Catalog

MAHİR ÇAYAN ve yoldaşlarının tarihi eyleminin tanıkları 44 yıl sonra ilk kez konuştu nesinden so b r a d T R 12 MA en büyük in ’n e iy k r ü ra T ki bir cee d in iç ı y a zırhlı tug devrimci, tünel 5 zaevinden . Askeri yönetiçtı kazarak ka su yapan bu bünu mi alay ko ürkiye solunun T yük eylem, ütünün ve ordu rg ö asım iki büyük imci subayların veren 31 K açışı haber mhuriyet gazetesi. K r v e d i Cu içindek 1971 tarihli lanmıştı. ır z a h le iy ğ işbirli aldı. Tüne k k a r la o ır r, ca s tıları yıllar r, firarı soruşturanla ın r y a n ı r la yan nra Fira açışı hazırla tihbaratçılar 44 yıl so k , r la n a z a li k r, is , gardiyanla e buluşuyor. Özr e il c m le y e d yazı dizisin tünel, 44 yıl sonilk kez bu an karanlık gürlüğe çık kavuşuyor. ına ra gün ışığ yazı dizisi n ı ’ r a D Can DÜn huriyet’te m u C i s e t r Paza Esad CUMARTESİ 2 MAYIS 2015 90. YIL SAYI: 32714 KURUCUSU YUNUS NADİ (19241945) BAŞYAZARLARI NADİR NADİ (19451991) İLHAN SELÇUK (19922010) FİYATI 1.5 TL (KDV içinde) KKTC’DE 2 TL En korkağı Erdogan BİLANÇO Erdoğan Masum Dünya 1 Mayıs’ı en büyük ve simgesel meydanlarda kutladı edildi darp gazeteci 18 6 5 yaralı yurttaş gözaltı 203 yaralı polis AFP Karanfille gelenleri hastanelik ettiler Davutoğlu’nun “Taksim’e karanfillerle gelin” demesine rağmen Beşiktaş’ta toplanıp Taksim’e çıkmak isteyen gruba dağılma uyarısı yapmadan biber gazı ve basınçlı suyla müdahale edildi. Polisin saldırısı Beşiktaş çarşı içi, Çırağan Caddesi ve ara sokaklarda da sürdü. Ruhani Erdoğan, Taksim’i keyfi biçimde yasakladı. Mısır, Irak ve Suriye’de bile 1 Mayıs coşkuyla kutlanırken İstanbul’da yer polis, gök gaz bulutu oldu OHAL MANZARALARI Taksim Meydanı’nda kutlamaların yasaklanması İstanbul’a sıkıyönetim manzaraları yaşattı. Şişli, Kurtuluş ve Beşiktaş’ta Taksim’e yürümek isteyen gruplara müdahale eden polis 203 kişiyi gözaltına aldı. SARAY’DA 1 MAYIS SARAY’DA çeşitli sektörlerden gelen işçileri kabul eden Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Taksim ısrarını maksatlı buluyorum” dedi. Asgari ücreti hatırlayamayan Erdoğan’ın “Herhalde 1000 lira” demesi dikkat çekti. >> 6121317’de CUMHURİYET YAZARLARI 1 MAYIS’I YAZDI >> EMRE KONGAR 2’de TAKSİM KIşKIRTMASI! NE ZAVALLI BİR İKTİDAR >> ÖZgÜR MuMCu 3’te AKP tek başına iktidar olamayacağını gördü! Erdoğan’ın danışmanı Yıldırım: Koalisyon çıkarsa azınlık hükümeti kurarız BiNali Yıldırım, “Seçimde koalisyon sonucu çıkarsa AKP azınlık hükümeti kurar ve bir yıl içinde tekrar seçim olur. Ama ihtimal vermiyorum” dedi. Yıldırım, rüzgârın HDP ve MHP’nin arkasında olduğunu söyledi. >> 6’da TAKSİM ALERJİSİ FOBİYE DöNÜşTÜ >> ALİ SİRMEN 4’te Kaymakamdan Yargıda cemevine dava tasfiye planı kaymakam