Catalog

CUMHURİYET/10 17 TEMMUZ 1990 SHP'nin Güneydoğu Raporu özgür ifade hakkı Iç Politıka Servısı — SHP Partı Meclısı 'nde de kabul edılen "Sosyaldemokrat Halkçı Parti'nin Doğu ve Güneydoğu sorunUuma bakısı ve çözum onerüeri" baslıklt raporun "Temel Sıyasal Tercihler" bötömOnde sorunlann •'uhısal butunatğu koruyarak ve ütuter devleı yapısı ıçinde çözuleceğı" belırtıldı Raporun son böiumunde de "Anadtt Yasagt ve Ozgurluklere llisktn Duzenlemeler" başlığı altmda "Ktırt kımlığmı kabul ederek kendine Kurt kokenhyim diyen yurttaslara bu kısıhklennt hayatın her alanında istediklen gıbı ve özgurce ıfade etme hakkına sahıp olmalan olanağı sağlanacaktır" anlatımı yer aldı SHP torafından haztrlanan raporun son bölümu aynen söyle 39 Toplam yatınmlann düşüklüğü yanında Oıetken sek- törlere yapüan yatınmlann azbğı daha da dıkkat çekıcı dır 1990 yıh programında GAP bölgesınde ıraalat sek törü ıçın 15 nulyar 761 mılyon lıralık yatınm öngörülmüş ıken, güvenlık amaçlı yatırımlar ıçın öngörülen mıktar 64 mılyar 653 mılyon bradır Doğu ve Günevdoğu Bölgesı bır bütttn olarak ele ahndığında güvenlık amaçb yaunmlar çok daha yüksek düzeylere çıkmaktadır Emruyet Genel Mü- dürlüğü, Jandanna Genel Komutanlığı ve Genelkurmav BaşkanhğTnın güvenhğe dönük yatınm ve harcamalan, köy konıculannın malıyetı, bölgede görev vapan bütun kamu pcrsonelıne ödenen olağanüstu hal lazmınatlan dıkkate ah- nırsa, güvenlık amacı ıle bölgeye önemlı bır kaynağın gıt- tığı ortaya çıkmaktadır 9. Durdurulan Projeler. 40 1980'den sonra veözeUıkleANAPıküdandönernın- de daha önce yülık programlara gırmış, yapımına başlan- mış bırçok proje yenıden kârhlık değerlendırmelen yapı- larak durdurulmuştur Böylece Irak Türkıye Ikına Boru Hattı, GAP ve bır kısım güvenlık amaçlı yaunmlar dışın- da sanayı alanında yenı ıstıhdam alanlannın yaratılması- na olanak sağlayacak addı hıçbır yatınm bu dönemde ger- çeklestınlmemıştır (1) GAP, Master Planı, DPT 41 Bölge ıçın verılen teşvık belgelenndekı artış, bölge de yatınmlann artmasına ve ekonomının gehşmesıne önemlı hıçbır katkı yapmamıştır Bırçok teşvık belgesı proje aşa- masında kalmış, bazıları da göstenşh temel aıma lörenle- n ve basıt yapılarla sınırlı kalmış, teşvık verüen projelenn gerçekleşmesıne yönelık, venlen kaynaklann yennde kul- lanılmasına dönük denetımler yapılmamıştır 42 Büyuk çoğunluğu kamu sekıörü tarafmdan gerçek leştınlmesı planlanan ve 1980 yüından sonra yavaşlatılan, durdurulan ya da programdan çıkanlan başhca projeler şunlardır — Dıyarbakır Sıgara Fabnkası — Dıyarbakır Temsan Ek Projesı — Dıyarbakır Yağ Sanayıı — Dıyarbakır-Lıce Salça Fabnkası — Mardın-Gercüş Ayakkabı Fabnkası — Mazıdağ Gübre Fabnkası — Nusaybın Iplık Fabnkası — Mandağ Süt Fabnkası — Şırnak Gübre Fabnkası — Surt Meyan Kökü Fabnkası — Mus Meyan Kökü Fabnkası — Erzurum Sıgara Fabnkası — Tortum Yün Temızleme ve Şayak Fabnkası — Erzurum Dumlu Yün Yapağı Fabnkası — lspır Ayakkabı Fabnkası Bu projeler dışında Tuncelı ve Sıverek Süt Fabnkalan- mn ışleülmesme son verılmış, Muş Et-Balık Tesıslen ınsa- atına uzun bır süre ara venlmıştır Van ılınde tesvıklerle ve sıyasal amaçlarla başlatılan akü-krenut-gaz ve çıvı fab- nkalan bır türlü devreye gırmemıs, Karlıova Termık Sant- ralı ıse özal tarafmdan temelı atıldığı halde ayru ıkudarca yatınm programından çıkartılmıştır 10. tşsizülı 43 Türkıye'nın kısa ve uzun dönemdekı en önemlı so- runu ağırlığı gıderek artan ışsızhktır özellıkle 1980 yüın- dan bu yana üretken sektörlere yapüan yatınmlann dü- şüklüğü ışsızhk sorununun agırlaşmasına yol açmıştır tş- sızlık bölgede çok daha büyük boyutlara ulasmaktadır Ta- rumn bölgedekı yapısı ve özellıgi, yerleşım bınmlennm kü- çüklüğu ve dağımklığı kırsal kesımde ışsızhğı önemlı b o yutlara çıkarmaktadır Kırsal kesımde gözlenen bu