Catalog

DOÇ. DR. TUĞBA ÇELİK’TEN ‘MUHAFAZAKÂR EDEBİYAT KANONU’ ‘Her türlü kanona karşıyım!’ Varoluş ve Roman adlı araştırma kitabı ile Yolda Ansızın adlı bir öykü kitabı da bulunan ve daha önce Dil ve Edebiyat Öğretimi kitabında çağdaş bir edebiyat öğretimi programı tasarlayan Bahçeşehir Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Tuğba Çelik, Muhafazakâr Edebiyat Kanonu (Alfa Yayınları) kitabında, geçmişten bugüne dil ve edebiyat dersleri öğretim programlarında adı en sık geçen yazar ve şairleri belirleyerek söz konusu kanonu betimliyor. Edebiyat ders kitaplarında da bu kanonun etkisinden söz eden yazar, “Muhafazakâr Edebiyat Kanonu’nda muhafazakârlığın negatifliğini tartışmıyoruz. Odak şu: Muhafazakâr edebiyat kanonundaki sanatçıların bugüne uymayan değerleri içeren pek çok metni var ama öğretim programlarında baskınlar. (...) Dileğim edebiyat programlarımız kanonsuz, evrensel, umutlu, barışçıl içeriklerle donatılsın” diyor. Yeni Türk edebiyatı gibi derslerde daha çok Tanzimat, milli “KİTABIMDA ‘ÖĞRETİM PROGRAMLARINDAKİ DOÇ. DR. SEDA SARAÇ edebiyat, Cumhuriyetin ilk yılları ve 50’ler var. Gerisi nadir DURUM NE’, ONU ARAŞTIRDIM” Bahçeşehir Üniversitesi Öğretim Üyesi görünür. Üstelik yine Muhafazakâr Kanon’un üyeleri, divan Ben bu kitapta sadece “Biz ne yapıyoruz, öğretim program- şairleri, halk şairleri ön plandadır. larındaki durum ne” onu araştırdım. Lise kitaplarında Faruk n Muhafazakâr Edebiyat Kanonu adlı kitabınızın önem- Akademide yalnız metinlerle ilgilenmeliyiz, sanatçı- Nafiz Çamlıbel’in “Kıskanç” şiirine sık denk geliriz. “Kan tü- li bir iddiası var: Biliyoruz ki özel ya da devlet okulları ol- ların hayatlarıyla değil. Bir metin değerliyse bu yeter- kürsün adını bensiz anan dudaklar/ Sana benim gözümle ba- sun bütün öğretim programlarını Milli Eğitim Bakanlığı li, muhafazakâr ya da yenilikçi… Yahya Kemal’in de Gül- kan gözler kör olsun” der bu şiir. hazırlıyor. Ve siz diyorsunuz ki “1950’lerden bu yana ede- ten Akın’ın da İlhan Berk’in de Tanpınar’ın da yazdıklarına Ama bir yandan da Edip Cansever, “Yerçekimli Karanfil”de biyat dersi öğretim programlarında muhafazakâr bir ka- “Sen karanfile eğilimlisin/ Alıp sana veriyorum işte/ Sen de saygınlıkla yaklaşabilmeliyiz. non var”. Bu kanonik yapıyı biraz açar mısınız? Ben lisans eğitimimde çok iyi bir klasik eğitim aldım. Os- bir başkasına veriyorsun daha güzel” diyor. İkimiz de birer eğitimci olarak biliyoruz ki eğer eğitimde Şiirde sevgiliyle hayata karışmayı görüyoruz. Yani biz bir manlı Türkçesi, Göktürk alfabesi, divan şiiri, halk şiirini vb. muhafazakârlık öne çıkarılırsa toplum da öyle olur. Türkiye şiirle aşkı şu veya bu yolla öğrenebiliyoruz. Kadın cinayet- iyi öğrendim. Gelgelelim çağdaş edebiyat kuramları, 1940 Cumhuriyeti’nin temelinde bir devrim yatar. Yani bu ülkenin lerini konuştuğumuz bir çağda kıskançlık şiiri okutmak ne sonrası sanatçıları kendim keşfettim. doğasında yenilik vardır, yenliğe direnç değil. Seçme seçil- kadar doğru? Mesela İlhan Berk kısacık “Keçi Yolu” şiirin- me hakkı, harf devrimi, laiklik vb. ‘MUHAFAZAKÂRLIK ÇAĞIN RUHUNU de “Keçi yoluyum sana, tam akşam olurken” diyor. Sevgili- Gelgelelim edebiyat öğretimi programlarını incelediğimizde ANLAMAKTA YAVAŞTIR’ ye “gelsen de gelmesen de bekliyorum” diyor. her 10 yılda muhafazakârlığın daha da egemen olduğunu anlı- n Edebiyat dersi öğretim programlarında muhafazakâr Ama muhafazakâr kanonun en güçlü isimlerinden Necip Fa- yoruz. 