J İ c Cumhuriyet Strateji 24 Kasım 2008/230 asım 2008’de TürkiyeAzerbaycan arasında üç önemli ziyaret gerçekleşti. 15 Ekim’de yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimini ikinci defa kazanan Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev geleneği bozmayarak ilk yurtdışı gezisini 56 Kasım’da Türkiye’ye yaptı. Ardından 13 Kasım’da Abdullah Gül Bakü’de yapılan Enerji Zirvesi’ne katılmak için Bakü’ye gitti. Ermenistan ziyareti sonrası 10 Eylül 2008’de Gül’ün Azerbaycan’a yaptığı ziyareti de hesaba kattığımız zaman son üç ayda iki ülke Cumhurbaşkanları toplamda üç defa görüşmüş oldu. 6 Kasım’da ise ikinci önemli ziyaret Türkiye Cumhuriyeti Genelkurmay Başkanı İlker Başbuğ’un Azerbaycan Savunma Bakanı Sefer Ebiyev’in davetiyle ilk yurtdışı gezisini Azerbaycan’a yapmasıydı. Son üç ayda yapılan ziyaretler bölgede gelişen bazı olaylara paralel gelişmesi açısından önem taşıyordu. İlham Aliyev’in Türkiye ziyareti 2 Kasım 2008’da Dağlık Karabağ “sorununun” çözümü için Moskova’da RusyaAzerbaycanErmenistan arasında imzalanan Moskova Bildirgesi ve Abdullah Gül’ün Ermenistan ziyaretinden sonra Türkiye’ye yapılan en üst düzey ziyarettir. K Cavid VELİEV TUSAM Kafkasya ve Yakındoğu Masası cveliev@tusam.net Kafkasya’nın gündemi yoğun GürcüRus çatışmasının ardından hareketlenen Kafkasya’da diplomatik girişimler yoğunluk kazandı. Azeri ve Ermeni liderlerin Moskova’da bir araya gelmelerinin ardından Türkiye ile Azerbaycan arasındaki ziyaretler de dikkat çekti. Karabağ’ın bir sorun olmasını istememektedir. Ermenistan’ın bu görüşü Türkiye içindeki bazı “aydınlar” tarafından da desteklenmektedir. Türkiye’nin Ermenistan’la ilişkilerini geliştirmesi için Dağlık Karabağ’ın hala bir ön şart olarak kalıp kalmadığı belirsizliğini korumaktadır. Ayrıca son gelişmelerden sonra Ermenistan’ı “hizaya sokmak” için Türkiye ve Azerbaycan arasında taktik ve strateji farkı olup olmadığı da tam olarak netlik kazanmamıştır. Ermenistan bunu kabul etmese de Türkiye’nin Dağlık Karabağ meselesinde Ermenistan’a baskı yapabilecek daha güçlü kozu vardır. Bu kozunu sadece Azerbaycan’ı desteklemek anlamında değil hem TürkiyeErmenistan ilişkilerindeki bir koz hem de Türk dış politikasının ciddiyeti olarak algılamak gerekiyor. Ermenistan Türkiye’nin 1915 olayları ve sınırla ilgili taleplerini yerine getirerek hem Türkiye hem de Azerbaycan’ı sınır konusunda zor duruma sokabilecekken, bunu yapmamaktadır. Türkiye’nin talepleri karşılanmadan sınırlar açılırsa Türk dış politikası ciddiyetini kaybedecek, bırakın ABD, Rusya veya İran’ı bölgesel yönetimlere bile söz geçirmekte zorlanacaktır. Ermenistan’ın Türkiye ile ilişkilerini geliştirmekteki amacı sadece kendini kurtarmak değil aynı zamanda Dağlık Karabağ diplomasisinde Azerbaycan’ı köşeye sıkıştırmak ve TürkiyeAzerbaycan ilişkilerinde hasara yol açmaktır. Bu nedenle Ermenistan dışişleri Bakanı Eduard Nalbandiyan “Dağlık Karabağ TürkiyeErmenistan ilişkilerde sorun olmamalıdır” açıklamasını yapmıştır. Ermenistan iki Türk devletini bir birinden ayrı tutarak sorunu bire bir Türkiye ve Rusya merkezli girişimler sürüyor… çözmek istemektedir. Çünkü son 15 yılda TürkiyeAzerbaycan işbirliği Ermenistan’ın bölgede hareket alanını daraltmıştır. Dağlık Karabağ’ın Azerbaycan toprak bütünlüğü çerçevesinde çözümlenmesi Türkiye’yi bölgede otomatik olarak güçlü kılacak ve Türk dünyası arasında ilişkilerin geliştirilmesi için büyük bir engelin aşılmasını sağlayacaktır. Ermenistan, 1915 olayları ile ilgili tarih komisyonuna da karşı çıkmaktadır. 11 Kasım 2008’de Ermeni basınına açıklama yapan Nalbandiyan “Türk medyası üst düzey Ermeni yöneticilerin “soykırımın” uluslararası alanda tanınması işini askıya aldığı haberlerini yayması tamamen yanlıştır. Ermenistan hiçbir zaman bundan vazgeçmeyecektir ve yalanla barışmayacaktır”.