Catalog
Publication
- Anneler Günü
- Atatürk Kitapları
- Babalar Günü
- Bilgisayar
- Bilim Teknik
- Cumhuriyet
- Cumhuriyet 19 Mayıs
- Cumhuriyet 23 Nisan
- Cumhuriyet Akademi
- Cumhuriyet Akdeniz
- Cumhuriyet Alışveriş
- Cumhuriyet Almanya
- Cumhuriyet Anadolu
- Cumhuriyet Ankara
- Cumhuriyet Büyük Taaruz
- Cumhuriyet Cumartesi
- Cumhuriyet Çevre
- Cumhuriyet Ege
- Cumhuriyet Eğitim
- Cumhuriyet Emlak
- Cumhuriyet Enerji
- Cumhuriyet Festival
- Cumhuriyet Gezi
- Cumhuriyet Gurme
- Cumhuriyet Haftasonu
- Cumhuriyet İzmir
- Cumhuriyet Le Monde Diplomatique
- Cumhuriyet Marmara
- Cumhuriyet Okulöncesi alışveriş
- Cumhuriyet Oto
- Cumhuriyet Özel Ekler
- Cumhuriyet Pazar
- Cumhuriyet Sağlıklı Beslenme
- Cumhuriyet Sokak
- Cumhuriyet Spor
- Cumhuriyet Strateji
- Cumhuriyet Tarım
- Cumhuriyet Yılbaşı
- Çerçeve Eki
- Çocuk Kitap
- Dergi Eki
- Ekonomi Eki
- Eskişehir
- Evleniyoruz
- Güney Dogu
- Kitap Eki
- Özel Ekler
- Özel Okullar
- Sevgililer Günü
- Siyaset Eki
- Sürdürülebilir yaşam
- Turizm Eki
- Yerel Yönetimler
Years
- 2024
- 2023
- 2022
- 2021
- 2020
- 2019
- 2018
- 2017
- 2016
- 2015
- 2014
- 2013
- 2012
- 2011
- 2010
- 2009
- 2008
- 2007
- 2006
- 2005
- 2004
- 2003
- 2002
- 2001
- 2000
- 1999
- 1998
- 1997
- 1996
- 1995
- 1994
- 1993
- 1992
- 1991
- 1990
- 1989
- 1988
- 1987
- 1986
- 1985
- 1984
- 1983
- 1982
- 1981
- 1980
- 1979
- 1978
- 1977
- 1976
- 1975
- 1974
- 1973
- 1972
- 1971
- 1970
- 1969
- 1968
- 1967
- 1966
- 1965
- 1964
- 1963
- 1962
- 1961
- 1960
- 1959
- 1958
- 1957
- 1956
- 1955
- 1954
- 1953
- 1952
- 1951
- 1950
- 1949
- 1948
- 1947
- 1946
- 1945
- 1944
- 1943
- 1942
- 1941
- 1940
- 1939
- 1938
- 1937
- 1936
- 1935
- 1934
- 1933
- 1932
- 1931
- 1930
Our Subscribers Can Login And Read Original Page
I Want To Register And Read The Whole Archive
I Want To Buy The Page
SAYFA CUMHURİYET 21 ŞUBAT 2005 PAZARTESİ
İNCELEME
Dr. Sinan Şahinkaya, 2004 yılı yatınm teşvik belgelerinden çıkan sonuçlan değerlendirdi:
İstihdamsızbüyüme önlenmeliDr. serdar Şahinkaya'dan:
Ülkemizde uygulanmakta olan
teşvik sistemi özellikle,
'seçicilik', 'yönlendiricilik'
vasfını kaybetmiş durumdadır.
Piyasa dinamiklerine paralel
her "şeyi" teşvik ediyorum
diyerek ülke gerçeklerinin
dinamikleri ile uyuşmayan,
kaynak israfına da neden olan
yapılar ne yazık ki
sürdürülmektedir.