Necip Çakmak, Maltepe Belediyesi’nin ‘Cemevleri ibadethanedir’ kararını Bölge İdare Mahkemesi’ne taşıdı. Çakmak, dava dilekçesinde kararın laiklik ilkesine aykırı olduğunu, toplumda sıkıntı yaratacağını öne sürdü. >> MİYASE İLKNUR 11’de SIKIYöNETİM GİBİ GÜVENLİK >> HİKMET ÇETİNKAYA 5’te DİSK BİAT ETMEDİ ERDOĞAN YASAKLADI >> ŞÜKRAN SoNER 9’da DÜNYANIN BÜTÜN POLİSLERİ DAĞILIN >> PINAR ÖgÜNÇ 12’de mGk’NiN cemaati “Kırmızı Kitap”a sokmasından güç alan HSYK’nin hükümeti zora sokan işlere imza atan hâkim ve savcıları “örgüt” suçlamasıyla tasfiye edeceği konuşuluyor. >> ALİCAN Necip Çakmak ULUDAĞ 7’de Mustafa Başer dün tutuklandı İsteyenin Bir yüzü CARMINA BURANA öZGÜR FAZIL Say’ın, ‘içeriğinde seks ve şarap var’ bilgilendirmesinin ardından yasaklanan “Carmina Burana” İzmir’de yeniden özgür. >> 7’de Kendi dışında söz sahibi kim varsa kötüleyip 400 milletvekiliyle başkanlık sistemini getirmek istiyor. >> 11’de Cüneyt Arcayürek GÜNCEL 31 MART VAKASI İRTİCANIN DOĞUşU 10 Francisco Goya’nın Dos de mayo tablosu ‘BAKuR’ KRİZİ İSTİFA gETİRDİ >> 19’da Biraz seyahatname biraz Bodrum günlüğü Sahne artık yeni nesil standup’çıların Boğaz’da ‘mor tur’un vaktidir Yazdığım ilk üç kitapBUNDaN 106 önce yaşanan 31 ta tutuklanmaktan korktum Mart ayaklanması, Türkiye’de Kremalı pastanın “modern TARIH politizasyonu irtica”nın baş 31 Mart Vakası Irtıcanı n doğuşu Hadi hemşerim langıcı olarak sandığa sahip çık kabul edileBiri üzerimize PASTADAN bilir. >> GÜRSEL MESAJ ÇIKTI sözlük atsın GöNCÜ SAVAşTAN KAÇIP SOKAĞA DÜşMEK... h eyvalla im! kardeş PORTRE Son yıllarda muhabirliği ayakta tutan isimlerden İsmail Saymaz S KAK MAYIS • SAYI Sıkıntı yok, DM'den yürümek, eyvallah kardo... Ebru Çapa gündelik hayata dilimize dolanan popüler kalıpları yazdı. Paralel Türkçe s. 16 adamın dibisin! EDİTöR: gÜRSEL gÖNCÜ / info@tarihdergi.co m TASARIM: İLKNuR Ünlü İspanyol “İki Mayıs” (Dosressam Francisco goya’nın Fransız işgaline de Mayo), 2 Mayıs 1808’de ünlü tablosu ri Memluklardan direnen İspanyol Madrid’de oluşuyordu. Ayaklanma vir eder. Napoléon’un kanlı şekilde yurtseverleri ezilmiş, sağ kalanların taskardeşi Joseph’in ki kraliyet muhafız sız askerleri tarafından Franordusunda birlikleri, dönemin yine goya tarafından kurşuna dizilmesi paralı askerle “Üç Mayıs” (Tres de tabloda resmedilmiştir. de Mayo) FİLİZ İKİ MAYIS: İSPAN YOLLARIN İSYAN I adlı hep para lel cumartesi 2 Mayıs 2015 13 Nisan 1909 (31 Mart 1325) tarihind eki ayaklanma, yakın tarihimizdeki 13 Nisan 1909 Ayasofya civarında toplanan kalabalık. gerici hareketlerin s. 10 hazırladı 10’da den dolayı yargılanamaz. Fakat kimse devletin düzenini de din hiç diye slogan atmaya rallarına dayandıramaz ku dılar. Cami imamı başla Mayıs 