ışsız- lık, sağlıkh bır şekılde resmı kayıtlara yansımamaktadır Bunun yanında ış olanağı yaratacak sanayı tesıslennın ve yatınmlann yetersızhğı bölgede ışsızlığı çok ılen boyutla- ra ulaştırmaktadır Yoğun ışsızlık, aynlıkçı terör örgütü ıçın de önemlı bır potansıyel oluşturmaktadır 44 t; ve Işçı Bulma Kurumu'nun resmı kayıtlanna gö- re bu kuruma başvurup ış bulamayan kayıtb ışsız sayısı Gaaantep ılı dışındakı 18 ılde 1988 yüında 202 628 kışı- dır 11. Elektrik Tuketimi: 45 Kalkmmanın, sanayılesmenın ve toplumsal gelışme- ıadil yasağı ile ilgili her türlü yasal düzenleme yürürlükten kaldınlmalı, yurttaşların anadillerinde serbestçe konuşabilmeleri, yazabilmeleri, öğretebilmeleri, bu dillerde değişik kültürel faaliyetlerde buhınabilmeleri güvence altına alınmalıdır. nın en önemlı göstergelennden bırı olan kışı başına elek- tnk enerjısı tüketımı bu bölgede Türkıye ortalamasının ya- nsı düzeyındedır Türkıye Elektnk Kurumu'nun 1986 yılı venlenne göre Türkıye'de ortalama kışı başına elektnk enerjısı tüketımı 625 kılovvatsaat ıken GAP bölgesınde 349 küowatsaat düzeyındedır 46 Tüm ekonomık ve toplumsal gostergder Doğu ve Gü- neydoğu Anadolu Bölgesı'nın gen kalmışlığını açıkça or- taya koymaktadır Ulkenın Karadenız gıbı dığer bazı böl- gelen, bölgelerın ıçmdekı bazı ıl ve ılçeler de gelışmış böl- gelere göre ve Türkıye ortalamasına göre gen kalmışlar- dır Ancak Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun özellığı, so- runlann yoğunluğu ve tüm yöre olarak gen kalmışlığı bu konu üzennde önemlı dunnayı gerektırmıştır 47 Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun bazı bolümlennde yaşayan yurttaşlann ağırhklı bır bölümü etnık açidan Kürt kökenlıdır Özellıkle ekonomık ve son yıllarda sıyasal ne- denlerle de yöreden batı, orta ve Güney Anadolu bölgele- nne yoğun göç olayı yaşanmaktadır Göç edılen bölgeler de yerleşen Kürt kökenlı vurttaşlar farklı etnık yapıların- dan dolayı ekonomık, toplumsal ve sıyasal yaşamda hıç- bır farklı uygulama ıle karşılaşmamakta, bulunduklan yer- lerde ekonomık ve toplumsal butunleşmeye kaülmaktadır- lar Buna karşılık ülkenın belh bır coğrafyasında önemlı sorunlar yaşanmaktadır Bu sorunlar, aynlıkçı etnık grup- ların sılahlı mucadelesı yanında, ıktıdann yanlış tespıtle rınden, polıtıkalanndan ve uygulamalanndan da kaynak- lanmaktadır Sorunlann gıderek büyudüğünü saptayan SHP Merkez Yürütme Kurulu, çözüm önenlennı ortaya koymadan önce sorunlann çözümünde temel alınacak tes- pıtler, dkelen ve sıyasal tercıhlerı belırlemeyı gereklı gör- müştür 48 Cumhunyetı kuranlar laıkbgı've etnık çoğulculuğu temel ılke olarak berumsemışlerdır Türkıye Cumhunyen bır dın, mezhep, ırk ve kafatası cumhunyetı degıldır Tur- kıye, etnık köken açısından çoğuku bır yapıya sahıpur Do- layısıyla cumhunyetımızın temel özellığı onun bır sıyasal büınç cumhunyetı olmasmdadır Cumhunyet, Kurtuluş Sa- vaşı sürecınde bu anlayışla Anadolu'da yaşayan ve değı- şık etnık kökenden gelen berkesın ortak katkısı ve eşıt agır lığı ıle kunümuştur Bu zengın mozaığın unsurlanndan bı- rını ya da bırkacım yok sayan anlayış ve pobtıkalar ger- çeklere uymaz ve kabul edılemez 49 TUrkıye etnık köken açısından çogulcu bır yapıya sahıpur Bınbınnden farklı etnık gruplann, mezhep anla- yıslannın, dıl farkblıklannın varbğı ınkâr edılemeyecek bır sosyolojık gerçektır Bunun ıçındır kı cumhunyet özünde bu- sıyasal bıbnç cumhunyetı olarak kurulmuştur 50 Bu gerçeğın ınkânna dayalı, tek bır ırkı ön plana çı- karan, çareyı ırksal anlayışla bulan, herhangı bır etnık ka- rakterden ve mezhep anlayışından mucıze bekleyen tahlıl, ıdeolojı ve polıtıkalar çağdaş olamayacaklan gıbı çözüm de getırmezler 51 Türkıye'nın kültür zengınhğını, toplumdakı çesıtlı- lığı, farklı anadıllenn varlığını ulke bütünlüğünün önün de bır sıyasal engel