A
nkara Üniversitesi Siyasal Bilgiler
Fakültcsi yarı zamanlı öğretim
elemanı ve Mülkiye yazı kurıılu
üyesi Dr. Serdar Şahinkaya ile "teşvik
tartışmalan" ekonomi gündemıni meşgul
ederken " yatırun teşvikleri" üzerinde
durduk.
- Yatırun Teşvik Belgeleri iktisadi olarak
neyi ifade eder?
SERDAR ŞAHtNKAYA - Yatmm Teşvik
Belgeleri (YTB), gelecek döneme ilişkin
yatırım fikir ve kararlannın taşıdığı
potansiyeli göstermesi açısmdan önemli
bilgileri içennektedir. Gerek panel data
anlamında sadece değerleııdirildiği yıla ait,
gerekse de zaman serisi anlamında bırden
çok yıla ait dönem boyunca sergilediği
gelişmeler, yatmm eğilimlerındeki
değişikliklerin bir anlanıda "scyir
detterini" okumamıza imkâıı tanımaktadır.
isterseniz, değerlendirmelerimizi de sadece
2004 yıhnda düzenlenen (KOBİ'lere
dönük teşvikler hariç) YTB üzerinde ana
başhklar itibanyla durabiliriz.
- Ülkemizde şu anda yatinnı teşvikleri
çerçevesi özet olarak nasıl çizilebilir?
ŞAHtNKAYA-Bilindiği üzere ülkemizde
halen, Yatırımlarda Devlet Yardımlan'nın
esasını, ne yazık kiüç yıl öncesine ait 10
Haziran 2002 tarih ve 2002/4367 sayılı
Bakanlar Kurulu Karan çizmektedir. Bu
karar kapsanıında sağlanan destekler üç
ana eksende özetlenebilir:
a.) Gümrük Vergisi ve Toplu Konut Fonu
istisnası,
b.) Katma Değer Vergisi istisnası,
c.) Genel Bütçeden kredi olarak;
i. Araştırma-geliştirme yatınmlan,
ii. Çevre korumaya yönelik yatmmlar,
iii. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu veya
TÜBİTAK tarafından belirlenen öncelikli
teknoloji alanındaki yatmmlar,
iv. Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde
yapılacak yatırımlar,
v. Bölgesel gelişmeye yönelik yatmmlar
kapsamındaki illere ve gelişmiş yörelerden
Kalkınmakta Öncelikli Yörelcre ve özel
amaçlı bölgelere taşınacak yatmmlar için
yatınm kredisi tahsisi ile Kalkınmada
Öncelikli Yörelerde yapılacak imalat
sanayii, tanmsal sanayi ve madencilik
yatırımları için yatırım ve işletme kredisi
tahsis edilebilmektedir.
- 2004 yıluıda Yatınm Teşvik Belgelerinin
seyrine ait temel noktalar nelerdir?
ŞAHİNKAYA - 2004 yıhnda Hazine
Müsteşarlığı'nca, yüzde 2'si Tannı sektörü,
yüzde 4'ü Madencilik, yüzde 63'ü îmalat
Sanayii, yüzde 1 'i Enerji ve yüzde 30'u
Hizmetler sektörlerine ait toplam 4.078
adet YTB düzenlenmiştir.
Belgelere ait toplam yatırım tutarı 21.5
katrilyon TL, döviz ihtiyacı 8.5 milyar
ABD Dolan'dır. Ki bu tutarlar, 2005 Yılı
Genel Bütçesınde öngörülen Faiz Dışı
Fazla (FDF) büyüklüğüne nerede ise eşittir.
4078 adet YTB'nin hiçbirisinde tşletme
sermayesi ihtiyacı öngörülmemiştir. Farklı
sektörlerdeki yatınmların olgunlaşma
sürelerine paralel olarak işletme sermayesi
ihtiyaçlan da bu tutarlara eklendiginde
ortaya çıkacak finansnıan ihtiyacı toplam
yatınm tutannın en azından yüzde 20 - 30
(sektörlere göre değişen) fazlası
olabilecektir.
