Catalog

O odern Türkçe Şiir Antolojisi” (Eylül 2015, Ayrıntı Yay.) iki kalın ciltten oluşan 1358 sayfalık bir çalışma. Büyük bir emek ürünü. Çağdaş şiirin kurucu şairleri Yahya Kemal ve Ahmet Haşim’le başlayıp ilk kitabını 1999’da çıkartmış olan Nilay Özer’le bitiyor. Arka kapakta belirtildiği üzere 200 şairden şiirler seçilmiş. 20002010 yılları arasında yazılan şiir için de dokuz sayfalık bir değerlendirme yazmış Orhan Kahyaoğlu. Yani olası yeni baskılarda antolojinin nasıl genişleyeceğinin, hangi şairlerin antolojiye katılacağının ipuçlarını da vermiş. Her antoloji, aslında hazırlayıcısının bakış açısından yazılmış bir şiir tarihidir. O anlamda da Türkiye’de eksikliğini hissettiğimiz Türk şiiri ile ilgili tarih ve eleştiri çalışmaları boşluğunu doldurur. Çağdaş Türk Şiiri üzerine antoloji boyutunda yapılmış pek fazla çalışma yok. Başta Kenan Akyüz, Mehmet Kaplan, Memet Fuat, Mehmet H. Doğan, Mehmet Çetin ve Ataol Behramoğlu’nun çalışmaları olmak üzere bu tarih dilimi ile ilgili yapılmış çalışmalar bir elin parmaklarını geçmez. Bunlardan biri de naçizane benim çalışmamdır; “Cumhuriyet Dönemi Çağdaş Türk Şiiri Antolojisi” (Şubat 1998, Papirüs Yay.). Bu antolojilerden yıllar sonra yayımlanan en yeni ve önemli çalışma olarak Orhan Kahyaoğlu’nun antolojisi üzerinde durulması ve tartışılması gereken bir çalışma. Zira bu tür çalışmalar konuları ile ilgili tartışmalar için birer vesile olmaları ile de önemlidir. ÇAĞDAŞ TÜRK ŞİİRİNİN TARİHİ “Modern Türkçe Şiir Antolojisi”ni görenlerin, özellikle antolojiye alınmayan şairlerin ilk sorusu “Ne hakla?” olacaktır. Bizde bu tür seçme işlemi gerektiren çalışmaları yapanlar için hep bu soru sorulur. Kendini bir konuda söz sahibi görüyorsa onu hak etmesi gereken bir konumda olması istenir. İlk bakışta bu anlamlı bir taleptir ama bu “hak” kolay kolay herkese verilmez. Örneğin çağdaş şiirin en önemli eleştirmenlerinden Mehmet H. Doğan yaklaşık 1500 sayfadan oluşan “Yüzyılın Türk Şiiri” (2001, Yapı Kredi Yay.) çalışmasını yayımladığında bile bu soru sorulmuş ve antolojide yer almayanlar ya da aldıkları yeri yeterli bulmayanlarca böyle bir antolojiyi hazırlamaya hakkı olmadığı görüşü ileri sürülmüştür. Bence bu tür “hak” sorgulamaları anlamsızdır. Herkes istediği alanda çalışma yapabilir. Niteliksiz olanlar zamanla elenir, nitelikli olanlar kalıcılaşır. S A Y F A 1 2 n 1 5 kuduğum Kitaplar METİN CELÂL Modern Türkçe Şiir Antolojisi Orhan Kahyaoğlu “Modern Türkçe Şiir Antolojisi”nde 1920’den 2000’e şiirimizin seksen yıllık döneminden geniş bir seçme yaparken şiirimizin tarihsel gelişimini inceliyor. “M Orhan Kahyaoğlu Önsöz’de çalışmasına neden “Modern Türkçe Şiir Antolojisi” adını verdiğini açıklama gereksinimi duymuş. Başlıktaki “Modern”in anlamını “Türkiye’de kentleşmeye, gerçek anlamda modernleşmeye koşut bir zaman diliminde belirmiş olması” diye açıklıyor. Orhan Kahyaoğlu hakkında da bu tür konuşmalar olacağını biliyorum. Çünkü seçme gerektiren bir iş yapmış ve seçilmeyenler gücenecek, çalışmayı yaralayacak bahaneler bulmak durumunda hissedecek kendini. Orhan