1969’da veya siya si çıkar veya da ve namazı kılmak nüfuz beden Yargıtay hayatını kay cıyla dini duyguları sağlamak ama istemi yordu. Bu nedenle ran Öktem’in Başkanı İm istismar ede mez” demiş, ardından kara’daki cenazesi 3 Mayıs’ta An ne Hastanesi’nde Numu “Sağcı ve gerici akımlar görev yüksek olan siyasi o dönem zaten li imam çağrılmıştı. çok tehlikeli bir hal aldı” uyarısında ha da artmasına gerginliğin da balık bu bekleme Kala bulunmuştu. Öktem’in cenazesinin Öktem, 1966 sebep olmuştu. saldırıya geçti. sırasında Maltepe Camisi’nde kaldırılacağı Polis her sağcı lış töreninde yılı adli yıl açı kınlığında olduğu taş yaptığı konuşmada çember sakallıların çoğunluğunu Yargıtay’ın Nurculukla de gönülsüzdü. gibi müdahale oluşturduğu gruplar cenaze ilgili bir kararından söz dönemin CHP Cenazeye katılan kortejini bekliyor ettikten sonra lideri ve eski du. Öğle ezanından kimse dini inanç hurbaşkanı İsmet “Hiç Cum önce kalabalık ve kanaatlerin toplanınca “Dinsizlerin İnönü bile tehli kedeydi. İnönü’nün namazı kı lınmaz” ve “Kâfirler durumunu ren Tuğgeneral Moskova’ya” Nabi Alpartun gö hını çekip kendisini sila korumak zo 1969’da bir 31 Mart Vakası ’in cenazesinde saldırı sİnan yÜcel Yargıtay Başka nı İmran öktem İsyancı askerler 13 Nisan günü Ayaklanmayı kontrolü ele başlatanlar, Makedonya’da aldılar. İstanbul’a nakledilen şında kaldı. II. ki 3. Ordu’dan Abdülhamit, lardı. Meşrutiyet’ten avcı taburlarına mensup Asarı Tevfik Binbaşı Ali Kabuli er ve erbaş zırhlısı komutanı yana, ama Bey’in de gözünün rese öğrencisi isyana katıldı. iktidara karşı birçok med si üzerine dizginleri elinden önünde öldürülme dan uzaklaştırılmış Askeri kışkırtanlar lerini affettiğini tamamen kaçırarak ise orduve kendi “şeriat isteriz”di. subaylardı. İsyancıların na neden oldu. söyleyerek isyancıların temel sloganı iyice şımarmaları lüğünü yapmışsa Ulemadan birçok kişi isyancıların Lazkiye Mebusuİttihat ve Terakki yanlısı da, üst düzey gazeteler basıldı. ulema çevreleri sözcüundan 106 önce Cahit sanılarak Emir Arslan, isyanın ilk gününde Hüseyin olayın dıöldürüldü. Adliye yaşanan 31 Mart nı sıra çok sayıda yordu. Bardağı ayaklantaşıran son dam mektepli subayNazırı Nâzım Paşa’nın yaması, Türkiye’de la, İttihat ve Terakki’ye da öldürüldü. sert eleş dern irtica”nın “motiriler yönelten başlan ve bir süredir gıcı olarak kabul sonra günlük tehdit mektupları edilebilir. Bu dilimize yerleşip sokak darbesi sözlüklere girdi. ti gazetesi yazarı alan Serbesbastırılmıştı, etkileri derin Hasan Fehmi ama Batı ülkelerinde Ne var ki, bazı Bey’in Galata ve görülen ve din Köprüsü’nde Hadiselerden kalıcı olmuştur. sel muhafazakârlı rülmesi (6 Nisan öldüaltı sene sonra çekleşecek Ermeni gerzayıf