Istihdlam artışı
- Bu kadar büyüklükte bir yatınm tutannın
gerçekleşmesi durumunda nasıl bir
istihdam artışı ortaya çıkacak?
ŞAHtNKAYA- YTB 'lerin tümünün hayata
geçmesi ile birlikte gerçekleşecek olan
(öngörülen) istihdam 167.640 kişidir.
Buradan hareketle, kabaca ortalama olarak
1 kişi istihdamı için gerekli yatınm tutarı
128 milyar TL olarak saptanabilir.
Sektörlere göre 1 kişilik istihdam için
gerekli olan yatınm tutarı ise; Tannı 58,
Madencilik 77, imalat Sanayii 133, Enerji
929 ve Hizmetler sektöründe 119 milyar
TL olarak hesaplanabilir. Iki yıldır yüksek
büyüme oranlar sürmesine rağmen
işsizliğin giderek kronik bir sorun haline
geldiği ülkemizde YTB'nin potansiyel
istihdam imkânlan üzerine bir başka nokta
da 167.640 istihdamın yörelere göre
dağıhmına ilişkindir. Öngörülen
istihdamın, yüzde 48.9'u Normal
Yörelerde, yüzde 29.9'u Gelişmiş
Tabio-1: 2004 Yılı Yatırım Teşvik Belgelerinin Sektörel Dağılımı *k
Belge Sayısı (Adet) •
Toplam Yatırım (Milyar TL.) jm%
Sabit Yatırım (Milyar TL.) { f
Döviz Kullanımı (1000 $) 'WL
İstihdam (Kişi) m^L
\A
İ
¥J!L,
^ Tarım
82
371.800
371.800
88.183
6.419
Madencilik
168
601.293
601.293
187.854
7.851
Kaynak:
İmalat
2.558
13.346.396
13.346.396
6.007.291
100.554
1
1
www.hazine.gov.tr'
Enerji
41
035.419
.035.419
498.611
1.115
Hizmetler
1.229
6.140.440
6.140.440
1.740.977
51.701
ieki verilerden hareketle
Tablo-2: 2004 Yılı Yatırım Teşvik Belgelerinin Bölgesel Dağılımı
Belge
t 3S*İ
M.Marmara
Iç Anadolu f Hİ
Ege i"v*> ^, /
Akdeniz '^"-v^SSl
Karadeniz i « â s ^
Doğu Anadolu
Güneydoğu Anadolu
Muhtelif
Toplam
Sayısı
(Adet)
1.519
726
640
431
317
161
264
20
4.078
Toplam Yatırım
(Milyar TL)
8.703.666
3.572.227
2.653.473
2.461.513
1.556.852
540.895
1.666.875
339.846
21.495.347
Kaynak: www
Sabit Yatırım
(Milyar TL)
8.703.666
3.572.227
2.653.473
2.461.513
1.556.852
540.895
1.666.875
339.846
21.495.347
.hazine.gov.tr'dek
Döviz Kullanımı
(1000$)
3.974.532
1.449.772
912.681
622.041
529.568
166.185
783.314
84.823
8.522.916
Bİ1Toplam
4.078
21.495.347
21.495.047
8.522.916
167.640
düzenlenmiştir.
İstihdam
(Kişi)
54.095
27.032
27.685
22.933
16.290
7.671
11.320
614
167.640
1 verilerden hareketle düzenlenmiştir.
