Catalog

22 C S TRATEJİ Kazakistan ve Özbekistan arasında karşılıklı ziyaretler… Aral’ın iki yakasında yakınlaşma Gürol KIRAÇ TUSAM Türkistan Araştırmaları Masası gkirac@tusam.net rta Asya devletleri arasında ekonomik güçleri, nüfusları ve jeopolitik konumlarıyla öne çıkan Kazakistan ve Özbekistan bölgenin lider ülkeleri konumunda bulunuyor. Bu iki komşu devlet, bölge dinamiklerini doğrudan etkileyebilme potansiyeline sahip. Pek fazla gündeme gelmese de, iki devlet arasında bölgenin Nazarbayev "ağabeyi" olabilmek için masa altında bir rekabet de sürüyor. Ayrıca bölgeye gelen yabancı yatırımları ülkelerine çekmek için de en ciddi rakip konumundalar. Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev, 4 Aralık 2005’te yeniden devlet başkanı seçilmesinin ardından ilk resmi ziyaretini 19 Mart 2006’da Özbekistan’a gerçekleştirdi. Bu ziyaret hem bölge hem de ikili ilişkiler açısından oldukça önemlidir. O yeni bir anlaşma ve 9 Eylül 2002’de de sınır anlaşmazlıklarının çözümlenmesiyle ilgili maddelerin yer aldığı bir diğer anlaşma imzalandı. Temmuz 2000’de serbest vize uygulamasına geçen iki ülke, ekonomik ilişkilerin gelişmesini istiyor. İki ülke arasında 1996’da 390 milyon dolar olan ticaret hacmi, 1997’de 280, 2002’de de 263,3 milyon dolara geriledi. Ancak 2003’ten itibaren yükselme eğilimine giren karşılıklı ticaret, 2004’te 425,9 milyon dolara, 2005’te ise yaklaşık 500 milyon dolar seviyesine çıktı. Orta Asya’da Kazakistan ve/veya Özbekistan’ın içerisinde yer almadığı bölgesel işbirliği çalışmalarının başarılı olma şansı olanaklı KÖKLÜ BAĞLAR Kazakistan ve Özbekistan hem ekonomik hem etnik hem de coğrafi olarak önemli bağlara sahip. Kazakistan’da Çimkent’ten güneye doğru Sarıagaş’a giden karayolunda hareket halindeyken Özbekistan’ın başkenti Taşkent’i görmek mümkün. Güney Kazakistan’da yaşayan Özbeklerin Özbekistan’la, Özbekistan’da yaşayan Karakalpaklar ve Taşkent Kazakları’nın ise, Kazakistan’la dil, kültür ve gönül bağları sürüyor. görülmüyor. Nitekim en önemli bölgesel işbirliği Özbekistan Kazakistan’a doğalgaz ihracatı örgütlerinden biri olan Orta Asya İşbirliği Örgütü bu yaparken, Kazakistan da komşusuna petrol ihraç ikilinin uzlaşması sonucunda oluştu. 10 Ocak 1994 ediyor. Böylece enerji alanında da karşılıklı ticaret tarihinde Özbekistan ve Kazakistan, aralarında bir söz konusu. ekonomik bölge kurulmasını öngören anlaşmayı Elbette bu ülkeler arasında bazı sorunlar da imzaladı, daha sonra 24 Ocak 1994 tarihinde ÜVEN TAZELEME mevcut. Sırderya nehri ile ilgili su sorunu, Aral Kırgızistan da bu anlaşmaya katıldı. Anlaşmaya taraf Gölü’nün durumu, çevre sorunları ve sınır sorunları Nazarbayev’in 11 Ocak 2006’daki yemin törenine olan bu üç devlet arasında gümrük duvarlarının bunlardan bazıları. Ancak, tüm bu sorunlara rağmen katılan İslam Kerimov’un bu jestine karşılık kaldırılması, mal, hizmet ve sermayenin serbest liderler arasında gerçekleşen görüşmelerde iki ülke Nazarbayev’in de ilk resmi ziyaretini Özbekistan’a dolaşımının sağlanması ve bölgesel bir yatırım arasındaki problemlerin çözümü ve ilişkilerin yapması, iki ülke arasındaki ilişkilerin daha da bankasının kurulması öngörülmüştü. Daha sonra bu geliştirilmesinden yana mesajlar veriliyor. geliştirileceği mesajını verdi. Nazarbayev’in 19 örgüte 1998 yılında Tacikistan, 2004 yılında da Rusya KazakÖzbek Mart’taki bu ziyaretinde, ilişkilerindeki en önemli taraflar arasında halen ÖZBEKİSTAN kilometre taşlarından biri kullanılmayan büyük 31 Ekim 1998’de potansiyelin varlığına dikkat İhracat 5.36 milyar Dolar (2005 ) imzalanan "Ebedi çekildi. 