olan kralcı k boyutu çok tilin üniformalı 1909) oldu. Kakatliamları nın son genel ratik tepkinin ve/veya aristokyetin İttihat ve biri olması, cinaprovası da eşza bizde bulunmama manlı olarak sı nedeniyle, subay olduğunuTerakki üyesi bir Adana’da yapılmış, “irtica” ve “gerici 20 binden fazla düşündürüyor lik” sözcükleri du. Sonraki günlerde günlük dilde çocuk demeden Ermeni, kadınnızca dinsel tepki katilin buyallunamaması gerginliği öldürülmüştür anlamına kul Medrese öğrencileri lanılır oldu. . daha da artırdı. ve alaylı subaylardan oluşan 31 Mart 31 mart’ın yancıları, o dönemde ishareket Ordusu İzlerİ kiz aylık Meşrutiyet’i henüz seHareket Ordusu’nun 14 Nisan’da Selanik’te hedef almışlardı. Meclisi İstanbul’a girmesinden düzenlenen Meşrutiyet sonraki en kanlı Mebusan’daki İttihat ve Terakki yanlısı miting çarpışmalarda den sonra, Selanik’teki n biri de Harbiyeçoğunluğunun anayasayı Taksim bölgesinde 3. Ordu Komutanı Mahmut tümüyle seçilmiş ler lehine değiştirmesini Şevket PaBugünkü Taksim oldu. şa “Hareket Ordusu” istemeyen muhalefetin Parkı’nın yerinde Gezi adıyla, hem muvazzaf askerlerden kışkırttığı, bulunan kışcak sonradan la önündeki çatışmada hem de kolağası mustafa gönüllü sivillerden denetleyemedianği bir harekettir. vurulan Binbaşı Muhtar Hareket Ordusu kemal Bey birlik kurulmasını oluşan bir 12 gün boyun Bey’in adı bu ca başkent İstanbul’u ilk komutaistedi. Anılagünkü Cumhuriyet nı Hüseyin Hilmi rında bu adı kendisinin kontrolü Caddesi’ne, eden isyancılar, ile birlikte “Şehit Muhtar” koyduğunu söyleyen Selanik’ten ha itibaren Yeşilköy’de reket edip İstanbul’a rilmişti. Bu ad biçiminde vefa Kemal Bey’inKolağası Mustatoplanma şimdilerde Ta giren Hare ya başladı. 21 ket Ordusu’nca kurmay başka limhane Mahallesi’nin Nisan’da sayıla nı atandığı ordunun 24 Nisan’da etkisiz hale getirildi. caddelerinden birinin ilk birlikleri, rı epey artan mebuslar, 24 Nisan 1909 Binbaşı Muhtar Ayan Meclisi’ni de Bey komutasın ket Ordusu’nun adıdır. Hare tışan Hareket tarihinde Taksim civarında Yeşilköy’e davet da 15 Nisan gecesi Ordusu askerleri. İsyana hazırlık ederek Meclisi isyancılarla riş yollarından İstanbul’a gi Milli olarak top trenle yola çıktı. Selanik’ten ça en lanma önemlisi, kararı aldılar. Hüseyin Hilmi Dolmabahçe’ye areket Ordusu, mak üzere, daha Bu orduya katıl Ertesi gün gerçekleşen toplantıda Mah Hükümeti’nin Paşa releyen 1. Ordu inen vadiyi çev ları yargılamak mut Şevket Paşa’nın İzmir, İzmit gibi sonra Erzincan, kurulmasıy Sultan II. kışlalarını ve Abdülhamit’in la (14 Şubat 1909) Harbiye Mektebi’ni bir mahkeme için askeri verdiği emirle tahttan indirilme gönüllüler de birçok yerden si konusu görüşüldü. 