olarak görmek ve buna göre politıka oluşturmak yanlıştır Yanlış olmanın yanında cumhurıye- On kuruluş süreandekı tanhı gerçeklere, cumhunyetı ku- ran sıyasal kadrolann sosyolojık tespıtlenne ve değerlen- dırmelenne de aykındır özelhkle 1980 asken rejımınden sonra cumhunyetın temel tespıtlenne ve ılkelenne ters düsen pobtıkalar ve uygulamalar sorunlann ağırlaşmasına yoi aç- mıştır 52 Bölgede yaşamlan sorunlara deraokrası ıçinde çözüm arama yenne olağanüstü kurallar süreklı arttınhnış, ko- nunun sosyolojık, kültürel, toplumsal ve ekonomık boyut- ları ıhmal edılmıştır Daha önce de behrtıldığı gıbı anadıl yasağı, on ıkı yıldır süren sıkryönetım ve olağanustü yö- netımler, ınsan haklan sorunlan, ıssızlık denn toplumsal bunalımlara yol açmıştır 53 Bölgede önemlı güvenlık sorunu bulunmaktadır Ay- nlıkçı terör örgütlennın yol açtığı ıç sılahlı çatışma zaman zarnan önemlı boyutlara ulasmaktadır Bu durum yöre hal- kımn huzur ve güvenlığını ön plana çıkarmaktadır Sılah- lı eyleme karşı hukuk devletı ılkelenne uygun olarak en etkın önlemlerın abnması gerekmektedır Ancak bu yön- de Onlemler alınırken halkın desteğım saglayacak polıtı- kalar ve uygulamalar üzennde önemle durulması başan ıçm kaçınılmazdır 54 Demokrasımn doğal gereksınımı olan düzenlemele- n bır iütfu, bır özven, bır zamanlama şekbnde görme an- layışı yanlıştır Belırlı kesımlerde hâlâ gecerlı olan bu an- layişın aşılması gerektığlne ınanıyoruz Anadıl yasağı ıle ılğüı düzenlemeyı "uvız", "zamanlama", "teslımıyet" mantıklan ıle kaldırmayı reddeden düşünceye kesınlıkle karşı olduğumuzu behrtmek zorundayız 55 Doğu ve Güneydoğu olaylan ıle ılgılı yasanan ıkı te- mel yanılgınm gıdenlmesı ıçın toplumun her kesımıne Onemlı görevler düşmektedır Bunlardan bınnası Demokrasımn, ınsan halcianna say- gımn, hukuk devletı ılkelenne uymanın ayak bağı değıl, sorunlann çözumünde en sağlam dayanak olduğudur De- mokrası ıçın hak arama kanallannın sonuna kadar açıl- tnası halk desteğı ıçın önemlı bır etkendır Sanığın yaka- lanması uğruna suçsuz msanlann baskı görmesı hıçbır şe- kılde kabul edılemez Ikıncı önemlı >anılgı Yanlış polıtıkalann ve şiddete da- yalı uygulamalann vol açtığı haksızlıklara, şoven ve bas- kıcı yaklaşımlara tepkı olarak gelışen umutsuzluk ortamı- dır Bu umutsuzluk, ülke bütunlüğü ıçinde sorunlann çö- zumüne olan ınançsızhktır Bu umutsuzluğa ve ınançsızb ğa dayalı pobtıkalann bazı sıyaset çevrelennde ortaya çık ması ve bunu sılahlı eyleme dönüşturme gınşımlen önem b bır yamlgıdır Bu polıtıka ve gınşımlenn vöreye, özel- bkle yore halkına ve ülkeye yarar getırmeyeceğı açıkür B- Temel siyasal tercihler 56 SHP olarak temel sıyasal tercıhımızın başında nln- sal baMnlik gelmektedır Bütün sorunlann ulusal bütun- lüğü koruyarak ve nniter devlet yapısı ıçinde çozülebılece- ğıne ınanıyoruz Ulusal sınırlar ıçinde yaşavan msanlann farklı etnık kökenden gclmelerı, farklı kültürel, mezhep- sel, dınsel özelbkler taşımaları bır arada yasamak ıçın en- gel degıldır, yuzyülarca da olmamıştır Bu farklılıklan ka- bul etmemek,görmemezlıkten gelmek, hazmetmemek yal- mzca gerçeklere aykırı olmakla kalmaz, aynı zamanda ulus olarak, ülke olarak çağdaş bütünlük ıçinde çağdaşlaşma- ya ulaşmayı da engeller 57 Sosyaldemokrat Halkçı Partı olarak ulusal bütün- lüğtl, demokrasımn, kalkınmanm, yurtıçı banşm ye bölge banşımn temel unsuru olarak görüyonız Ulusal smırlar ıçinde yaşayan ınsanlanmızm dıl, dın, mezhep ve etnık fark- hlıklar taşıması ulusal bütunlüğe engel degıldır Bu farkb hklan kaldırma gınşımlen bır devlet pohtıkası olamaz Bu farklılıklan ortadan kaldıracak zora dayalı baskıya daya- lı, bır etnık yapının, bır mezhebın, bır dınsel ınancın çıka- nna davalı polıtıkaları uygulamaya koymak gınşımlen ül- ke bütünlüğüne yönelık denn bunaümlann ortaya çıkma- sına