Catalog

8 Anar SOMUNCUOĞLU TUSAM RusyaUkrayna Araştırmaları Masası asomuncuoglu@tusam.net Avrasya’da havalar soğudu, enerji gerçekleri ortaya çıktı… C S TRATEJİ desteğini azaltmak için bir tür "enerji operasyonunun" düzenlendiği iddia edildi. İran içerisinde sefaletle boğuşan Türkmenlerin rahatsızlıklarını bu dönemde dışa vurmaları, Ocak ayı başında yaşanan diğer bir gelişmeydi. Yasadışı bir şekilde avlandığı iddia edilen Türkmen kökenli balıkçılara İran devriyesinin açtığı ateş sonucu bir kişinin hayatını kaybetmesi, Türkmenlerin yoğun olarak yaşadıkları vilayetlerde halk gösterilerine sebep oldu. Gösteriler sonucunda 300 kadar kişinin tutuklandığı iddia edildi. Söz konusu olaylar ise vakit kaybedilmeden komplo teorilerine dahil edildi. N eredeyse yarım asır görülmeyen soğuklar Orta Asya, Ortadoğu, Rusya ve komşu bölgeleri etkisi altına alırken, zincirleme gaz kesintileri bir yığın komplo teorisinin üretilmesine neden oldu. Geçen yıllardaki doğal gaz ve petrol kesintilerinden farklı olarak bu sefer zincirlemeyi başlatan Rusya değil, Türkmenistan oldu. Ne var ki, başlangıçta TürkmenistanİranAzerbaycanTürkiyeYunanistan ve ÖzbekistanKırgızistanTacikistan eksenlerinde gelişen zincirleme gaz kesintileri, sonunda "soğuk savaş" yeniden geçen yılların "mağduru" Ukrayna’nın kapısına dayandı. Orta Asya’dan gelen doğal gazın azaldığını bahane eden Rosukrenergo şirketi, Ukrayna’nın transit ücreti artırma talebine kabarık faturayla cevap verdi. Bölge ülkeleri birbirlerini suçlarken, bu meselenin Avrasya’da devam eden enerji mücadelesinin yansıması olduğuna dair tahminler yürütülüyor. Doğalgaz artık ‘ucuz’ değil ‘SİNİR SAVAŞI’ KRİZ PATLAK VERİYOR Açık kaynaklara bakıldığında, 2008 yılının başında Türkmenistanİran ilişkilerinin bir krizle karşı karşıya kalacağına dair hiçbir işaret bulunmuyordu. Tam tersine, Saparmurat Türkmenbaşı döneminden beri dinamik olarak gelişen karşılıklı ilişkiler, Kurbankulı Berdimuhammedov döneminde yeni bir ivme kazandı. Hazar çevresinde işbirliği rüzgarları esiyor, Hazar çevresi ülkeleri temel uluslararası meseleler konusunda dünyaya aynı görüşte olduklarını sergilemeye çalışıyordu. Üstelik Türkmenistan’ın ve genel olarak Türkistan coğrafyasının dünyaya açılması konusunda İran’ın önemli bir geçiş ülkesi olacağına karar verilmiş, RusyaKazakistanTürkmenistanİran’ı birbirlerine bağlayacak demiryolu ağının yapımı başlamıştı. Derken, 2007 yılının sonuna doğru Türkmenistan, İran’ın kuzey bölgelerine giden doğal gazı kesti. Türkmenistan, teknik sebeplerden dolayı doğal gazı kesmek durumunda kaldığını açıkladı. Ancak İran yetkilileri, Türkmenistan’ın fiyat artırma peşinde olduğunu öne sürdü. Kesinti Batılı ülkelerin enerji ihtiyacını karşılamak amacıyla sürekli boru hattı projesi önermelerinin ardından kaynak ülkelerin yeterli üretim miktarına sahip olmadığı biliniyordu. Bu kışın Avrasya’da rekor düzeyde soğuk geçmesi, bu gerçeği