24 hedef alan, harekete geçti. Nisan günü İstanbul’u halif gazetelerin birlikte mu KâğıthaneÇağ gün toplanan kuruldu. Ertesi reket Ordusu’nun Ha layanŞişli yoluy Meclisi Milli, etti. İsyancı askerlerin işgal leşti. İttihadı üslubu sert du. Bu yol üzerinde II. Abdülhamit’in Hüseyin Hüsnü komutanı önce İrtİca Muhammedi bir ve Hürriyeti bölümü Anadolu kelİmesİ Paşa, sonra Bin Cemiyeti’nin Ebediyye Tepesi dirilmesine karar tahttan in başı Enver Bey’in kurucusu Derviş adı verilen yer 31 Mart Olayı, verdi. Tah kaçtı, bir bölümü yakasına Vahdeti, Volkan ta aynı gün V. Mahmut Şevket de desteğiyle, dilimize “irtica”, de, Meşrutiyet uğrunda gazetesindeki “irticaiyyun” du. Birçok isyancıteslim ol Paşa oldu. yazılarıyla yönetimi ölenle rin anısına dikilen şat geçti. Daha Mehmet Re ve “mürteci” Hareket Ordusu’nun söz cüklerini kazandırdı. Abidei Hür çeşitli yörelerinde da kentin dille eleştirenlerin en sert bir riyet, ri mahkeme, sonra aske İstanbul’a Türkiye’de iyice yaklaşması mebuslara “Rücu”, ya direndi. başında geli Abdülhamit’i ni “geri dönme” En çetin çarpışmalar da görülen ilk kamusal alan de yargılamak ret verdi ve bunlar kökünden türe cesa heykeldir. Mimar tilmiş olan “irtica” Fatih’te ve ancak 19 Nisan’dan Muzaffer Bey’in hükümet bunu istediyse de, ve “mürteci” topa tu sözcükleri ilk kabul et tularak ele geçirilebilen Meşrutiyet’in yapıtı olan anıt, medi. Mahkeme, defa 31 Mart’tan 3. yıldönümünde araların Babıâli’de yaşandı. 23 Temmuz 1911’de da , Derviş 26 Vahdeti’nin de Nisan açıldı. günü, ele geçirilen bulunduğu birçok isyancı kişiyi ida ma mahkum etti. ‘Şerİat İsterİz’ B Sokak vuruşma ları yin Hilmi Paşa yin edilmişti. sadrazam taHüseyin mi Paşa Hükümeti’nin HilAralık 1908’de bat 1909’da okunan 13 ŞuMeclisi programı, ulusal Mebusan’ın açılma sından, 1 Kasım rının bir egemenlik yanlıla1922’de salzaferi tanatın kaldırılmasına melidir, çünkü olarak görülkadar bu metinde Hü geçen süre, “hâkimiyeti seyin Hilmi Paşa, milyürürlükte liyye” (ulusal olan 1876 Anayasası’na egemenlik) il kesi çevresinde göre padişaha karşı girişilen mücadelenin öyküsüdür. hazırlanmakta sorumlu değil, Yaklaşık 14 yıl süren değişikliklerin olan anayasa bu mücadelede bazen seçilmişlerin karşı sorumlu e göre Meclis’e yönetiolacağını söylü mini savunanlar, yordu. dişahın önemli bazen de pabir dizi yasal hakkı olmasını anaİttİhat ve terakkİ ler iktidara gelmiştir. isteyenBunun üzerine, Meclisi Mebusan’ın açılmasıyla monarşiden yana, anayasalı bir yıp, 1909 Ağustos’unda başlamentonun kesin ama parlayürüregemenliği lüğe giren anayasa ne de karşı olan değişiklikleriyle taçlanan nusu anayasa kesim, söz kosüreç, ulusal egemenlik taraftarlarının ne doğru gidendeğişiklikleriiktidara hâkim ya çalıştı. Bunu yolu