1991 yılından bu İhracat ortakları Rusya % 22, Çin % 14,7, Türkiye % 6,4, Tacikistan % 6,1, Kazakistan % 4,2, Dostluk Anlaşması"dır. yana 90’dan fazla anlaşma Bangladeş % 4 (2004) Yine aynı tarihte imzalayan taraflar imzalanan bir diğer Nazarbayev’in son İthalat 4.14 milyar Dolar (2005 ) önemli anlaşma da ziyaretinde yedi anlaşma İthalat ortakları Rusya % 26,8, Güney Kore % 12,6, ABD % 8, Almanya % 7,7, 1998–2005 yıllarını daha imzaladı. Kazakistan % 6,3, Çin % 5,8, Türkiye % 5,1, Ukrayna % 4,5 (2004) kapsayan ekonomik Nazarbayev, her iki ülkenin işbirliği anlaşmasıdır. de işbirliğinden başka İşbirliğinin yeterli alternatifi olmadığının KAZAKİSTAN düzeyde olmadığını farkına vardığını belirtti. İhracat 30.09 milyar Dolar (2005 ) belirten iki lider, "Kısmen bölgedeki özellikle ekonomik jeopolitik durum nedeniyle, İhracat ortakları Rusya % 15,1, Bermuda % 13,8, Almanya % 11, Çin % 9,9, Fransa % 6,6, ilişkilerin ülkeler arasındaki İtalya % 4 (2004) geliştirilmesinden yana entegrasyonun kaderi İthalat 7.51 milyar Dolar (2005 ) istekli bir tavır ortaya Kazakistan ve Özbekistan koyuyorlar. 1998’deki arasındaki ilişkilere İthalat ortakları Rusya % 34,6, Çin % 15,4, Almanya % 8,2, Fransa % 5,7, anlaşma temelinde iki bağlıdır" sözleriyle iki Ukrayna % 4,6 (2004) devlet arasında 21 Nisan ülkenin önemine vurgu Veriler www.cia.gov sayfasından alınmıştır. 2000’de yedi maddelik yapan Nazarbayev, ikili katıldı. Örgüt’ün Ekim 2005’te SanPetersburg’da yapılan toplantısında alınan kararla Avrasya Ekonomik Birliği’yle birleşmeye karar verildi. Büyük güçlerin Orta Asya politikalarında, 1990’ların başından itibaren bu iki devleti yanlarına çekmek için çaba sarf ettiklerini görmekteyiz. ABD’nin bölgedeki Rus etkisini kırabilmek için 1997’de kurulmasına öncülük ettiği ve daha sonra 1999’da Özbekistan’ın da katılmış olduğu GUAM (Özbekistan 5 Mayıs 2005’te GUUAM’dan resmen ayrıldı.), Rusya’nın ortak pazar kurabilmek adına kurduğu ve Kazakistan’ı da dâhil ettiği Ortak Ekonomik Alan bu politikalara verilebilecek örneklerdir. Ancak şu bir gerçek ki hem Kazakistan’ın hem Özbekistan’ın yer aldığı bölgesel örgütlerin Orta Asya ve daha genelde Avrasya’da başarılı olma şansı daha yüksek. Bölgesel işbirliği çalışmalarında ön sıralarda yer alan Şangay İşbirliği Örgütü, ve Avrasya Ekonomik Birliği gibi örgütlerde Kazakistan ve Özbekistan’ın birlikte yer aldığını görmekteyiz. Ayrıca Moskoava, Astana’nın yer aldığı Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü’ne Taşkent’i de dahil etmek istiyor. Kerimov da bu konuda olumlu sinyaller veriyor. Bölgenin orta ve uzun vadede kalkınabilmesi, güven ve istikrar ortamının kurulabilmesi büyük ölçüde bu iki devlete bağlı. Bu ülkelerde yaşanacak olumlu veya olumsuz tüm gelişmeler bölgedeki dinamikleri doğrudan etkileyecektir. Örneğin Tacikistan’da yaşanan iç savaşın bir benzeri şayet Özbekistan’da yaşanırsa, bu gelişmeden tüm bölge etkilenebilir. Bu tespitin verileri, Andican olayları esnasında bölgede yaşanan tedirginlikte açıkça görüldü. G