yol açar 58 Toplumdakı farklıhJjJann herhangı bınsı Ozenne dev- let pohtıkası oturtulamaz. Yüzyıllardır ınsanlanmız bu ıl kel yaklaşımlan reddetmışler ve banş ıçinde bır arada ya- samışlardır Cumhunyetımızın kunıculan da çağdaş cum- hunyet] bu farkbhklar üzenne ınşa etmışlerdır — Laıkhğı, değışık mezhep ve dın farklüıklannın korun- masını, bır arada ve banş ıçinde yaşamanın güvencesı ola- rak görmüşlerdır — Vatandaşlığı-yurttaşlığı da hıç kımsemn etnık köke- nıne, dıbne, külturüne bakmadan, onları bırey olarak ayır- madan bır arada görmenın sıyasal yorumu-toplumsal yorumu- olarak değerlendırmışlerdır Cumhunyetın kuruculan, farklıbklanmızla bırbkte ya- şamanın güvencesı, temel önkoşulu olarak cumhunyetımi- zın temel ılkesını, devletın bır etnık yapı devletı olmadığı- ru, bır dın devletı olmadığını açık bır şekılde ortaya koya- rak yenne getırmışlerdır Etnık veraezhepselfarkbbklar ay- nşma nedenı olarak değıl kaynaşma öğesı olarak değerlen- dınlmıştır 59 Bu topraklar üzennde yaşayan hıçbır etnık gnıbun dığerıne düşmanbğımn, suçlamasının olmaması ülke bu~- lığı ıçın önemlı bır etkendır Sorun Anadolu ınsanının ırk- çılığından değıl, yanlış pobtıkalardan kaynaklamyor Sosyaldemokrat Halkçı Parti'nin polıtıkasında devlet • Toplumdakı etnık farklılaşma ıle, • Mezhep farkları ıle ılgılenmez öyle bır farkhlaşmada taraf tutmaz • Bütün yuntaşlan cumhunyetın eşıt hakiı üyesı olarak görür. • Devlet, toplumun çağdaş değerler sıstemıne ulaşması ıçın genel sıyasal düzenlemelen yapar Çağdaş, katıbmcı ve demokratık bütünleşmemn ışleye- cek ve geçerlı bütunleşmenıa gereğı budur Bunun dışın- dakı pobtıkalar zorlamadır, yapavdır 60 Ulusal bütunluğumuz ıçinde dar, sığ, geçmışın olumsuz değerlenne sahıp anlayışları terk ederek etnık ay- nmcıbk amacına dönük duzenlemelere, ıdeolojılere karşı durarak, ortak ınsanlığa gıden yolu toplum olarak bulma- uyız. 61 Sosyaldemokrat Halkçı Partı olarak ülke sorunla nmn da, bölge sorunlannın da bılınandeyız Bütün bu so- runlan halka güven vererek \e halka güvenerek ülke bü- tünlüğu ıçinde çözeceğımıze, toplumsal ıç banşm, bölge ba- nşımn, ekonomık ve sosyal kaikınmanın tum ülke coğraf- yasında hızla gerçekleşeceğıne. ınanıyoruz. 62 Temel sıyası tercıhlenmızden bın de demokrasıdır Sorunlar ve sıkıntılar demokrası kurallan tam ışletılerek çözülebılecektır Çağdaş Avrupa toplumunun bır parçası olarak sonınlanmızın demokrası ıçinde aşüabıleceğıne ına ruyonız Çağımız, bütun sorunlann demokrası ıçinde çö- züldüğü, geçmışten gelen her türlü farklılığın hoşgöruyle karşılandığı bır çağdır SHP'nm temel tercıhı de bu yönde olacaktır 63 Doğu ve Güneydoğu Anadolu sorunu da, Kürt so- runu da Türkıye'nın demokratıkleşme ve demokratık hak- lar sorunu ıle ıç ıçedır Nıtekım sorunlann yoğunlasarak arttığı dönem, demokrasımn askıya alındığı dönemdır Bu- nun bır tesadüf olmadığı açıktır Önümüzdekı dönemde SHP olarak tüm sorunlan demokrası ıçinde aşacağunıza manıyoruz. 64 Dığer önemlı bır sıyasal tercıh de "yurttaşlık" kav- ramımn ön plana çıkanlrnasıdır "Yurttaş" çağımızın bır kavramı olarak bütünleştıncı, bırleştırıcı ortak bır özellığı vurgulamaktadır Yurttaş kavramı, cumhunyetın bıreyle- nnın bır arada yajamasını anlamlı kılan onu ıçenk ve zen- gınlık katan sıyasal bır kımlık kaVramıdır "Yurttaş" kav- ramı, "vatan" olarak adlandırılan sıyasal sınırlar ıçmdekı topraklan eşıt statüde, eşıt ağırlıkta sahıplenmeyı, uğruna mücadele venlen ortak ıdeallenn paylaşılması kavramıdır 65 Sosyal devlet yapısım gerçekleştırırken amacunız, ın- san unsurunu süreklı önde tutan, yurttaşlann etnık köken ve mezhep farkbbktan dolayı horlanmadığı bır topluro dü- zemne ulaşmaktır Bu düzende yurttaşlar arası ılışkılerde çağdaş değerler dışındakı kavramlar geçerlı olamaz Bır et- nık köken, dıl ya da mezhep farkı