Catalog

10 ST R A T E J İ c Cumhuriyet Strateji 17 Kasım 2008/229 rtadoğu’nun ters akan nehri Asi (Orontes) Ortadoğu sularının kullanımı ile ilgili anlaşmazlıklardan söz edilirken çok fazla gündeme gelmeyen bir nehir özelliği taşır. Ancak bu nehir ülkemiz için verimli Hatay Amik Ovası’nın su ihtiyacını karşılaması açısından önemlidir. Diğer taraftan Ortadoğu’daki sınıraşan nehirleri arasında ülkemiz bu nehrin akışaşağısında yer almaktadır. Bu da bu nehri bizim için hidropolitik açıdan daha önemli kılmaktadır. 20. yüzyılın başlarında bu nehrin yer aldığı havzada önemli gelişmeler yaşanmıştır. Osmanlı İmparatorluğunun çöküşü sonrasında Fransızlar bölgeyi işgal etmiş, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra canlanan bağımsızlık hareketleri ve Hatay sorunu gibi konular bölgede etkili olmuştur. Bölgede yaşanan bu hareketlilik sonrasında Asi nehrinin sularının hakça ve makul bir şekilde kullanımı bugüne kadar hiçbir anlaşmaya konu edilmemiştir. O Dursun YILDIZ Su Politikaları Uzmanı USİAD Genel Başkan Danışmanı Lübnan’dan doğan, Suriye topraklarından geçerek Türkiye’den Akdeniz’e dökülen Asi Nehri, akış yönü itibarıyla bölgenin ‘ters nehri’ özelliğini taşıyor. Asi’deki bu terslik, Türkiye için, işlevsel anlamda da kullanılabilir. Suriye Fırat ve Dicle suları konusunda yakınırken, Asi’de emrivakiler yapıyor. m3/saniye olan yıllık ortalama akımı kışın ve ilkbaharda 2040 m3/sn’ye yaklaşmakta hatta 100 m3/sn'ye kadar yükselebilmektedir. Asi Nehri'nin başka bir özelliği de, mecrası boyunca Karasu çayı, Afrin çayı ile Küçük Asi veya Karadere Çayı gibi en önemli kollarının Türkiye topraklarında yer almasıdır.(3). Nehir Lübnan’da yaklaşık 40 kilometre, Suriye’de 325 kilometre, Türkiye’de ise 88 kilometre akmakta ve toplam uzunluğu 453 kilometre olmaktadır. Nehir üç ayrı ülkeyi kat ederek denize döküldüğünden yıllık ortalama su hacminin tespiti önem taşımakta ancak bu konuda da, kaynaklarda farklı değerler yer almaktadır. Türkiye' de yayınlanan bazı kaynaklarda Asi Nehri'nin yıllık su hacmi 1.200 milyon m3 olarak verilmektedir. Aynı kaynağa göre, Türkiye, bu miktarın yüzde 2'sini Suriye'den almakta; böylece Türkiye'nin payı yıllık ortalama 24 milyon m3 olmaktadır (3). barajların birlikte işletilmesi ile de suyun daha akılcı ve verimli bir şekilde kullanılması sağlanabilir. Bu çalışmalar nehrin asileştiği taşkın dönemlerinde sınırda yatak değiştirmesini ve bundan dolayı ortaya çıkan problemleri de önleyecektir. Suriye Asi Nehri üzerinde dört önemli baraj (Rustan, HilfayaMehardeh, Ziezoun ve Kastoun) inşa ederek, Humus ve Hama şehirlerinin içme suyu ve elektrik ihtiyacını bu nehirden karşılamaktadır. Suriye’nin Afrin çayı üzerinde ise 2 adet barajı bulunmaktadır. Son yıllarda Suriye ile Dostluk Barajı gündeme gelmiş ancak tamamlanamamıştır. Suriye’nin Dostluk Barajı’nın yerinin değiştirilmesini talep etmesi süreci uzatmıştır. Asi Nehri’nin bir diğer sorunu da kirliliktir. Hatay Valisi Ahmet Kayhan, Asi Nehri’nin her sonbahar döneminde 95 kilometre boyunca simsiyah aktığını ileri sürmüştür. Hatay Çevre ve Orman İl Müdürlüğü tarafından sınıra sıfır noktasında Asi Nehrinden alınan su örneklerinde nehrin Suriye tarafından kirletildiği tespit edilmiştir. Asi Nehri’nin her yıl sonbaharda Suriye’nin zeytinyağı fabrikalarının atıklarıyla kirletilmemesi konusunda 2007 yılının ortalarında Dışişleri Bakanlığı’nın girişimleri olumlu sonuç vermiş ve Suriye, Asi Türkiye’ye ‘ters akan’ nehir Hem yönü, hem işlevi sorunlara yol açıyor… Nehri’nin kirletilmemesi konusunda söz vermiştir. SU MİKTARI Asi Nehri’ndeki su miktarı bu sene geçen senelere nazaran daha erken azalmış ve Antakya Ziraat Odası Başkanı Civelek, “her sene Temmuz ayında yaşadığımız sıkıntıyı bu sene 16 Nisan’da yaşadık. Ovanın can suyu Asi Nehri tamamen kurudu. Bunun birçok nedeni var ancak bu nedenlerin başında komşu ülke Suriye’nin zamansız ve yanlış su kullanımı gelmekte. Bu da bizi