Catalog

20 Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu Araştırmaları Masası cveliev@tusam.net TürkiyeGürcistanAzerbaycan birlikteliği karşısında... C S TRATEJİ ERMENİSTAN’IN ENDİŞELERİ rmenistanYunanistan ilişkileri AzerbaycanGürcistanTürkiye üçlüsü arasındaki ilişkilerin geliştiği 90’lı yılların ortalarında daha da sıkılaşmıştı. Hatta bu dönemde AzerbaycanGürcistanTürkiyeİsrail jeopolitik kutuplaşmasına karşı, İranErmenistanRusyaYunanistan dörtlüsü ortaya çıkmıştı. Gerçekten de Ermenistanİran, İranYunanistan, ErmenistanYunanistan ve ayrı ayrı bu devletlerin Rusya ile olan ilişkileri dörtlü bir ittifakın oluşmasına temel hazırlamıştı. Her üç devlet açısından Yunanistan, NATO içinde en güvenilir müttefik olarak tanımlanmıştı. Bu dörtlünün bir araya gelmesinin en temel nedenlerinden biri Türkiye’nin Güney Kafkasya’da etkinliğinin artmasını engellemek ve Güney Kafkasya’daki gelişmelerde söz sahibi olmak. Dörtlü grup içinde YunanistanErmenistan yakınlaşması Türkiye açısından ilgilenilmesi gereken öncelikli dış politika sorunu durumuna geldi. YunanistanErmenistan yakınlaşmasının temelinde tarafların Türkiye ile ikili ilişkilerinde yaşanan çıkar çatışmalarının yanı sıra, Türkiye’nin Arnavutluk ve Kosova’da askeri etkinliğinin artması ve TürkiyeAzerbaycan ilişkileri yatıyor. Atina ve Erivan söz konusu yıllardan itibaren askeri, siyasi ve ekonomik alanda birçok anlaşmaya imza atarak jeopolitik dayanışmayı günümüze kadar sürdürdüler. E AtinaErivan yakınlaşması Türkiye ile Azerbaycan arasındaki işbirliği Ermenileri Yunanistan’la bir arayışa itiyor. İki ülke arasındaki askeri işbirliği dikkat çekiyor. Bakü’nün KKTC konusundaki açılımı Kıbrıs Rumlarının da tepkisini çekiyor. onayladığı anlaşmaya göre, 30 civarında Ermeni askeri, Ocak 2004’ten itibaren Ermenistan Savunma Bakan Yardımcısı Artur Agabekyan’ın attığı imza doğrultusunda Kosova’ya gitmişti. Atılan imzaların ardından Yunanistan Savunma Bakan Yardımcısı Lazaros Lotidis, söz konusu işbirliğinin ülkesinin Güney Kafkasya bölgesinin AvrupaAtlantik yapılarına entegrasyonuna verdiği destek çerçevesinde gerçekleştiğini söylemişti. Fakat bir taraftan Türkiye’nin Arnavutluk ve Kosova’daki varlığından rahatsız olan Yunanistan’ın diğer yandan bu bölgede barış birliği adı altında Ermenistan’la beraber yer alması dikkat çekiyor. ASKERİ İŞBİRLİĞİ Ermenistan’ın bağımsızlığını ilk tanıyan ülkelerden biri olan Yunanistan, Ermenistan’ın Azerbaycan topraklarını işgal ettiği dönemde Erivan’a askeri destek verdi. Daha önceki yıllarda taraflar arasında yapılan anlaşmalara göre bir çok Ermeni subay Yunanistan’da eğitim alıyor. Ayrıca Yunanistan Ermenistan’a askeri teknoloji bağlamında da destek veriyor. Ermenistan üzerinden Afganistan’daki birliklerini denetlemeye giden Yunanistan Savunma Bakanı Evangelos Meimarakis’ın 12 Aralık 2006’da Ermenistan Savunma Bakanı Serj Sarkisyan’la görüşmesi jeopolitik dayanışmanın günümüzdeki yansımasıdır. Görüşme sırasında taraflar arasında kısa da olsa Kosova’daki Ermeni birliklerinin statüsü ve askeriteknolojik işbirliğinin artırılması gerektiği görüşüldü. Azerbaycan’ın Ekspress gazetesinin Ermeni basınına dayanarak verdiği bilgiye göre görüşme sırasında Ermenistan Yunanistan’dan silah desteği istedi. 3 Ekim 2003’te Ermenistan ve Yunanistan arasında "Ermeni askerlerin Kosova’daki Yunan barış gücünde görev almaları" konusunda bir anlaşma imzalandı. Ermenistan Parlamentosu’nun 13 Aralık 2003’te SON YAKINLAŞMANIN NEDENLERİ 2006 yılında Ermenistan ve Yunanistan arasında gerçekleşen jeopolitik dayanışma ortamını yaratan nedenleri ise şöyle sıralayabiliriz: 1. Azerbaycan’ın KKTC açılımları, 2. Türkiye’nin ABD’den füze alma girişimleri, 3. Rusya’nın doğalgaz siyaseti sonucu AzerbaycanGürcistanTürkiye arasındaki dayanışmanın yeni boyutları... Azerbaycan’ın KKTC ile ilgili yaptığı açıklamalar, verdiği sözler Rum kesimi ve Yunanistan’da rahatsızlıkla karşılandı, Ermenistan ise bunu bir fırsat olarak gördü. Yunanistan ve Ermenistan bu konuda da ortak hareket ederek Avrupa Konseyi’nde Azerbaycan’ı sıkıştırmaya