hıçbır yuntaş ıçın avan- taj veya dezavantaj olamaz Genel demokratık yapılanma ıçinde yuntaşlann etnık kımlıklennı ortaya koyma gereğı- m duymayacağı, değışım ıhtıyacının, herhangı bırının dı- ğerıne benzetılmesı olarak algılanmayacağı bır ortak amaç edınılmelıdır Yurttaşlar olarak kendumzı asarak ortak kül- türü gelıştırmeye yönelmehyız 66 Dunyada mılhyetçı dalgalanmaların yenıden ortaya çıktığı bu dönemde zora dayalı her türlü bıçımlenmeyı red- dederek çağdaşa, guzde, refaha bütünlük ıçinde toplumca ulaşmak amacı ndayız. Bölüm: IV - öneriler A- Temel ekonomik sosyal ve kültürel politikalar 1. Temel Ekonomık Pohtikaian • Bölgenın ekonomık ve sosyal genlığmı gıdermeye dö- nük pobtıkalar 'devlet elıyle ve tüm sıyasal, sosyal ve eko- nomık kesımlenn katıbmını saglayacak bır şekilde hızla uy- gulamaya koyulacaktır • Doğu-Guneydoğu ıçm özel "bölgesel kalkınma planı" genel ekonomık pobtıkalar çerçevesınde en kısa sürede ha- zırlanarak uygulamaya gecılecektır • Bölgesel kalkınma planında kısa, orta ve uzun dönemlı hedefler açık bır şekılde bebrlenecektır • Bölgesel kalkınma planlan yalnız özel sektöre dönük teşvıklerle sınırlı kalmayacak, devleün öncu ve gınsıma ola- rak bölge ekonomısmde yennı almasını saglayacak bır yak- laşımla hazırlanacaktır • Bölgesel kalkınma planlan ıle bölgenın ekonomık ve sosyal altyapısı hızla değıştınlecek, bolgeler arası gebşmıshk farkı en alt duzeye ındınlecektır • Stratejık plan hedeflen gelır dağılımındakı çarpıkhğı ortadan kaldırmaya dönük olarak saptanacaktır • Bölgesel kalkınma planlannda hem kamu hem özel ke- sım ıçm seçılecek projelerde yatınmlar, ülke genebnden fark- b kârlılık ve venmhlık göstergelenne göre değerlendınle- cektır Böylece ülke genelınden daha yüksek bır yatınm ve kalkınma hızının gerçekleştınlmesı hedef alınacaktır • Böigesel kalkınma planlan, Güneydoğu Anadolu Pro- jesı dıkkate alınarak onunla eşgüdumlu olarak hazırlana- cak, ancak bunun yamnda bölgede sanayımn gebşmesıne dönük alt sektörler ıtıbanyle bırbırlenyle uyumlu ve tamam- layıcı hedefler saptanacaktır • Bölgenın sanayıleşmesını saglayacak, ıstıhdamı hızla arttıracak ekonomık ölçektekı kamu ve özel kesım proje- len yeterb sayıda ve en kısa süre ıçinde uygulamaya konu lacaktır • Kısa süre ıçensınde projelendınlerek ve teşvık edıle- rek uygulamaya koyulacak bu projelerle bölgede değışık yerlerde yenı ekonomık çekım merkezlen oluşturulacak, bu ekonomık merkezler ıçın gereklı olan altyapı hızla tamam- lanacaktır • Ekonomık çekım merkea olarak düşünüleo sanayı dalı ya da projelenn başlıcalan şunlardır •• Çımento fabnkalan, TABLO 14 - Sağhkla Ilgılı Bıl«ıier (1987) • Bölgenın sosyal yapısındakı gebşmelerle altyapı ve ycr- leşım konusundakı gelı,meler uzun vadeb bır perspektıf ıçinde ve bölgesel kalkınma planlan çerçevesınde ele ab- narak düzenlenecektır • Sağbk hızmetlenmn yaygınlaştınlmasına dönuk düzen- lemeler uvgulamava koyulacak, sağlık hızmetlenndekı eşıt- sız yapı ortadan kaldınlacak ve tüm sağbk tesıslennın et- kın çahşması sağlanacaktır • Bölge egıtım kuruluşlan, bölge ıhtıyaana cevap vere- cek kapastte ve mtebğe kavusturulacak, eğıtımde fırsat esıt- hğuun gerçekleştınlmesme dönuk duzenlemeler yapılacaktır • Bölge eğıtımının nıtelığı arttırıbrken bölgenın sanayı- leşmesıne ve GAP kapsamındakı projelenn uygulanması- na dönük ışgücünün bölge egıtım kuruluşlannda yetıstı- nhnesı hedeflenecektır Böylece ılkögretım sonrası vılbk öğ- retım ıle özellıkle modern tanm ışletmelennde ve bölge eko- nomısınde aktıf görev alacak tekmsyen kadrolannm yetış- tınlmesı sağlanacaktır • Eğnım sıstemı çağdaş, katıbmcı ve demokratık anla- yışla yenıden düzenlenecek Ünıversıtelenn bölgenın eko- nomık ve sosyal sorunlanna ılgısı ve üretkenbğı hedefle- necektır • Hayvancılık sektörünün bölgede güçlendınlmesı