Catalog

(7 ŞUBAT 1907 / 10 TEMMUZ 1992) Karıncayı tanırsınız: Cevdet Kudret! “Kimdir bu Süleyman Bey? Öğretmendir. Yazı da yazar. Şiir, roman… Yazı mı yazıyor? Kalem, kâğıt öyle mi? İşte bu hepsinden kötü. Kalem, kâğıt girdi mi eve, bin türlü sıkıntı da ardından gelir.” (Cevdet Kudret / Karıncayı Tanırsınız) Çok erken yaşta babasını Musul savaşında kaybetmiş, annesinin gayretiyle okumuş ve İstanbul Darülfünun’unda hukuk fakültesini bitirmiş Cevdet Kudret’in yoksulluk ve çoğu zaman açlıkla geçen zor zamanlarının izleri, Sınıf Arkadaşları (1943), Havada Bulut Yok (1958) ve Karıncayı Tanırsınız (1976) üçlemesinin ana karakteri Süleyman’ın yaşamının yansımasına dönüşecektir. Üç romanında da Türk toplumunun iki dünya savaşı arasındaki 30 yıllık yaşam kesiti bir nakış gibi işlenir. “İnsanlık mı değişiyor, insan mı değişiyor” soruları Cevdet Kudret’in üç romanının da ana örgüsünü oluşturur. Ana karakter Süleyman, bu soruların yanıtlarını, neredeyse bir ömürlük bir yaşamı anlatan hikâyesinin içinde verirken Cevdet Kudret adeta okuyucusuna bir kez daha seslenir: “Süleyman’ı sevdiğin, bir yandan da beceriksizliklerine kızdığın için onun dünyasını sana armağan ediyorum.” 10 Temmuz 1992’de İstanbul’da yaşama veda eden, sonsuza kadar yaşamanın yolunu bıraktığı yapıtlarla bulan, saklı hazinelerimizden Cevdet Kudret, Aziz Nesin’in dediği gibi Türk yazınında onuruyla var olmuş o koskoca “atlas” insanlardandır. dergisine şiir yazarak başlamıştır. SENEM TEKİNKOCA 1891’de Osmanlı İmparatorluğu senemtekinkoca@gmail.com döneminde kurulan ve 1944’e kadar edebiyat alanında varlığını sürdüren İNSANI VE TOPLUMU İÇ İÇE, dergi, Türk basın tarihinin en uzun süreli KADER BİRLİĞİYLE YAZAR! dergileri arasında yer almakla birlikte Türk Kendi kuşağının pek çok yazarı gibi yaz- edebiyatına da sayısız yazar kazandırmıştır. maması için her türlü engelin yaratıldığı, Cevdet Kudret’le birlikte bu dergide toplumsal olarak değerbilmezliğin had saf- Kenan Hulusi Koray, Muammer Lütfi hada yaşatıldığı Türk edebiyatının kıyas- Bahşi, Sabri Esat Siyavuşgil, Vasfi Mahir la “saklı kalmış” usta yazarlarından biridir Kocatürk, Yaşar Nabi Nayır ve Ziya Cevdet Kudret Solok. Osman Saba da yazmaktadır. 7 Şubat 1907 yılında İstanbul’da dünya- Birbirlerinin evinde toplanarak ya gelen Cevdet Kudret, hem Cumhuriyetin yapıtlarını tartışan bu genç yazarlar ev ilk döneminde hem de Atatürk’ün ölümün- toplantılarından birinde kitap çıkarmaya den sonraki dönemde roman, hikâye, tiyat- karar verir. ro oyunu, şiir, deneme, derleme ve incele- O günleri Cevdet Kudret şöyle me alanlarında sayısız yapıt vermiştir. anlatacaktır: Yapıtlarında insanı ve insanın içinde ya- “Günün birinde kim önerdi hatırlamıyorum, o güne kadar şadığı toplumu birbirinden ayırmayarak her ikisinin de bir- luğunda yaşadığı zorlu günlerin kırılgan aynasından başka yazdıklarımızdan seçmeleri bir araya getirip ortaklaşa bir birinin