Catalog

28 OCAK 2014 SALI CUMHURİYET SAYFA EKONOMİ ekonomi@cumhuriyet.com.tr 11 Dışa bağımlı sıcak parayla büyüme modeli çöktü, Türkiye döviz krizinde 1 Fay hattı kırıldı 7 Aralık operasyonuyla ortaya çıkan siyasi belirsizliğin keskinleştirdiği liradaki değer kaybının artık bir kriz olarak yorumlanabileceğini dile getiren ekonomistler, bol para döneminin bitmesi ve Merkez Bankası’nın kontrolü kaybetmesiyle ülkede reel kesimin de etkileneceği bir döneme girildiği yorumunu yaptı. Kurun yükselmesi sonucu maliyet artışları ve dış borçlar nedeniyle iflasların kapıda olduğu belirtildi. OLCAY BÜYÜKTAŞ/ ŞEHRİBAN KIRAÇ/ PELİN ÜNKER Ne Bu Şiddet?.. Ne zamandır Başbakan’ın sınır tanımaz öfke, şiddetle söylediklerine, Bakanları, milletvekilleri, sözcüleri, yandaş yazarları.. “yumuşatıcı” etkisinde açıklamalar getiriyorlar? “İktidara içdış odaklı büyük destek, cephe ittifakı ile geldiklerinin ilk ayları, yıllarını çıkarın” dersek bile tam gerçeğe uymayacak... O tarihlerde “Kasımpaşalı raconu” ile, içtenlik, sevimlilik olarak pazarlanabiliyor, medyatik güçle kitleler için “bana benziyor” algılamasında kullanılabiliyordu. Hukuk devleti düzeni, demokrasi kültürünün belirleyiciliğinde geçerli olmaması, alışkanlık edinilmemesi gereken uslup; “Ananı da al git..” türünden ağır hakaret içeren, siyasi liderlik için bağışlanmaz olması gereken çıkışları caydırıcı eleştirilemedi... Demokrasiyi algılamama, liderliği istediğini yapma, baskı gücü olarak kullanmanın sağlıksız benzer ilk çıkışlarının yandaş, çıkar ittifakı korosuyla, biat kültürünün de katkılarıyla eleştirmek yerine alkışlanmasıyla ipin ucu baştan kaçmıştı... Kişisel, liderlik kimliğinde işe yaradığı da ortada, Sayın Başbakan’ın denetlenemez olduğu söylenen bu öfke, çıkışlarının sevimli, haklı olarak siyasal değerlendirilmeleri, çıkarlar adına artılar hanesine yazılmalarıyla da denetlenemez bir liderlik otoritesi, gücünün yaratıldığı bugünlere gelindi... En çarpıcı örnekler, dönemeç çıkışlar arasında “One Minute” üzerinden yazılan efsaneyi, yürütülen kampanyaları anımsatmak isterim. Hukuk devleti düzeni, demokrasisinin taşları yerli yerine oturmuş bir ülkenin başbakanı, içerik yerine öfke patlaması yansıması bir üslupla mı derdini anlatır? Bir başka ülkenin en haksız bulduğu dış politika icraatlarını eleştirirken, ekranlardan siyasi zafer belgesi olarak yıllarla gösterilen içerikten çok denetlenemez bir dil ve öfke patlamasının yansıması olan görüntülerle, sadece Türkiye’nin değil, Ortadoğu’nun, İslam dünyasının ezilmiş halklarının mağduriyetleri anlatılabiliyor, hakları savunulabiliyorsa... Eşi bir köşede neden o kadar çok ağladı sorusunu da sormadan, çok zor kazanılabilecek bu büyük başarı, liderlik gücünün, neden bu kadar hızlı tüketildiğini de sorgulamayacak mıyız? En azından gerçek dünyada, gerçekten günümüzde silahtan daha etkili medyatik güçle kazanılan sanal başarıların arkası gelmiyor, içeriği doldurulamıyor, kalıcılığı sağlanamıyorsa.. çok kolay uçup buharlaşabilecekleri gerçeğinin dersini de çıkarmayacak mıyız? HHH Ülkemizdeki 12 Eylül düzeninden de çok beslenmiş, hukuk devleti düzeni, bağımsız yargı, güçler ayrılığının işlemediği, parlamento içi ve dışı muhalefet güçlerinin bastırıldığı, liderlik otoritesini sınırsız destekleyen, demokratik kriterlere aykırı yapılanmada, “güçlü