ıçm gerekb duzenlemeler yapılacak, hayvancıbğın gebşmesıne dönük temel duzenlemeler ve teşvıkler kamu elıyle uygu- lanacaktır • Halıcılık, ipekböcekçılığı, kümes hayvancüığı, taşlı ara- zılenn tanma açılması, el sanatları gıbı özel kırsal kalkın- ma ve gelışme projelen uygulanabıbr bırçok kırsal bölge- de gerçekleştırüecektır • Çok dağınık bır yerleşım yapısına sahıp bölgede kır- sal kesım ınsanımn çevre ve barınma koşullan çağın çok gensınde bulunmaktadır Uzun dönemb bır plan ıçensın- de güvenlık ıcaygısı veya kadro zorlaması yöntemlen dışın- da, demokratık ölçüler ıçensmde, ışgücü bınkımını sağla- maya ve bu yolla kalkınmaya dönuk düzenlemelen sağla- mak amacıyla rantabl olmayan, çok dağınık ve küçük bı- nmlenn bır araya gebnesıne dönük duzenlemeler gerçek- leştınlırken var olan mevcut barınma koşullannı gelışur- mek, özellıkle her eve bır mutfak, bır tuvalet, bır banyo kazandıracak, konıyucu hekunbğı ön planda tutacak, çevre sağlık koşullanmn gelıştınlmesı hedeflenecektır • Bölgede kültürel faalıyetlen ıhtıyaca cevap verecek bır konuma geurmek amacıyla gerekb duzenlemeler en kısa süre ıçensınde gerçeklestinlecek, bu amaçla bölge egıtım kurumlanndan yararlanılacaktır • Farklı külturlere saygımn bır anlayışı olarak, toplum sal ılışkılerde değışık kültür karakterlerının, folklörün, ge- SHP'nın "Demokratıkleşme pobükalan demetı" saptan- mıştır Söz konusu demokratık duzenlemenın başbca nedenı, ın- san unsuruna venlen önem, başbca amacı da hallnmi7a kay- bettığı güvenı, sevgıyı yenıden kazandırmaktır Demokratıkleştırme düzenlemesı ıçensınde yer alacak başlıca onlemler şunlardır 1 Anayasadan başlayarak bütün ılgılı yasal duzenleme- ler demokratık hukuk ılkelenne uygun hale getınlecekür. 2 Bölgede yaşayan yurttaşlann haklı ve yaygın şıkâyetı- ne yol açan sorgulama, yargılama ve ılgılı dığer yöntemler yem bır anlayışla ele alınarak bu konuda Türkıye ölçüsün- de yem bır reform paketı hazuianacaktır. Bu çerçevede — Gözaltı süresı, — Gözalb ıle bırbkte avukat bulundurma, avukat göze- tımınde sorgulama, — ltıraflann kanıt olarak kabul edılme • Do^t'iüneyO Türkıye 18 d/Turtoy&% Kaynak Sağjık Bakanı ğı Nüfus (1985) 9400 000 50 664 460 18 5 Toplam hekım sayıs) 3 315 42 502 77 Tedavı Kurumu sayısı 12 553 107 152 117 Sağlık memuru 782 4 637 16 8 Hemşıre 990 3 831 258 1078 8964 12 0 TABLÛ 11- GAP Bolgesınde Gubre Kullanımı (1985) Nıtrogen Fosfat Potasyum (% 21 N) (% 17PA) (% 50^0) kg/hektar gubrelenmış tanm arazısı Toplam Bolge TURKIYE Dıspanser sayısı Ooktor Sağtık memuru Ebe Hastane Nûfus(1985) 10 (XX} kışıye dûşen yatak sayısı ûoğurganlık 124 199 70 8 141 3 GAP bolgesı 250 340 198 324 47 4 303 567 10 4 78 0 52 263 Türkıye 13 070 3 812 2 858 3640 736 50 663 458 23 7 45 195 343 GAP/Turkıye oram 19 89 69 89 63 85 Kaynak Saglık Bakanlığı •• Tekstıl sanayu, •• Ayakkabı ve den ışleme sanayu, •• Tütün ışleme ve sıgara fabnkalan, •• Tanm ürünlen ışleme tesıslen, •• Tanm aletlen ve makınelerı sanayu, •• Ham ve yemekbk yağ sanayu, •* Entegre ve hayvan ürünlen sanayu, •• Genel makıne sanayu, •• Elektromekanık sanayu, •• Madenı eşya sanayu, •• Gübre sanayu, •* Inşaat malzemelen sanayu • Bölgenın çok dağınık ve küçük yerleşım yapısına sa- hıp olması, hızL gebşmesım güçleştırmektedır Uzun dö- nemb planlarla yurttaşların ekonomık ve demokratık ya- şamlanm kolaylastırıcı onlemler çerçevesınde oluşturula- cak devlet desteğındekı tanmsal projelerle kırsal bölgede kuçük çapb ekonomık alt merkezler oluşturulacaktır Böy- lece yerleşım düzenı sanayıleşmeye ve bölgesel kalkınma- ya uygun bu- konuma getınlecektır • Bölge dışına gönderme, bölge ıçmde behrb yerleşım yer lenne yerleştırme amacına dönük son kararname ıle çıka- nlan anlamsız kadrolarla koruculuk sıstemı ıçın harcanan kaynaklann heba edılmesıne son venlerek