(1) derken Sarkisyan ise “Biz Türkiye ile ilişki kurmayı ve sınırların açılmasını istiyoruz. Avrupa ülkelerinin normal ilişkiler geliştirmek için tarih komisyonuna ihtiyacı yoktur.(2) Kısaca Ermenistan hala Türkiye’ye karşı taleplerinden vazgeçmiş bulunmuyor. TÜRKİYEAZERBAYCANRUSYA Türkiye’nin Moskova Bildirgesi’ni olumlu bulması ve Azerbaycan Büyükelçisi Hulusi Kılıç’ın, “Dağlık Karabağ meselesinin çözümüne katkı yapacak herkese destek verebiliriz”, açıklaması Türkiye’nin bu bildirgenin Rusya aracılığıyla imzalamasından rahatsız olmadığını göstermektedir. Türkiye, Moskova’nın bu adımlarına karşın Kafkasya İstikrar ve Güvenlik Platformu (KGİP) konusunda görüşmelerin devamında ısrar ediyor. Aliyev’in Türkiye ziyaretinde basına yansıyan haberlere göre, Abdullah Gül Türkiye'nin ev sahipliğinde üçlü zirve önerisinde bulunmuş ve bu konuda Aliyev’in onayını almıştır. Ali Babacan’ın bu haberi yalanlamasına rağmen Türkiye’nin Azerbaycan Büyükelçisi Hulusi Kılıç da bu haberi doğrulayarak, Türkiye’de yapılacak üçlü görüşmenin bu sene sonuna kadar gerçekleşebileceğini açıkladı. Azerbaycan Dışişleri Bakanı Elmar Memmedyarov’un açıklamasına göre ise bu görüşmede sadece Dağlık Karabağ meselesi değil aynı zamanda Türkiye’nin teklifi olan KGİP de tartışılacaktır. Türkiye Kafkasya siyasetinde etkin olmak için KGİP üzerinden siyaset yürütmeye çalışsa da, Rus işgali devam ettiği sürece Gürcistan’ın bu platforma katılmayacağı, Ermenistan ve Rusya’nın ise bu konuda tutumları muğlaklığını korumaktadır. Son gelişmelerde muğlaklığını koruyan fakat zamanla netlik kazanacak olan başka bir olay ise RusyaTürkiye ilişkilerinin Kafkasya’ya yansımasıdır. RusyaGürcistan Savaşı’ndan sonra RusyaTürkiyeAzerbaycan üçlüsü arasında ilişkiler farklı yönde gelişmeye başladı. Bu politikada belirleyici olan Rusya’nın, TürkiyeAzerbaycan politikasının değişmesinde birkaç önemli nedeni vardır. RusyaGürcistan Savaşı’nda, Türkiye ve Azerbaycan’ın stratejik müttefikleri Gürcistan’ı Rusya’ya karşı yeterli oranda desteklememesi Moskova’yı memnun etti. Rusya, Gürcistan Savaşı’ndan sonra, Batı karşısında bölgede yalnızlığa düşmemek için Türkiye ve KARABAĞ ÖN ŞART MI? Aliyev’in Türkiye ziyaretinin ana gündemi Dağlık Karabağ meselesiydi. Türkiye 2 Kasım’da Moskova’da imzalanan bildirgeyi, sorunları uluslararası hukuk ilkelerine uygun ve yüksek düzeyde yapılan görüşmeler aracılığıyla barışçıl yolla çözülmesi şartlarını taşıdığı ve Türkiye’nin bakış açısını yansıttığı için olumlu buldu. Dağlık Karabağ Meselesinde Türkiye ve Azerbaycan’ın uluslararası hukuk anlayışı örtüştüğü için Türkiye bu açıklamayla Azerbaycan’ı desteklediğini bir kez daha ortaya koydu. Abdullah Gül’ün Ermenistan ziyareti sonrası ise Dışişleri Bakanı Ali Babacan Türkiye’nin Ermenistan’la diplomatik ilişki kurmak ve sınırları açmak için 1915 olaylarını tarih komisyonuna taşımak ve Dağlık Karabağ’ın çözümlenmesi gibi iki ön şartı olduğunu ifade etmiştir. Fakat son dönemdeki bazı gelişmelerden ötürü Türkiye’nin Ermenistan’a karşı taleplerinde sağlam durup durmadığı tartışmalı hale gelmiştir. Bu bağlamda Ermenistan Sanayi ve İşadamları Derneği ile TUSİAD arasında ticari anlaşma imzalanması için görüşmeler devam etmektedir. Eğer bu anlaşma imzalanır ve yürürlüğe girerse 2009’dan itibaren Ermeni tescilli mallar Türkiye’ye yasal yollardan yani doğrudan girecektir. Türkiye’nin Dağlık Karabağ konusundaki adımlarının hız kazanması Azerbaycan ve Ermenistan’da farklı algılanmaktadır. Türkiye ziyareti sırasında TBMM’de konuşan Aliyev, Türkiye’yi Kafkasya siyasetinde daha fazla etkin olmaya çağırdı. Türkiye’nin Dağlık Karabağ girişimlerini arabuluculuk değil yardım olarak tanımlayan Ermenistan, TürkiyeErmenistan ilişkilerinde Dağlık Aliyev ve Erdoğan...