Tablo-3: 2004 Yılı Yatırım Teşvik Belgelerinin İçeriklerine Göre Dağılımı
Komple Yeni Yatırım
Tevsi
Tamamlama
Yenileme
Kalite Düzeltme
Darboğaz Giderme
Modernizasyon
Entegrasyon
Nakil
Finansal Kiralama
Devir
Restorasyon
Araştırma Geliştirme
Çevre Koruma
Yap Işlet Devret
Altyapı
Ürün Çeşitlendirme
Toplam
Belge Sayısı (Adet)
2.008
1.227
129
252 M
27 •
32 J
74 ml
18 •
2 1
293 •
-
16 |
4.078
Toplam Yatırım (Milyar TL)
11.800.685
6.532.032
945.791
. 1.043.899
1 36.973
^ ^ 88.549
• 491.329
• • 123.468
• 23.762
• 343.198
wf
-—~M l,—â-^a-—<C
( 65.662
21.495.347
Döviz Kullanımı (1000 $)
4.075.525
3.068.104
321.137
504.216
17.806
45.159
186.303
57.333
11.689
200.880
-
34.764
8.522.916
İstihdam (Kişi)
104.615
47.894
6.547
3.974
280
452
2.209
712
215
742
167.640
Kaynak: www.hazine.gov.tr'deki verilerden hareketle düzenlenmiştir.
Yörelerde, yüzde 21.2'si de Kalkınma
Öncelikli Yörelerde yaratılacaktır.
Hatırlanacağı üzere 29 Kasım 2004 tarih
ve 2004/89 sayılı Yüksek Planlama Kurulu
Kararıyla kabul edilen 2004 Yılı Katılım
öncesi Ekonomik Programı (KEP), 2004-
2007 döneminde istihdamın 1.650.000 kişi
artmasını öngörmekte ve işsizlik oranının
2005'te yüzde 9.8, 2007'de de yüzde 9.3
olacağını tahmın etmektedir. KJEP bu
tahminlerini, "öngörülen büyttme vc
yatmm arrjşlarıııa" bağlamaktadır. Oysa,
ekonominin sıcak paraya dayalı spckülatif
bir büyüme konjonktürü içinde bulunduğu
2002 sonrası dönemde, istihdam artışı
sınırlı kalmış ve "işsiz büyüme" (jobless
grovvht) özellikleri göstermiştir. Zaten
rapor, 4. sayfasında "2002'den bu yana
devanı eden yüksek bUyüme eğiliminin
islîlıılaıııa yeterince yansımadığmı" ifade
ederek bu görüşümüzü paylaşmaktadır. Bu
noktada yanıt aranması gereken soruyu,
167.640 kişilik bir istihdam yaratmak için
21.5 katrilyon TL tutarında yatınm
gerekiyorsa, KEP'in öngördügü 1.650.000
kişiyi istihdam edebilmek için gereken
yatınm tutarı nedir? şeklinde formüle
edebüıriz.
- Bir başka nokta da, bu belgelerin
nıahiyetlerine göre dağıbnıı olmalı değil mi?
ŞAHİNKAYA- Evet, son derece haklısınız.
Tablo 3 'ten de izleneceği gibi Hazine
Müsteşarlığı'nca YTB, mahiyetlerine göre
şu şekilde tasnif edilmektedir: Komple
Yeni Yatınm, Tevsii, Tamamlama,
Yenileme, Kalite Düzeltme, Darboğaz
Bölgelerarosı dengesidik var
Yapılacak teşviklerle bölgeler arası cşitsizlik gklerilmeyc çalışıbnahdır.
ANKARA (ANKA) - YTB'ler, bölgelere göre nasıl
bir egilinı göstermektedir?