ışsızhğın orta- dan kaldınlması, bölgede ekonomık gebşmeye ve yurttaş- lann özgür kışıbklennı gebştırmeye bağlı olarak gercekleş tırilecektır Böylece ınsanlar üreterek, üretıme katkıda bu lunarak ve başkalanna bağımbbğını sürdürmeden yurttaşbk bıbna ıle yaşayacaklardır tşsızbğın azaltüması öncebkb bır sorun olarak, somut hedeflerle ve ara dönemde özel ıstıh- dam projelen ıle en kısa süre ıçensınde çözüme kavuştu- rulacaktır • Bölgede demokrasımn gebşmesmın bır dığer yolu, fe- odal yapının sanayıleşme ıle bırlıkte kaldırılmasıdır Bu amaçla her türlü sıyası uygulamalarda aşıret yapılanm ko- rumaya dönük, feodal yapıyı güçlendırmeye dönük gınşım- lerden kaçımlacak, özel bölgesel kalkınma planlan ıle uyumlu ve aşamah olarak öncebkle GAP bölgesınden baş- lanarak uygulanacak toprak reformu ıle toprak dağıbmın- dakı çarpıkbk gıdenlecektır Toprak reformunun başanya ulaşması ıçın kamu yönlendırmesınde ve öncülüğünde ko- operatıfleşme sağlanacak, kooperaüflenn modern tanm ış- letmelen halıne gelmesıne dönuk gırışımler ve orgamzas- yonlar kamu eh ıle gerçekleştınlecektır • Güneydoğu Anadolu Projesı, ulusal ölçekh önemb bır projedır Bu proje ıçensınde yer alan hedeflenn gerçekleş- tınlmesıne öncebk venlecek ve proje bölgesel kalkınma planı ıle entegre edılerek ekonomık ve toplumsal gelışme projesı olarak sürdürulecektır • Dflşük gelır düzeyı, ışsızlık, gelışmemış ekonomık ya- pı, küçük ölçekh ışletme, duşük venmb tanm ve yoğun kent merkezlerıne göç konusunda önemlı katkılan olacak GAP'tan azamı yaran elde edecek şekılde gerekb eşgü düm sağlanacak, projemn gerekb kıldığı ekonomık ve top- lumsal gınşımler vakıt geçınlmeden öncelıklenne göre ger- çekleştınlecektır • Bu amaçla bolgedekı su ve ılgıh toprak kaynaklannın kentsel, tanmsal ve endüstnyd kullanımma dönük plan- lama yapılacak ıç pazar ve ıhracat potansıyeb araştınlarak tanmsal planlama ıle ekımı yapüan toprağa uygun ürün se- çtmı hedeflenecek, tanmda makıneleşme ıle bırlıkte mo- dern tanm ışletme teknıklen kooperatıf ve özel sektör ta- nm ışletmelennde uygulamaya koyulacaktır • Sosyal servıslenn, kentsel altyapı hızmetlennın ve sa- nayı projelerırun gerçekleştınlmesıne dönük kalıfiye per- sonel ıstıhdamı bu bölge ıçın özel teşvıklerle öncebkle uy- gulamaya koyulacaktır • Güvenbk boyutu koordıne edılerek, gecmışte başan de yürütülen sınır tıcaretı yenı bır anlayışla ele alınarak bölge kalkınmasına yenı bır unsur olarak katılacaktır 2. Temd Sosyıl ve Kultnrel PoUtiluüar leneklenn, özel günlenn kullammına ve kuüanmasına dö- nük yasaklayıcı anlayışlara son venlecekur • Ekonomık kalkınma ve sosyal gelışme ıle bırlıkte top- lumun demokrauklestırümesme koşut olarak değışık alt kül- türler, sağlıkh bır kaynaşma sürecınde geleceğın değerlen- ne uygun anlayışta bütünleşeceklerdır • Yuntaşlann etnık kökenıne karşı özel bır ılgısı olma- yan, tam tersıne bunu hazmetmış bır demokratık anlayış ıçinde bır kültür ve egıtım pobtıkası egemen kıhnacaktır Toplumda var olan farklıbklarla ılgılı en ufak kaygısı ol- mayan, çağdaş değerler sıstemıne uygun kflltür pobtıkası temel anlavışımız olacaktır • Bölgenın çok zengın tanh ve kültür mırasının korun- ması ve ıç-dış tunzme açılması, bu amaçla bölgede önemb değışık merkezler kunılması hedeflenecektır B- Siyasal yaklaşımlar önemb sorunlann bulunduğu Doğu ve Güneydoğu Ana- dolu Bölgesı'nde ekonomık gehşmemn önemı yadsuıamaz Ekonomık ve sosyal gelışme, toplumsal güven ortamının oluşmasmda önemlı bu- güçtur Ancak ekonomık ve sos- yal gehşmerun surekblığı, ıçinde bulunulan sıyasal ortam- la yakından ılgıbdır Sosyolojık olarak değışık etnık kökenden gelen yurttaş- larımız arasında cıddı hıçbır uyuşmazlık, anlaşmazbk bu- lunmamaktadır Bölge dışına çıkanlann yaşayışlan, dav- ranışlan, msanlann konuya ırkçı açıdan bakmadığını