1920’lerde yeni Türk devletinin değerlerini destekleyen kanondan yazarların seçilmiş olması neden bir sorun? zıl, “Bekleyen” şiirinde “Ne hasta bekler sabahı/ Ne taze ölü- birtakım yazarlar ve şairler ön plandaydı, orada sistem dışında Tek tipleştirdiği için. Her türlü kanona karşıyım. Mesela yü mezar/ Ne de şeytan bir günahı/ Seni beklediğim kadar” kalanlar itilmişti. Mesela Osmanlıcı Refik Halit Karay yoktu! coğrafya dersi programı hazırlarken yalnızca kendi beğendi- diyor. Sevgiliyi beklemek, azaba dönüşüyor. 1950’den sonra edebiyat öğretiminde listeler, listeler de bir ğim şehirleri, ülkeleri anlatırsam burada bir statüko doğmaz n Hepimizin farklı şairlerle ilgili tercihleri var. Ama ders ki- kanon doğurdu: Muhafazakâr Edebiyat Kanonu. Kanondaki- mı? Ötekinin sesini, ötekinin rengini, açısını sınırlandırdım tabının okuru 18 yaşından küçük. Hepsine karşı sorumluyuz. ler geçmişi arzulayan sanatçılardı. Divan şiiri, halk edebiyatı demektir... Edebiyat, hayat gibi bir şey. Yani ben hayatımda Bakın, Mehmet Akif Ersoy da muhafazakâr kanonun için- da bu kanonu fikir açısından destekler. ne yaşıyorsam edebiyatta da onu görmek istiyorum. Veya te- dedir. Ben onun metinlerinin çok güçlü ve insana iyi geldi- Modern ve eleştirel sanatçılara temkinli yaklaşıldı, onların selli bulmak istiyorum. ğini düşünüyorum. Küfe şiirinde bir çocuğa üzülüp “Ya pa- adı anılmadı. Osmanlı sevgisini, nostaljisini yaşayan sanat- Metinler o kadar çocuklardan uzak ki kendilerine bu me- ram olaydı ya hamiyetsiz olaydım” dediği bir dize var ki be- çıların altı çizildi. Doğu-Batı çatışması adında suni bir tema tinlerde bulamıyorlar. Eşitliğe, özgürlüğe doğmuş bir çocuk ni ağlatır. İnsanın yoksulluk karşısındaki çaresizliğini anlatır; ortaya çıktı. “Batı’nın ilmini ve fennini alalım, kültürü kal- hiyerarşiye, cinsiyetçiliğe, şiddetin normal olduğu bir döne- bir yandan da Osmanlı döneminde sosyal devleti göremedi- sın” dendi. 20. yüzyılın sorunlarını, bakış açılarını ele alan min metinlerine yakınlık duymuyor. ğimizi... Bugün yoksulluk yok mu, çalışan çocuklar yok mu? sanatçılar “Batı özentili” ilan edildi ve yok sayıldı. Muhafazakârlık çağın ruhunu anlamakta yavaştır, tekno- Muhafazakâr Edebiyat Kanonu’nda muhafazakârlığın ne- lojiden yararlansa da kültürel olarak geçmişe bakar. Mesela ‘MUHAFAZAKÂR KANON’DA EN ÇOK gatifliğini tartışmıyoruz. Odak şu: Muhafazakâr edebiyat ben divan şiirinde özgür bir kadın bulamıyorum. ADI GEÇEN YAHYA KEMAL’DİR’ kanonundaki sanatçıların bugüne uymayan değerleri içeren n Hangi yazarlar da edebiyat derslerinde olabilsin isterdiniz? n Kapakta golf oynayan Yahya Kemal fotoğrafları var. pek çok metni var ama öğretim programlarında baskınlar. Türkiye’de iyisiyle kötüsüyle neredeyse 6 bin yayınevi Bunun bir anlamı var mı? n Edebiyat eğitimimizi nasıl buluyorsunuz? Ve nasıl ol- var. Bazıları çok iyi değerli sanatçıları okurlarla buluşturu- Muhafazakâr Kanon’da en çok adı geçen sanatçı Yahya ması gerekiyor? yorlar. Ayla Kutlu, yakınlarda kaybettiğimiz Füruzan, Kemal’dir. Modern bir hayat yaşıyordu ama özlediği ülke Sanat eğitim olarak görülmesi gerekiyor. İyi bir metin na- Mario Levi gibi… Ama biz bu isimleri lisede de üniversite Osmanlı idi. Bu çelişkiyi şiirlerinde görebilirsiniz. sıldır, edebiyatın konuları nedir, güzel bir dünyaya edebiya- de pek görmüyoruz. n 1920’lerde ve 