iktidar, güçlü otoriter lider” algılamalarını, sınırsız, keyfi, içdış kirli çıkarlar adına kullanmak gibi bir yolun önü açıldığında... Beraber yürünen yollarda işler tıkırında giderken keyifler sınırsız olur... Gelin görün ki çağımız koşullarında birçok koşulun, nedenin bir araya gelebilmesiyle işlerin tıkırında beraber yürünülebilen yollar çok uzun olmuyor... Zengin kuzey dünyasında bile işler uzun soluklu tıkırında yürümüyor. Evrensel sömürü düzeninin acımasız çarklarında, zengin kuzey dünyasının tepe çokuluslu şirketleri, ülkeleri bile, kendilerini sistemin ağır, kaçınılmaz krizlerine karşı bağışıklı kılamıyorlar... Irak’ı, Afganistan’ı umduğundan çok daha kolay, ucuz bedelle işgal etmiş ABD’nin lideri, haksız işgal gerekçelerinin hesabını vermeyi aklının ucundan geçirmeden, “Yanımda yer almamış ülkeler savaşın ganimetlerden yararlanamazlar” havasını yaparken, yaratılan ırklar ve mezhepler iç savaşlarının bölgede hızla büyüyen bataklığına çekilirlerken dünyadaki gidişin, işin renkleri hızla değişiveriyordu... Yoksul güney dünyasındaki kirli iç savaşlardan elbette yoksul güney, enerji kaynaklarının üzerindeki Ortadoğu, İslam dünyasının milyarlarca insanının daha ağır paylar almaları kaçınılmaz, hızlı olacaktı... Türkiye, dengeleri çok hassas olduğu söylenen gidişte önce arkadan esen rüzgârlardan olumlu pay alan, sonra da olumsuz pay almaya mahkum gelişmekte olan birkaç ülke arasında sayılıyordu... Yelkenleri şişiren rüzgârlar desteğinde, şanslı, beraber yürünen yollarda, ılımlı İslam projeleri büyüleyiciydi... İktidarları cephesi adına İslam dünyasında liderlik dayanılmaz çekicilikteydi. İlk Suriye’den kaçanlar için çadırlar kurulurken, stratejik ortak olarak sırtımız sıvazlanırken, en önde yürümemiz gerektiği söylenirken... Bir küçücük yanlış hesap, ırklar, mezhepler çatışmasında yaratılan bataklığın derinliğinin dünyayı çekebileceğinin öngörülememesi... Dünya dengeleriyle birlikte, iktidarları cephesinin de kaderini değiştirdi. Balayı bitmiş, gerçek yaşamın gerçek koşullarında yolların ayrılması, çıkar çatışmalarının zorlukları, bedelleri öne çıkıvermıştı. Başbakan’ın “Ne istediler de vermedik?” şaşkınlığını yansıtan sorudaki öfkeyle, Arınç’ın “Başbakanımızın yerinde olsanız, bildiklerini bilseniz, öfkesine hak verirdiniz” savunması, yollar ayrılırken acımasız hesaplaşmanın dışavurumları... Önlemler yeterli olmadı D urumu, ‘Bu aslında birikmiş bir fay hattı, son 10 yıldır uygulanan politikaların doğal bir sonucu’ olarak tanımlayan Yeldan, kurdaki dengesizliğin sanayici için tahripkâr olacağına işaret ederek dengesizliğin reel kesimde şok dalgası yaratacağını; yatırım kararlarına, fiyatlara ve istihdama yansıyacağını vurguladı. Erste Yatırım BaşeTürkiye’nin en büyük yolsuzluk ve rüşkonomisti Nilüfer Sezgin, vet skandalı sonrası artan siyasi endişeMerkez Bankası’ndan faiz koriler Türk Lirası’nı eritirken, Türkiye’nin dorunun üst bandında artış yapithalat faturası da, reel sektörün dış masını beklediklerini söyledi. Piborcu da katlanıyor. ABD Merkez yasa fiyatlamasına göre 300 baz Bankası’nın (Fed) 22 Mayıs 2013’te puana yakın artış göründüğüne dikaçıkladığı tahvil alımlarını azaltma kat çeken Sezgin, mevcut önlemkararı küresel ekonomide bol para lerin yeterli olmadığını dile getirdi. döneminin sonuna işaret ederken, Meksa