tıkamaoldukları bir dö parlamento neme işaret eder. da yapabilmek mümkün dehâkimiyet pek Ne var ki bu ğildi, çünkü ulusal çekleşmemiştirde kolay geryanlısı olan İttihat egemenlik . ve Terakki Cemiyeti’ne mensup 1909 PrOGram ezici bir çoğunluk mebuslar, ı Ulusal egemenlik lardı. Sonuç olarakoluşturuyoriçin çalışan Meclisi Mebusan’ın ulusal egemenliğin bir anayasa karşılaştığı ilk zorluk, ilkesi olmasını engelleme yasa değişikliklerinhenüz anağa havale edildi çabası sokain gerçekve meşruti re leşmediği, yani jimden hoşnutsuz teknik olarak 1876 Anayasası’nın olan toplum sal kesimlerin ilk haliy 31 Mart 1325’tele yürürlükte (13 Nisan 1909) olduğu bir or isyan etmesi tamda, bulanık sağlandı. Dolayısıyla, lamaya kalkışansuda balık avsiyasal tarihimize “31 Sadrazam Mart Vakası” Kâmil Paşa olmuştu. adıyla geçen olay, Sonuçta Kâmil Paşa, güvensizlik Meşrutiyet karşıtı değil, ulusal oyuyla düşürülmüş, egemenlik karşıtı kalkışma yerine Hüseolarak değer lendirilmeli. Egemenliğe karşı bir hareket ahmet kuyaŞ sembolü oldu Yeni kitabını ve hapse girme tehdidi altındaki yazma sürecini anlatı. 17 KREMALI DİNDEVLET İŞLERİ YİYENLER Sosyal medyayı yanlış kullanan sporcuların başı derten kurtulmuyo r. s. 26 TWITTER'DAN GOL s. 12 İnterneten canlı yayın yapmayı sağlayan iki uygulamayı karşılaştırdık PERISCOPE MU MEERKAT Mİ? s. 6 Standup'ta yeni nesil s. 23 HASAN'IN İNEKLERİ Özgür Mumcu Suriyeli muhalif belgeselci Ali ve kuzeni Hasan'ın hikayesini yazdı. iç savaştan kaçıp Türkiye’ye sığınan yüz binlerce Suriyeli canlarını kurtardı ama kendilerini burada da büyük bir mücadelenin içinde buldu. Yüz binlercesi sokaklarda yaşıyor. Cumhuriyet’le GARSON CUMHUR İçinden Beyoğlu gece hayatı geçen bir Sarıgazi öyküsü s. 20 İYETİ s. 15 >> şEHRİBAN KIRAÇ’ın dizisi 9’da Ece Ercan Dünyanın tüm duvarlarını açık hava müzesine dönüştüren akımın tarihçesi. s. 24 s. 19 Büyük bedenin günahı ne? Sokak sanatı 100 yaşında runda kalınca Ankara Emni yet Müdürü dayanamayıp sa Mahkemesi Başkanı hem polislere müdahale de laiklikle sembolleşecek etmele rini söylemişti. isimlerden biri olan Yek Numune’nin ta Güngör Özden’in imamı da gelmeyince tocuların arasında protes katılanlardan namaz cenazeye yer alıp cenazeyi engellemeye dırıldı. İnönü biri tarafından kıl lışması ve cenazede ça la bir 31 Mart olayı, “Her manasıy Uğur Mumcu’yla tartışmasıdır Vakası” olarak lendirmiş, başbakan nite “Fevkalade üzücü” Demirel ise cu, içimden Geçen dese de olay karanlara arka Za man, Um:ag yayınları, çıkmakla suçlan çı mıştı. Cenazenin en . Özden, sonraki ilginç olayların dan biriyse ileride yıllar da yaptığı açıklamalarda 4 mayıs hem Anaya 1969 bunu reddetti. olay manşe tarihli t olmuş Cumhu riyet’te tu. C M Y B