tartışmasız ortaya koydu. Putin Türkmenistanİran cephesinde bunlar olurken, Türkiye’nin gündeminde ise daha çok İranTürkiye eksenli komplo teorileri kuruluyordu. Kimisine göre İran, TürkiyeABD yakınlaşmasından rahatsızdı, kimisine göre ise bu işin içinde Türkiye’yi dışlamak isteyen Rusya’nın parmağı vardı. Yine de Türkiye’nin gaz ihtiyacının hızla Rus ve Azerbaycan gazı aracılığıyla giderilmesi, tartışmaların fazla uzamamasını sağladı. Ne var ki, Türkmenistan ve İran arasındaki kriz giderek tırmanıyordu. Perde arkasındaki fiyat pazarlıklarını açık eden İran yetkilileri, Türkmenistan’ın doğal gazın fiyatını bin metreküp başına 75 dolardan 140 dolara yükseltmek istediğini öne sürdü. İran tarafı, Türkmenistan gazı sonucunda içeride doğal gaz yetersizliğiyle karşı yeniden pompalamadığı sürece fiyat pazarlıklarına karşıya kaldığını iddia eden İran, 1 Ocak 2008’de girmeyeceğini ilan ederek tehditvari açıklamalarda Türkiye’ye pompaladığı doğal gazın yüzde 75’ini bulundu. Buna karşılık Türkmenistan, yapılan kesti. 7 Ocak’ta ise akışı tamamen durdurdu. kesintinin teknik sebepli olduğu konusunda ısrar Ortaya çıkan doğal gaz yetersizliği sonucunda, ederken, teknik sorunların giderilmesindeki İran’ın içinde özellikle Azerbaycan Türklerinin ve gecikmenin İran’ın doğal gaz borcundan Türkmenlerin yoğun olarak yaşadığı eyaletler kaynaklandığını öne sürdü. İran’ın tehditlerine gazsız kalırken, sadece Türkiye’ye değil, kulak asmayan Türkmenistan yönetimi ise, vanayı Azerbaycan’ın Nahçıvan bölgesine de gaz akışı açmadı. Bunun sonucunda İran, konuyu uluslararası durduruldu. Türkiye ise, doğal gaz yetersizliğini bir mahkemeye taşıyacağını açıkladı. taraftan Rusya’dan gelen doğal gazın artırımı diğer Orta Asya ve Ortadoğu’da yarım asrın, hatta bazı taraftan Azerbaycan’dan Yunanistan’a satmak üzere belirlemelere göre asrın en sert kışı yaşanırken, gaz ithal ettiği doğal gazın yurtiçi ihtiyaçları için ve elektrik kesintileriyle karşı kullanımı sayesinde giderdi. Türkiye, Yunanistan ile karşıya kalan sadece görüşmeler yürüterek Azerbaycan’dan satın aldığı İran değildi. gazı kendi ihtiyaçları için kullanmaya başladı. Buna Haberlere göre rağmen, enerji kesintileriyle ilgili fiyat komplo teorileri üretme anlaşmazlığı alışkanlığı o kadar yoğun bir ve hal aldı ki, ABD Dışişleri soğuklardan Bakanlığı sözcüsüne dolayı "Türkiye’nin neden doğal gaz Yunanistan’a giden ve elektrik Azerbaycan gazını talebinin kestiği" sorusu bile artması, soruldu. Kesintinin bu Özbekistanucu böylece ABD’ye Kırgızistan ve varırken, ÖzbekistanTürkmenistan’ın Tacikistan aslında ABD baskısı enerji veya telkiniyle İran’ı ilişkilerini de zor durumda bıraktığı, etkiledi. Sonuç hatta seçim sürecine olarak giren İran’da Kazakistan hariç Ahmedinejad’ın bütün Türkistan eyaletlerdeki cumhuriyetleri geniş çaplı doğal gaz ve elektrik kesintileri ile karşı karşıya kaldı. Orta Asya’yı vuran Berdimuhammedov Ahmedinecad