çalıştılar. Azerbaycan’ın bu adımının işgal edilmiş toprakları konusunda aleyhine gelişecek bir olay olduğunu savunanlar kısa sürede haklı çıktılar. Fakat bu durum, Azerbaycan’ın o veya bu şekilde KKTC’nin izolasyondan kurtulma politikasını desteklemesini ihtiyatlı bir şekilde sürdürmesi gerçeğini değiştirmedi. Yunanistan ve Rum kesimi, Avrupa Konseyi’nde baskı yaptıkları Azerbaycan’a karşı ikinci bir cephe daha açtılar. Ermenistan basınına göre, 7 Kasım 2006’da Yunanistan parlamento başkanı Giorgio Surlas tarafından resmi düzeyde kabul edilen ayrılıkçı Dağlık Karabağ Ermenilerinin dış işleri sorumlusu George Petrosyan, 1996’da sözde Ermeni soykırımını tanıdığı için Yunanistan’a teşekkür etti. Ayrıca Azerbaycan basınında Yunanistan parlamento başkanı Georgios Surlas, Dağlık Karabağ’daki ayrılıkçı Ermenilerin dış ilişkiler sorumlusu Georgi Petrosyan’la görüştüğü hakkında bilgiler yayıldı. Bu ziyaretler ve görüşler Azerbaycan’ın KKTC’ye yönelik açılımlarından geri adım atması için kullanılıyor. Yunanistan’ın enerji ithalatında Azerbaycan’ın önemli bir yere sahip olması ise Bakü’nün KKTC’ye yönelik açılımlarına karşı Yunanistan’ın daha sert tutumlar izlemesini engelliyor. Koçaryan Fakat Yunanistan’la ilişkilerini bozmamak ve Atina’nın Karabağ sorununa yönelik Ermenistan tezlerini destekleyici girişimlerini engellemek için Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Yunanistan Cumhurbaşkanı Konstantinos Stefanapulos’u Azerbaycan’a davet etti. Stefanapulos’un Bakü’ye davet edilmesinde TürkiyeYunanistan ilişkilerindeki gelişmeler de etkili oldu. 21–22 Haziran 2006’da Stefanapulos’un Azerbaycan ziyareti sırasında iki taraflı ilişkilerin gelişmesi için atılan adımlar ve AzerbaycanGürcistanTürkiyeYunanistan doğalgaz boru hattı projesi konusunda atılan adımlar Ermenistan’ı rahatsız ediyor. Yunanistan’ın Kafkasya ülkeleri ile ilişkilerinde dengenin sağlanmasından rahatsız olan Erivan, tekrar dengeyi kendi lehine dönüştürme çabaları içinde girdi. 24 Kasım 2006’da Ermenistan Cumhurbaşkanı Robert Koçaryan GKRY’yi ziyaret ederek, Larnaka'da sözde Ermeni soykırımı anıtının temelini attı. Ziyaret sırasında Rum yönetimi ile Ermenistan arasında örgütlü ve diğer suçlarla mücadelede işbirliği anlaşması imzalandı. Anlaşmaya Rum yönetimi adına Adalet ve Kamu Düzeni Bakanı Sofoklis Sofokleus, Ermenistan adına da Adalet Bakanı Davit Harutyunyan imza attı. Bu anlaşma ile Ermenistan’ın, Rum kesimi ve Yunanistan’ın işgal altındaki Azerbaycan topraklarında kurulan ayrılıkçı Ermeni yönetimiyle resmi düzeyde ilişki kurması umudu içinde olduğu mesajı veriliyor. Kıbrıs sorunun Kıbrıs halkının isteği çerçevesinde çözülmesi gerektiğini, vurgulayan Koçaryan, bu bağlamda işgal ettikleri Azerbaycan topraklarında kendilerinin benimsedikleri çözüm planına atıfta bulundu. "Türkiye Avrupa karşısındaki yükümlülüklerini yerine getirmelidir" diyen Koçaryan, sınır ve limanlar konusunda Ermenistan’ın AB ve Rum kesimi ile aynı düşünceyi paylaştığını dile getirdi. Yunanistan’ı rahatsız eden diğer bir husus da ABD’nin Türkiye’ye füze satma kararını almasıdır. Füze konusunda Erivan ve Atina tekrar ortak tehdit anlayışından hareket ederek karşı ataklarını geliştiriyor. 14 Mayıs 2006’da Ermeni ve Rum lobilerinin ABD Kongresi’nin alt kanadı Temsilciler Meclisi’ndeki 4 lideri, Temsilciler Meclisi Silahlı Hizmetler ve Uluslararası İlişkiler Komiteleri’nin başkan ve kıdemli üyelerine yazdıkları mektupta, Türkiye’ye 50 adet AGM84K SLAMER tipi Cruise füzesinin satılması planının gözden geçirilmesini istedi. Michael Bilirakis, Carolyn Maloney, Frank Pallone ve George Radanovich isimli 4 milletvekili, satışın gerçekleşmesi durumunda Türkiye’nin Ermenistan’ı tehdit edebileceğini ve Kıbrıs’ta silah dengesinin daha da bozulacağını ileri sürdü. Sonuç olarak bölgede gelişen eşzamanlı olayların tesadüf olarak değerlendirilmemesi gerekiyor. Bu anlamda Yunanistan Savunma Bakanı Evangelos Meimarakis’ın Ermenistan’ı kısa süreli ziyaret etmesinin ile AzerbaycanGürcistanTürkiye arasında yeni bir yakınlaşma dönemine denk düşmesi Meimerakis dikkat çekicidir.