kaderini belirlediğini sade, duru, gerçek ve samimi bir şey değildir: bir üslupla vurgular. “Birinci Dünya Savaşı’nda ekmekler süpürge tohumu, ke- kitap çıkarmayı düşündük. pek ve samandan yapılırdı. Bir gün damağıma bir saman Yaşar Nabi’nin evinde o iş için özel toplantılar yapıp YOKSULLUK VE ÇOĞU ZAMAN AÇLIKLA çöpü batmış, ağzım öyle açık kalmıştı. Benim kuşağım sa- elbirliğiyle şiirleri ve yazıları seçtik. Kitaba bir ad bulmak GEÇEN ZOR ZAMANLARININ İZLERİ manla yetişti. Belki de onun için, insanlara karşı biraz… gerekiyordu. Yedi kişi idik. YAPITLARINA YANSIR! Neyse! O çocukluk bitti…” İlk akla gelen Fransız edebiyatındaki Pléiade topluluğu Çok erken yaşta babasını Musul savaşında kaybetmiş, an- Çünkü Karınca’yı Tanırsınız romanındaki karıncalar da oldu. O adın Türkçedeki karşılığı Süreyya bize uygun nesinin gayretiyle okumuş ve İstanbul Darülfünun’unda hu- yaşam karşısında çaresiz bırakılan, küçük dünyalarına sığı- değildi; hem yabancı kökenli idi hem ilk ağızda kişi kuk fakültesini bitirmiştir. nan insanlardan başkası değildir. adı hatıra getiriyordu hem de yıldız kümesi adı olarak Yoksulluk ve çoğu zaman açlıkla geçen zor zamanları- Cevdet Kudret o insanların yaşamını şöyle ifade eder: yaygınlığı yoktu. Onun Türkçesi Ülker de yaygın değildi. nın izleri, ilerleyen yıllarda bir üçleme olarak yazacağı Sınıf “Bir başkasının hayatına uzaktan bakınca, bir şey sezil- Yedi Yıldız, Yediveren Gülü, Yedi kollu Şamdan … Arkadaşları (1943), Havada Bulut Yok (1958) ve Karınca- miyor. Hani bir karınca yuvasının üstüne basıp geçseniz, gibi adlar düşünüldü. Sonunda Yedi Meşale adı üzerinde yı Tanırsınız (1976) romanlarının ana karakteri Süleyman’ın nasıl aldırış etmezsiniz! Öyle…Ama bir de eğilip bakınca… birleşildi. Bunu da Sabri Esat bulmuştu galiba.” yaşamının yansımasına dönüşecektir. Bütün o küçük yaratıkların kıvranışlarını, ölüşlerini görün- Milli edebiyat akımının düşünceleri doğrultusunda Türk toplumunun iki dünya savaşı arasındaki 30 yıllık ya- ce… Ancak o zaman tanırsınız Karıncayı” şiir yazan Faruk Nafız Çamlıbel, Orhon Seyfi Orhon, şam kesiti bir nakış gibi işlenir Kudret’in bu üç romanında. Enis Behiç Koryürek, Halit Fahri Ozansoy ve Yusuf Ziya GENÇ YAZARLARIN VARLIKLARINI Gerçek yaşamındaki zorluklar, romanlarında kimi zaman Ortaç’tan oluşan “Beş Hececiler” topluluğuna bir başkaldırı Süleyman’ın, kimi zamansa diğer karakterlerin yaşamında AYDINLATAN TOPLULUK: ‘YEDİ MEŞALECİLER’ niteliğinde kurulan “Yedi Meşaleciler”, eski kuşak vuku bulur. Cevdet Kudret’in bu çok değerli üç romanından yazarların genç yazarları ciddiye almamasına karşı da bir Kudret’in bu romanlarında açlık ve yoksulluk üzerine sık- bahsetmeden önce, onun erken dönem yazın yaşamından da lıkla karşılaştığımız sarsıcı satırlar, özünde Kudret’in çocuk- söz etmek gerekir. Kudret, ilk olarak 1927’de Serveti Fünun isyandır aynı zamanda. >> 4 10 Temmuz 2025 İSA ÇELİK