Kahyaoğlu’nu şiir üzerine yazdığı ilk yazıları yayınlamadan önce tanıdım. Antolojinin ilk sayfasındaki pek de kısa olmayan biyografisinde belirtilmemiş ama lise çağlarından beri şiir okuyan, şiir üzerine düşünen bir şairdir. Okumadığı kayda değer şiir kitabı yoktur. Bir bölümü benim gibi arkadaşlarından ödünç alınmış kitaplardan oluşan çok geniş bir Türk şiiri kütüphanesi vardır. Şiir üzerine ilk yazısı da 1984’de birlikte yayımladığımız İmge/ Ayrım’da yayımlanmıştır. Zeki Coşkun’la birlikte kaleme aldıkları “Hece, Garip Arası Düşünce Geleneği ve Çırpınışlar” adından anlaşılacağı üzere eleştirel bir şiir tarihi yazısıdır. Çağdaş Türk Şiiri’ni derinlemesine incelemiş olan Kahyaoğlu’nun özellikle II. Yeni, 1980 ve 1990 Kuşağı şairleri üzerine bir çok yazısı vardır. İmge/ Ayrım’dan sonra 1990’ların en önemli şiir dergileri Sombahar ve Ludingirra’nın yayın yönetmenliği yapmıştır. Yani Türk Şiir’i üzerine en az 32 yıllık bir emek söz konusu ve yapısı gereği ne kadar ince eleyip sık dokuduğunu, “aman kimsenin kalbini kırmayayım” diye sıkıntı çektiğini tahmin ediyorum. Yapabileceğinin en iyisini ve en hakkaniyetlisini yaptığına inanıyorum. “Her antoloji aslında hazırlayıcısının bakış açısından yazılmış bir şiir tarihidir” demiştim. Orhan Kahyaoğlu da “Modern Türkçe Şiir Antolojisi”nde kendi bakış açısından Çağdaş Türk Şiiri’nin tarihini E K İ M 2 0 1 5 yazmış. Üstelik geniş bir giriş yazmakla kalmamış diğer antolojilerden farklı olarak 20 yıllık zaman dilimleri hakkında yaptığı bölümlemede her bölüm başında o zaman diliminde gelişen eğilimler, akımlar ve tek tek önemli şairler hakkında eleştirel değerlendirmeler yapmış. Bu haliyle “Modern Türkçe Şiir Antolojisi” bir antolojiden çok “Örneklerle Çağdaş Türk Şiiri Tarihi” olmuş ki önceki çalışmalardan farklı ve daha çok irdelenip tartışmayı gerektiren bir nitelik bu. Orhan Kahyaoğlu Önsöz’de çalışmasına neden “Modern Türkçe Şiir Antolojisi” adını verdiğini açıklama gereksinimi duymuş. Başlıktaki “Modern”in anlamını “Türkiye’de kentleşmeye, gerçek anlamda modernleşmeye koşut bir zaman diliminde belirmiş olması” diye açıklıyor. Ama edebiyat okuru için “modern”nin anlamı “modernizm”den gelir ve seksen yıllık zaman diliminde modern olmayan, örneğin postmodern hiç eğilim yok muydu, diye sorabilir. Kahyaoğlu’nun tanımının karşılığının “modern” değil “çağdaş” olması gerektiğini düşünüyorum. YARARLI BİR KAYNAK “Türkçe şiir” terimini kullanmasını ise “modern şiiri yazan şairlerin yalnızca Türkler olmadığının çoktan ayırdına varmamız” diye izah ediyor. “Türk Şiiri” de deseniz “Türkçe Şiir” de deseniz içinde “Türk” var. Türk’ten Türk’lükten kaçamıyorsunuz. Ama Dünya çapında kabul görmüş ve doğru terminolojinin “Türkçe Şiir” demek olduğunu biliyoruz. Öte yandan “modern şiiri yazan şairler yalnızca Türkler” değilse bu antoloji mevcut haliyle eksiktir. Birkaç Kürt ve Kıbrıslı şaire yer vererek “Modern Türkçe Şiir Antolojisi” yapmış olmuyorsunuz. Kahyaoğlu’nun ele aldığı zaman diliminde Türkiye’de Türkçe yazan, örneğin Rüştü Onur’la aynı dönemde yaşamış geçen yıl