1930’larda programda ne vardı ve nasıldı? tın katkısı nedir? Edebiyat estetiği kuramları… Lise mezunu Füruzansız bir öğretim programı olur mu? Kaldı ki bu Yalnız konular vardı. Okuma, yazma, dilbilgisi gibi baş- bir öğrencinin edebiyat sanatını öğrenmiş olması gerekir. programlarda dünya edebiyatı da yok. Dostoyevski, Kafka, lıklar kullanıldı. Ders, beceri ağırlıklıydı. Edebiyat tarihi, Gelişmiş ülkelerin çoğunda edebiyat ve dil dersleri, bir beceri Virginia Woolf yok. Biz bunları sizinle ancak YouTube ka- metin türleri de öğretiliyordu ama yazar ve şair listesi yok- dersidir. Yani çocuğu hem konuşturacağız hem iyi bir dinleyi- nalımızda Bundan Çok İyi Makale Olur’da konuşabiliyoruz. tu. Maarif Vekâleti ders kitaplarını hazırlıyordu. Ders kitap- ci yapacağız, okumayı sevdireceğiz hem de düşünü, düşünce- n Dengeli bir dağılım olması gerektiğini ve her türlü larının dışındaki metinleri öğretmenlerin kullanmayacakları- sini yazarak anlatabilmesini sağlayacağız. Bizim ülkemizde- farklı edebiyat bakış açısıyla farklı olmalı diyorsunuz. Ben na ilişkin bir yönerge de yoktu. ki insanların yazma problemi var. Okuma problemi var, din- kendi çocuğumda da görüyorum. Mesela oğlum, Türk- n Siz hangi taraftasınız? Yani programda hiç mi yazar lediğini anlama problemi var. Edebiyat bütün bunların ilacı. çe kitapların eski dünyaya ait ve acıklı olduğunu söylüyor, olmamalı? n Bir edebiyat öğretmeni, hangi özelliklere sahip olmalı? içinde kendini bulamıyor. Olmasa iyi olur. Öğretmenler seçebilir. Öğretmenlere gü- Çok iyi bir okur olması lazım. Yeni kitapları takip eden, ede- Bizim edebiyatımız o değil aslında. II. Yeni şiirleri, Ga- venmek gerekiyor. biyat dergilerini izleyen, güçlü teorik bilgisi olan ve eli ka- rip şiiri modern hayatı bilen, doğaya ilgili ve umutludur. n Bunun kontrolünü sağlamak mümkün olmayabilir ama. lem tutan öğretmenler… Eğitim bilimlerini de çok iyi bilmeli. Ama biz çocuklara lisedeyken bu neşeyi ve bu hayat sevgi- Anayasaya, çocuğun gelişim özelliklerine, “İnsan Hakları”na, n MEB öğretim programlarını değiştireceğini duyurdu. sini aşılayan şiirleri değil de daha çok dert yükü, savaş içe- her tür evrensel yasaya uyan metinler kullanılabilir. Berrak Bunları da umarım programa koyarlar dediğiniz neler var? rikli, ölümü, karşılıksız aşkı anlatan şiirler gösteririz. Bu ça- zihinli öğretmenlerimizin olması gerekir. Ben 11 yıl devlette Dileğim edebiyat programlarımız kanonsuz, evrensel, ğın çocukları özgürlük, umut istiyor. öğretmen olarak çalıştım. Lisans üstü eğitime önem vermek umutlu, barışçıl içeriklerle donatılsın. Ve dünya edebiya- Mesela Yaşar Kemal’in öykülerinde doğa çok güzeldir. Biz gerektiğini o zamandan beri düşünürüm. tı geri dönsün. Çünkü bence Dostoyevski, Orwell, Borges de onu da programda görmeyiz. Behçet Necatigil şiirinde evet bir ‘LİSANS PROGRAMLARINDA ÇAĞDAŞ bize çok şey verir. hüzün vardır ama çok güzel bir şehir hayatı da vardır. EDEBİYATA PEK YER VERİLMİYOR’ Edip Cansever, Aziz Nesin kıpır kıpırdır. Neşeli, çözüm n Çocuklar, farklı kültürlere ilgi duyuyor. n Edebiyat öğretmenlerini nasıl yetiştiriyoruz? Öğretim programlarında donmuş bir edebiyat var. Geçmi- odaklı, umutlu şeyler okursanız öyle olursunuz. Liselerde- Lisans programlarında çağdaş edebiyata pek yer verilmiyor. ki edebiyat, gençlere ne ifade ediyor iyice araştırmak gerek. şe ait ve içine kapanık. Umutlu ve renkli olsak. n 12 21 Mart 2023