Yatırım Genel Müdür YarAKP hükümetinin dışa bağımlı, sıdımcısı Figen Özavcı, “Karşılaştıcak parayla büyüme ve enflasyonu rıldığımız ülkeler göz önüne alınbu şekilde düşürme politikası da dığında Türkiye ciddi bir imaj geçerliliğini yitirdi. Bol para dökaybına uğruyor. Merkez Banneminde dışa bağımlı tüketim arttı. kası çıkıp benim hedefim enfUluslararası Peterson Enstitüsü’nün lasyon veya büyüme deyip özel Kasım 2013’te yayımladığı raporda, sektörün döviz açık pozisyonTürkiye’de kurun dengesiz olduğu ve larına değinmeden geçeaslında doların 2.43 TL olması gerektimez, geçmemeli” ği ifade ediliyordu. TL mayıstan bu yana dedi. dolar karşısında yüzde 29 oranında eridi. Uzmanlara göre rt arda rekor kıran dolar, döviz krizinin habercisiyken, şirket iflasları da gelecek. Prof. Dr. Erinç Yeldan; Yaşar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı: Türkiye’nin spekülatif büyüdüğü ve aşırı dış borçlandığı 2003’ten beri söyleniSon 11 işlem gününde rekor üstüne rekor kıran dolar, dün de 2.39 TL’ye fırlayarak yeni yordu. Bu aslında birikmiş bir depzirvesini yaptı. Doların 2.40’a dayanmasıyla Merkez, bugün olağanüstü toplanma kararı aldı. rem fay hattı. Tetikleyici unsurlar Avrupa borsaları ve bunu ortaya çıkardı. Bunlar da Bankanın faiz artırımına gideceği umuduyla kur 2.3082’ye kadar geriledi. ge lişen ülkelerin para Merkez Bankası’nın güvenilirlibirimleri değer kaybeKüresel piyasalardaki olumsuz hava Mer Avro 3.1840’a kadar geriledi. Döviz sepeti de de ğini kaybetmiş olması. 17 Ararken bu piyasalarda kez Bankası’nın (TCMB) TL’deki değer kay 2.7553’e düştü. Serbest piyasada dolar 2.3100, yeni bir lık sonrası yaşanan siyasi geribozgun yaşabını durdurmada yetersiz görülmesiyle dolar Avro 3.1540 liradan kapandı. lim. Fed’in tahvil alımını azaltnabileceği endişeleridün de arka arkaya tarihi zirve yaptı. En son Standard Bank gelişmekte olan piyasalar ni hortlattı. Fed bugü ma kararıyla ilgili yurtdışı kayn 2.39’a kadar yükselen dolar/TL, TCMB’nin ara araştırma bölümü müdürü Timothy Ash, PPK ve yarın yapacağı topnaklı sermaye hareketleri. Para Politikası Kurulu (PPK) toplantısı kararı sonucunun açıklanma saatine işaret ederken, lantıda tahvil alımlarını Kurun ne olacağına dair herhangi bir almasının ardından ise yönünü aşağı çevirdi. “Neden gece yarısı? İlginç. Şüpheciler her 10 milyar dolar daha yol haritası yok. Sanayi için en tahripkâr Piyasa oyuncuları, TCMB’nin bugün yapaca hangi bir artırım kararını önce hükümete azaltacağı beklentileolan da bu dengesizlik olacak. Merkez, kuru gelişmekte olan piğı toplantıda agresif faiz artırımına gitmesini açıklamak istediklerini söyleyecek. Tahmin, ri, kendi kaderine terk etmiş durumda. 2.43’ten yasaları baskı altında bekliyor. Merkez, toplantı sonrası alacağı ka politika faizlerinin 300 baz puan artırılaca tutuyo bile sanayici memnun olabilir. Ancak sanayir. Japonya’nın rarları bugün saat 24.00’te açıklayacak. ğı ve devamının da geleceği yönünde. Eğer ci şu an önünü göremiyor. Bu, reel kesimde bir Nikkei 225 endekyapmazlarsa güvenilirlikleri zarar görür si yüzde 2.5 gerileyeşok dalgası yaratacaktır ve yatırım kararlarına, olar 2.50’yi görür ve TL dolar karşısında hızlıca 2.50’ye ka rek son iki buçuk ayın temel malların fiyatlarına da yansıyacaktır. Bu en düşük seviyesini Güne 2.3360 seviyesinde