kitaplarının tekrar baskısı yapılan Garbis Cancikyan ve Haygazun Kalustyan gibi önemli Ermeni şairler olduğunu biliyoruz. Yahudi, Rum, Süryani, Çerkes, Arap vb. Türkiye’de yaşayan ve Türkçe yazan çok şair vardır. Aynı zaman diliminde Makedonya, Azerbaycan gibi ülkeler başta olmak üzere bir çok ülkede de “Türkçe Şiir” yazılıyordu. Böyle bir çalışmanın yapılması önemli bir eksiği tamamlayacaktır. Ama Orhan Kahyaoğlu’nun çalışması mevcut haliyle diğer Türk şiiri antolojilerinden farklı değil. Aynı kanonu sadece farklı bir yapılandırma ve anlayış ile değerlendiriyor. Çağdaş Türk Şiiri için genel kabul görmüş bir kanon var ve aynı şairler neredeyse aynı şiirlerle antolojilere alınıyor. Oysa geçen zaman içinde bir ayıklanma beklenir. Orhan Kahyaoğlu ilk cildi oluşturan 1920 ile 1960 arasındaki döneme daha az şair alabilirdi diye düşünüyorum. Antolojiler arasında farklılaşma kanona henüz dahil olmamış şairlerde 1970’lerden günümüze doğru uzanan süreçte oluyor. Antolojilerden ne kadar genel durumu, ortak beğeniyi yansıtmaları beklense de sonuçta yapılan iş özneldir ve kişisel değerlendirmeler, seçimler antolojiye yansıyacaktır. Orhan Kahyaoğlu’nun seçimi hem kendine has bölümlemesi hem de seçimi açısından tartışılmayı gerektiriyor. Kahyaoğlu’nun değerlendirmelerinde belirttiği gibi şiir yaşamı onlarca yıl sürmüş ve zaman içinde farklı anlayışlar benimsemiş şairleri sınıflandırmak, tek bir kategoriye koymak kolay hatta mümkün değil. Örneğin Attilâ İlhan’ı “1940 Kuşağı”, Can Yücel’i “Garip’ten Etkilenen Şiir”, İlhan Berk’i ve Kemal Özer’i “İkinci Yeni Şiir” diye değerlendirirseniz ve yine örneğin tek kitabı yayımlanmış ve bence şiir tarihimize hiçbir etkisi olmayan bir şairden 7 şiir alıp Attilâ İlhan ve Can Yücel’den sadece üçer şiir alıyorsanız hem sınıflamanız yetersiz kalır hem de öznelliğin çok ağır basmıştır. Doğru olan belki uzun şiir yaşamında birden çok eğilim gösteren şairleri o eğilimleri yansıtan bölümlerde birden fazla kez yer vermektir. Ama bu da kafa karıştırıcı olur. Özellikle 1980’lerden1990’lardan yapılan seçmeye bakarsak sevdiğiniz şairlerden daha çok şiir seçtiğiniz, sevmediklerinizi ise antolojiye hiç dahil etmediğiniz düşünülür. 1358 sayfalık bir antolojide “yer darlığı” bir gerekçe olarak kabul görmez. 19602000 arasındaki dönemi kapsayan ikinci ciltteki şair ve şiir seçimleri bu nedenlerle tartışmalıdır. Hangi şairin, şiirin neden antolojiye aldığını güzelce açıklamış Orhan Kahyaoğlu, bazı şairlere hatta şiir anlayışlarına neden yer vermediği ise izaha muhtaç. Bu tür eleştirilerin, tartışmaların sadece “Modern Türkçe Şiir Antolojisi” için değil her antoloji için geçerli olduğunu da tekrar belirtmeliyim. Orhan Kahyaoğlu’nun “Modern Türkçe Şiir Antolojisi” şiirimizin seksen yıllık dönemini oldukça geniş bir şekilde ele almasıyla ve adeta bir tarih çalışması gibi ön yazılarla değerlendirmesiyle Çağdaş Türk Şiiri üzerinde çalışanlar kadar şiirimizi öğrenmek, ayrıntılı bilgi sahibi olmak isteyenler için de yararlı bir kaynak eser. n K İ T A P S A Y I 1339 C U M H U R İ Y E T Fotoğraf: Can EROK