ŞAHİNKAYA - Bu noktada bize Tablo 2'nin
bulgulan yol gösterebilir. YTB'nin bölgesel
dağılımı irdelendiğinde; 1519 belge ile birlikte
Marmara'nın maalesef kanıksanmış bırinciliği
sürerken, Iç Anadolu 726 belge ile ikinci, 640
belge ile Ege üçüncü, 431 belge ile Akdeniz
dördüncü, 317 belge ile Karadeniz beşinci, 264
belge ile Güneydoğu Anadolu altıncı ve 161 belge
ile de Doğu Anadolu bölgesi yedincı ve son
sıradadır. Farklı bir açıdan bakıldığında, toplam
YTB'nin yüzde 36.3'ünün Gelişmiş Yörelere,
yüzde 44'ünün Normal Yörelere, yüzde 19.7'sinin
de Kalkınmada Öncelikli Yörelere ait olduğu
tespitınde bulunulabilir. Bu bağlamda, var olan ve
giderek de derinleşen, orta vadedc Kuzey lrak,
Kürt Devleti ve GOP bağlamında daha da yakıcı
bir önem arzedecek olan "bölgeler arası
dengesizlik" meselesi de özel olarak
düşünülmelidir. Zira, yatırımlarda devlet
yardımlarının, farklı bir ifadeyle teşvik
mekanizmasının bir iktisat politikası aracı olarak
kullanımındaki amaçlardan biri de, gerek iktisat
literarürü, gerekse de çok önemsendiği varsayılan
AB Müktesabatı açısından "bölgeler arası
dengesizliği" en aza indirmektir.
YTB'lerin il bazında aynntısına inildiğinde,
çarpıkllğı izlememiz daha da kolaylaşmaktadır.
Örneğin sektör ve yöre ayırımı gözetmeksizin, 100
adet ve üzerinde YTB düzenlenen il sayısı sadece
10'dur. Kocaeli 105, Denizli 116; Tekirdağ 117;
Antalya 138; Gaziantep 146; Konya 185; Ankara
206; tzmir 226; Bursa 253; îstanbul 874.
Görüldüğü gibı, tek başına îstanbul kenti, Doğu,
Güneydoğu Anadolu ve Karadeniz bölgeleri
toplamından fazla pay almıştır.
Giderme, Modernizasyon, Entegrasyon,
Nakil, Finansal Kiralama, Devir,
Restorasyon, Araştırma Geliştinne, Çevre
Koruma, Yap Işlet Devret, Altyapı, Ürün
Çeşitlendirme. Bu tasnif temelindc 4078
YTB'nin 2008'i komple yeni yatınm için,
1227 adedi tevsii, 293'ü finansal kiralama,
252'si yenileme, 129'u da tamamlama için
düzenlenmiş görünmektır. Diğer
kalemlerin payı ihmal edilebilir düzeyde
olmakla birlikte XXI. yüzyıl Türkıye'sinde,
Genel Bütçeden kredilcndinlnıesinin dc
öngörülmesine rağmen AR-GE kaleminde
YTB düzenlcncmemış olması bizlerı çok
ciddi bir biçımde düşündürmclidır.
Hedeften sapıldı
- Bu bağlamda kısa bir genel dcğerlendirnıe
yapıldığında neler öne çıkmalıdır?
ŞAHtNKAYA- Ülkemizde uygulanmakta
olan teşvik sistemi özellikle, "seçicilik",
"yönlendiricilik" vasfını kaybetmiş
durumdadır. Piyasa dinamiklerine paralel
her "şeyi" teşvik ediyorum diyerek ülke
gerçeklerinin dinamikleri ile uyuşmayan,
kaynak israfına da neden olan yapı/lar ne
yazık ki sürdürülmektedir. Yatırımlarda
Devlet Yardımları sistematiğinin biirünü ve
özel olarak da TBMM gündemınde olan
" Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu,
Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında
Kanun Tasansı"nın, bu bağlamda büyük
bir titizlikle irdelenmesinin uygun olacağı
değerlendirilmektedir.