oldukça sıkıntıya düşürmekte” açıklamasını yapmıştır. Bu uyarılardan sonra Asi Nehri’nde Suriye’nin baraj kapaklarını kapatması nedeniyle yaşanan su sıkıntısı, Suriye’ye bir çalışma ziyaretinde bulunan Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın girişimleri ile olumlu sonuçlanmıştır. DSİ yetkilileri 28 Nisan 2008 tarihi itibariyle Suriye tarafının 10 günlük süre ile baraj kapaklarını açacağı bilgisini aldıklarını belirtmiş ancak daha sonra yapılan açıklamada ise Suriye yetkililerinin Asi Nehri’ne su akışı için baraj kapaklarını sadece 4 gün açık bıraktığı belirtilmiştir. Ziraat Odası Başkanı Celal Civelek de bölgede sürekli su sıkıntısı yaşandığını, ancak Suriye tarafına her yıl talepte bulunulmasına rağmen 35 senedir istenilen düzeyde olumlu cevap gelmediğini söylemiştir. ASİ NEHRİ TERS AKAR Asi Nehri’nin Lübnan'daki kaynağının (AynAIZarka ve AILabwah) çevresinde Romalıların suyu kullanıp değerlendirdik¬lerine ilişkin tarihi kalıntılar bulunmaktadır. Asi Nehri'nin mecrası ise, Orta Bekaa Bölgesi ile Antakya Şehri'ni bağlayan tarihi bir yol teşkil etmiştir. Arapçada “muhalif, ters" anlamına gelen “Asi” isminin nehre verilmesinin nedeni ise, Lübnan’ın diğer nehirlerine göre ters yönde akmasıdır (3). Bunun nedeni ise, Lübnan'ın orta kesimindeki arazi yapısına karşılık, Batı Bekaa Vadisi Bölgesi'nin alçakta yer almasıdır. Asi Nehri, Lübnan'ın kuzeydoğusunda bulanan Bekaa Vadisi'nde RaselAyn ve AI¬Labwah ‘ASİLEŞEN’ SULARA BARAJ kaynaklarından doğmaktadır. LübnanAsi Nehri’nin kullanımı konusunda Suriye sınırından sonra Hama ve Humus Lübnan, Suriye ve Türkiye arasında bir şehirlerinden geçmekte; Ansariye anlaşma bulunmamaktadır. Yıl boyunca Dağları'nın doğusunu kat ederek, Gab çok düzensiz akan bu nehrin sularının bu topraklarına akmaktadır. Daha sonra 22 üç ülke tarafından hakça ve verimli bir kilometre boyunca Türkiye Suriye şekilde kullanılabilmesi için öncelikle sınırını oluşturmaktadır. Nehir barajların yapılarak yağışlı dönemde Türkiye’ye girdikten sonra (Eşrefli'de), suyun biriktirilmesi gerekir. Bu Amik Ovası'nda küçük Asi nehriyle de birleşerek bir kavis Erdoğan Esad görüşmesinden... çizmekte ve Samandağ Kasabası'nın 6 kilometre güneybatısından Doğu Akdeniz’e dökülmektedir. Asi Nehri, ülkemizin güneyinde yer alan diğer nehirlerin tam tersine bir akış yönünde akmaktadır. Ayrıca kaynağı Türkiye'de olmayıp, döküldüğü yer Türkiye'de olan tek nehir Asi Nehri'dir. Türkiye’deki yağış alanı 1800 kilometrekare olan nehrin akımı çok düzensizdir. Bu akım kış ve ilkbaharda asileşerek nehir yatağını aşmakta ve etrafına zararlar vermektedir Nehrin 8 HAVZADAKİ SU SORUNU Türkiye’nin en verimli arazilerinin bulunduğu Hatay’daki Amik Ovası’nda çiftçiler yazın kuraklık, kışın sellerle boğuşmaktadır. Yapılan çalışmada 20002005 arasında 670 bin dönüm ekili arazinin sel suları altında kalmasıyla, yüzlerce evin harap olduğu çok sayıda hayvanın telef olduğu ve 65 milyon YTL’lik zarar meydana geldiği belirlenmiştir. Ovanın hem taşkından hem de kuraklıktan kurtulmasında, yıllar sonra DSİ Yatırım Programında nihayet ödenek ayrılan ve 2009 yılında ihale edilmesi beklenen, Reyhanlı Barajı’nın çok olumlu katkısı olacaktır. Reyhanlı Barajı Afrin, Karasu ve Asi Nehri’nden beslenecektir. Asi Nehri havzasında bulunan Türkiye, Suriye ve Lübnan’ın bu nehrin sularının hakça ve makul bir şekilde kullanılmasına yönelik bir anlaşmaya varmaları bugüne değin mümkün olmamıştır. Siyasi ve stratejik nedenlerle Havzadaki bu üç ülke arasında bir anlaşma yapılamazken bu durum Lübnan ve Suriye arasında bir anlaşma imzalanmasında sorun oluşturmamıştır. 20 Eylül 1994 tarihinde Suriye ile Lübnan arasında yapılmış olan Asi sularının paylaşılmasına yönelik anlaşmada Türkiye dışarıda bırakılmıştır. Böylece Asi nehrinin kontrolü ve geçtiği Türkiye topraklarının su ihtiyacının karşılanması bu ülkelerin inisiyatiflerine kalmıştır. Dışişleri Bakanlığı Raporunda yıllık ortalama