başlayan dolar/TL, dar yükselir” diye konuştu. şartlarda büyük bir bankanın, bir holdingin ifgördü. İngiltere borönce 2.3575’e ardından da 2.39’a fırladı. Avro/ Öte yandan Merkez Bankası’nın toplantıda lası söz konusu olabilir. Eğer böyle olursa daTL 3.2723, döviz sepeti (yüzde 50 dolar, yüz kambiyo denetimiyle ilgili tedbirler alacağı da sası yüzde 1’in üstünha büyük bir kriz kapımızı çalabilir. İflaslar da de 50 Avro) de 2.8904 ile tarihi yüksek sevi konuşuluyor. Kambiyo denetimi, döviz işlem de, Almanya, Fransa, gelebilir, döviz krizinin ekonomik krize dönüşİtalya ve İspanya boryeye çıktı. Art arda gelen rekorların ardından lerinde devletçe uygulanan kısıtlamalar anlamımesi söz konusu olabilir. saları yüzde 1 civaMerkez, yakın dönem gelişmelerinin değer na geliyor. Kambiyo denetim sistemleri, genel rı düştü Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu; Kemerburgaz . Son 5 haftalendirilmesi ve fiyat istikrarı için gerekli poli likle dövizle yapılan işlemlerin, döviz gelirle da TL’de kayıp Üniversitesi Öğretim Üyesi: Önceden kur sayüzde tika tedbirlerinin alınması amacıyla olağanüs rini aşmayacak bir düzeyde tutarak, ödemeler bitti ve her ay ne kadar olacağı belli 14’ü aşarken Güney tü toplanacağını duyurdu. Dolar 2.3082’ye, dengesinin açık vermesini önlemeyi amaçlar. Afrika Randı yüzde 8, idi. O durum aşılınca bu krizdi diBrezilya Reali yüzde 3 yebiliyorduk. Şimdi kur için beldüştü. li bir sınır olmadığından nereye Renault çıkarsa çıksın bir şey olmamış Mais Genel Müdürü İbrahim gibi gösterilmek isteniyor. OyAybar, Türkiye’nin makroekonomik Oyak Renault sa bu durumu kriz olarak yorumGenel Müdürü Ales değerleri açısından şu anda endişeli lamak mümkün. Çünkü Merkez Bratoz’un verdiği bilbir bekleyiş içerisinde olduklarını ve bu Bankası, kontrolü tamamen kaybetti. gilere göre Renault sene otomotiv pazarında daralma TÜİSAD’ın yabancı sermaye Grubu (Renault ve beklediklerini söyledi. nin tedirginliğini öne çıkaran eleştirileriDacia), 2013’te 144 bin 700 adet araç sane Başbakan’ın nezaketten uzak tutumu da var tışı ve yüzde 17 pazar olan belirsizliği iyice artıracak ve reel sektöre payı ile tarihinin en sirayet ettirecek bir tutum. yüksek satış adedini Her ne kadar bizim gibi gelişmekte olan ülgerçekleştirerek bir kelerde yerel paranın değer kaybı yaşansa da rekora imza attığını bizdeki sert çıkış, bizi diğerlerinden ayırıyor. duyurdu. Bu satış Fed’in yarın açıklanacak toplantısının ardınadediyle Türkiye, dan durum iyice netlik kazanacak. Para sıkılaşRenault Grubu’nun tırmaya devam halinde durum bizim için daha dünya sıralamasında akut bir hal alacak. 5. ülke konumuna Prof. Dr. Mehmet Şişman; Marmara Üniyükseldi. versitesi İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi: Bir devlet krizi yaşanıyor. Ekonomide yaşananlar, döviz kurlarının bu kadar yükselmesi sadece Fed ve Merkez Bankası’na bağlanaRenault Mais Genel Müdürü İbrahim tilerine ilişkin toplantıda konuşan Ay çok fazla bir şey değişmiyor. Oldukrak çözülemez. 2008’de başlaça yüksek bir vergi dilimi içerisinde Aybar, kurdaki yükseliş, Bankacılık bar şu tespitlerde bulundu: yan kriz henüz bitmedi. Türki* Avro kurundaki artışa karşı son devam ediyoruz. Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun ye içinde sanal bir refah yaratılŞunu net görüyoruz ki, vergi arttı(BDDK) kredi düzenlemeleri ve ÖTV derece hassas konumdayız. Avro üzedı. Ama şimdi gördük ki aslınartışlarının ardından otomotiv pazarı rindeki herhangi oynama bir zaman ğında, otomobilin fiyatı yükseldiğinda büyük bir kriz var. Siyasi kriz nın iyimser tahminlerle bu yıl yüzde farkıyla maliyetlerimize etki yapmaya de satışlar düşüyor. bunu tekrar ortaya çıkardı. SiyasetÜlke olarak daha fazla markayı, da18 düşüşle 700 bin adet civarında ger başlıyor. Maliyet hesapları gerektirditen kaynaklı sorunları çözmezsek, hukuki düği ölçüde fiyat ayarlaması yapıyoruz. ha çeşitli modeli Türkiye’de üretebiçekleşebileceğini söyledi. zenlemeleri yapmazsak krizin etkileri daha bü* Vergi konusu hükümetin mak leceğimiz şartları oluşturmalıyız. ÇöRenault Mais ve Oyak Renault’nun yük olacak. Şirket borçları sürekli artıyor ve 2013 değerlendirmesi ve 2014 beklen ro hesaplarıyla geliştiği için o konuda züm bu olacaktır. bu tehlike yaratıyor. 2.40 Merkez’i de korkuttu Fed vurdu D Endişeli bekleyiş içerisindeyiz IMF’den deflasyon uyarısı Ekonomi Servisi Uluslararası Para Fonu (IMF) Başkanı Christine Lagarde, gelişen ve gelişmekte olan ekonomileri deflasyon riskine karşı uyararak, yapısal reformlara hız verilmesi gerektiğini söyledi. Dünya Ekonomik Forumu’nda konuşan Lagarde, Arjantin’in devalüasyona giderek kur krizi endişelerini güçlendirmesi sonrası yaptığı açıklamada, kriz mücadelesinin hâlâ sonlanmadığını belirtti. Lagarde, politika yapıcılara varlık balonları ve deflasyona karşı dikkatli olma çağrısında bulundu. Lagarde, aşırı yüksek seviyedeki işsizlik ile birlikte ilerlemenin dengesizliğine karşı da uyardı. Bir şok olması durumunda, deflasyon riski olduğunu söyleyen Lagarde, “Krizin bize öğrettiği, tahmin etmediğimiz yerlerden balon beklemek ve aşırı tedbirli olmamız gerektiği” dedi. Sermaye çıkışı yaşanıyor Geçen haftadan bu yana gelişen ülkelerden sermaye çıkışı yaşanıyor. Stratejistlere göre bu çıkışın ardında üç ana neden var. Söz konusu çıkışlar Türkiye’de doların rekorlar kırmasına neden olurken, diğer gelişen ülke paralarında da sert düşüşlere yol açtı. Silvercrest Asset Management Group Yönetici Direktörü Patrick Chovanec’e göre sermaye çıkışlarının üç ana nedeni var. Bunlar, Çin ekonomisinin ‘sert iniş’ yapacağı yönündeki endişeler, Arjantin’in serbest kur politikasına geçme kararı alması ve Fed’in varlık alımlarından çekilmeyi sürdüreceği yönündeki çekinceler olarak sıralandı. Chovanec, Türkiye için en acil sorunun Fed’in parasal genişleme programından geri çekileceği yönündeki endişelerin yarattığı baskı olduğunu söyledi. Faiz artırımı ürkek, artış dik JCR Eurasia Rating Başkanı Orhan Ökmen’e göre, Türkiye’deki döviz fiyatlarındaki hareketlilik diğer gelişmekte olan ülkelerle aynı paralelde değil, daha dik açıyla yukarı doğru çıkıyor. Ökmen, “Böyle bir aşamada radikal olmayan ürkek faiz artırımları ve belirsiz ek parasal sıkılaştırma tedbirleri, kurlardaki dengelenmeye gerekli katkıyı sağlamaktan artık uzak kalmakta, faiz ve fiyat oynaklığına ve belirsizliğe neden olmaktadır. Faizin araç olarak kullanılmaması tercih edildiğine göre bu durumda para politikası tarafından döviz fiyatlarına direkt müdahale amacı olmayan farklı müdahale yöntemlerinin devreye alınacağını düşünmek ve inanmak istiyoruz” ifadelerini kullandı.