TBMM tarafından 2000 yıhnda kabul
edilen Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma
Planının Temel Amaçlan vc Stratejisi
isimli belgede, Türkiye'nın yapısal
dönüşümleri gerçekleştırmesi durumunda
Çumhuriyet'in kuruluşunun 100.
yıldönümüne rastlayan 2023 yıhnda, kişi
başına düşen gelirimi/in Avrupa Birliği
ülkeleri düzeyine çıkmasının ve 1.9 trilyon
dolar düzeyinde bir Gayrisafi Milli Ilasıla
ile dünyanın ilk on ekonomisi arasına
girmemiz öngörülürken, 4'üncü Türkiye
iktisat Kongresi sonuç bildirgesinde de
Bilgi Toplumu olma hedefimiz saptanmış
bulunmaktadır.
Böyle bir hedefe doğru yürüyebilmek için
çagdaş bir ekonominin sahip olması
gereken kurunısal yapıların oluşturulması
için yoğun çaba sarf etmek gerekmektedir.
Bu çabalarda özgür, bağımsız, araştıncı,
yaratıcı düşünceye; tüketmekten ziyade
üretmeye ve paylaşmaya ve yeniden
Çumhuriyetimizin temellerindeki harç olan
kültürel aydınlanmayı esas alan bir
çerçevede eğitim, önemli bir rol
oynayacaktır.
Flnansmanı düzenleme
Unutulmamalıdır ki, Türkiye'nin, uzun
vadeli ve dengeli bir sanayıleşme/kalkınma
vizyonu, kısa/orta vadeli ama ardı arkası
kesilmeyen istikrar programlanna terk
etme zihniyetinden vazgeçmesı
gerekmektedir. Sektörler ve bölgeler arası
kaynak tahsislerini uzun vadeli bir iktisadi
kalkınma stratejisi doğrultusunda
yönlcndiremeyen hiçbir ülkenin özellikle
de Türkiye gibi görece geri bir ekonomik
yapılanmanın gelişmiş ülkeler arasına
gimıesi ve orada varhğını korumaya
devam etmesi olasılığı bulunmamaktadır.
Yeni alanlara yatırım yapacak firmaların
finansmanını gerek geleneksel "ticari"
esaslı bankacılık yöntemleriyle gerekse de
uygulamalan itibanyla kısa dönem
perspektifli sermaye piyasalanyla çözüme
kavuşturmanın güçlüğü nedeniyle devlet,
bu "finsınsıııanı" esas olarak Kalkınma ve
Yatınm Bankaları aracılığıyla özel bir
tarzda düzenlemek durumundadır. Bu
bağlamda ihracat finansmanının Türk
Exımbank eliyle sürdürüldüğü gibi
yatınmlann ve üretimin finansmanı da;
köklü proje değerlendirme geleneği
bulunan ve bölgeler arası dengesizliğin
giderilmesine dönük finansal programlar
konusunda "alan bilgi ve tecrübesi" ile
başanlı uygulamalara sahip
Türkiye Kalkınma Bankası aracılığıyla
rahatlıkla yürütülebilir. İktisadi kalkınma
(sanayilcşme)/büyüme için; malı kesımin
(özellikle bankacılık kesimi) ekonominin
reel kesimiyle paralel bir gelişme
göstermesi zorunludur. Kullanılabilir
fonlann yatınmcılara kısa ve dolaysız
yoldan ve de asgari kaynak maliyetiyle
aktanlabilmesi mali piyasalann/bankacıhk
sektörünün sağhklı çalışmasına bağlıdır.
Zira; bankaların temel iktisadi
fonksiyonu, ülkenin iktisadi büyümesinin
sağlanarak refah düzeyinin
yükseltilebilmcsi için tasarruf-yatınm
ilişkisini düzenlemek vc ödünç verilebilir
nitelikteki fonları verimlilik düzeyi yüksek
yatınm projeleri arasında
tayınlamak/dağıtmaktır. Bu bağlamda,
genel olarak finansal piyasalar ve özel
olarak da bankacılık kesimi ile iktisat
politikalan arasında tutarh organik bağlar
yeniden tesis edilmelidir. Ayrıca,
hazırlanacak yasal düzenlemelerde bu
birlıktelik kesinlikle ihmal edilmemclidir.