gös- termektedır Ancak ülkenın bu coğrafyasında uyumun, ra- hatbğın, hoşgörunun olmadığı da açıktır Bu bölgenın özel- lığı nedır 7 Neden bölgede bır sancı ve sıkıntı vardır'' Yaşa- mlan sıkıntının etnık köken farkhlığından kaynaklandığı söylenemez O halde bu sancı neden kaynaklamyor? — Daha önce de behrtıldığı gıbı bölgede Türkıye orta- lamasının çok üstünde bır ekonomık ve sosyal çarpıkbk bu- lunmaktadır Eskıden ben var olan bu çarpıkbk son yıl- larda gıderek artmıştır — Yem unsur olarak bölgede sılahlı mücadele vardır Sı- lahlı mücadale ılende de olabüır, bununla en etkın müca- dele kendı örgütunün sılahb mucadelesı ılen sürülerek halka yapılan baskı haklı göstenlemez Bu, sılahb terör örgfltle- nmn tuzağına düşmektır Terör tuzağının amacı, baskıdan bıkan msanlann devlete, cumhunyete yabancılaşmasmı sağ- lamaktır Bu, sılahlı terör eylemınden çok daha vahımdır Sılahb eylemle bırlıkte yabancılasma sürecının başlaması en büyuk tehlıkedır Bu süreç bır ölçüde başlamıştır Sılahb eylem tek başına önemb bır tehdıt değıldır, etkın- bğı sınırhdır Önemb olan sılahb eyleme karşı, "En kısa zamanda sıfırlayacağız", "Kökünü kazıyacağız", "Bu dev- lete meydan okumadır, ımha edeceğım" ıddıalannın hal- ka yönelık olarak zonınlu kıldığı olumsuz ve hatah uygu- lamalardır Bu uygulamalarla eğer bır kısım yuntaş eylem- lere sempatı duymaya başlıyorsa, sılahb eylem amacına ulaş- mış, devlet de tuzağa duşmuş demektır Devlet, "terör tuzağına" düşmememn yollaruu bulmalıdır Teröre karşı olgun, soğukkanh, kendine güvenen, halka güvenen, hıçbır zaman temel ılkelerden, temel ölçülerden sapmayan anlayışı ve polıtıkayı devlete hâkım kılmak ge- rekır Kısaca olaylara demokratık bır anlayışla, demokra- tık kurallann zorunlu kıldığı pohtıkalarla yaklaşmak esas olmahdır Terör eylemlenm etkısız kılmada en büyük güvence, böl- gede yaşayan halkın tutumudur Halkın etnık ayncahğa da- yab sılahb mücadelemn ıçinde yer almaması terörü önle- mede en önemb dayanaktır Bu nedenle halka sahıp çık- mak zorundayız. Bız SHP olarak olaylann ve sorunlann halkla ve halkın desteğıyle aşılabılecegıne ınanıyoruz. C- Demokratikleşme paketi Bölgede yaşanan sıkıntılan, sorunlan çözüme kavuşıur mak amacıyla ekonomık ve sosyal önlemlere koşut olarak — Ceza, tutukevı ve sorgulama koşullanmn ıyıleştıril- mesı ıle ılgıb duzenlemeler, söz konusu pakette demokre- ük bu- anlayışla ele alınacaktır 3 Ulke bütünlüğünden farkb bu- yönetım anlayışına ıh- uyaç olduğu ızlenımı veren Bölge Vablıgı uygulamasına son venlecektır Ekonomık ve sosyal sorunlar, özel bölgesel kal- kınma planlaması ıçinde ele alınacak, güvenlık konulann- da eşgüdümü saglayacak bır güvenlık otontesı demokra- tık bır anlayışla düzenlenecektır 4 Olağanustü Hal Kanunu'ndakı temd hak ve özgür- lüklen kısıtlayan, demokrasıye, uluslararası anlaşmalara ve evrensel hukuk ılkelenne aykırı olan bütün duzenlemeler ıptal edılecek, ıdaremn yargıya müdahalesı, sansur, sürgun, zora dayalı yerleşım yerlenmn boşaltıLması ve yurttaslan rahatsız eden, demokraük yaşam ıle bağdaşmayan uygu- lamalara son venlecektır 5 Yurttaslan, ısteklen dışında bılgı vermeye zorlayan her türlü mekanızmalara, çeşıtb gerekçelerle ortaya çıkan top- lu sorgulama uygulamalanna son venlecektır tşkence ve kötü muamele konusunda hukuk mevzuatından uygulama- ya kadar her alanda köklü, caydıncı duzenlemeler en kısa süre ıçensınde gerçekleştırılecektır Görevın kötüye kulla- nılması olaylannda ıdare elemanlannın yargı görevı gör- mesıne olanak tanıyan yasal duzenlemeler kakunlacaktır. 6 Anadıl Yasağı ve Özgürlük- lere lbşkın Duzenlemeler • özgürlük anlayvşımız, devletın vatandaşlanna, toplum- sal ve ınsanı gehşmeye uygun her alanda gırışım ınısıyatıfi hakkını varsayar • Bu çerçevede yurttaşlar kendı özel gınşımknyle, öı gür ıradelen ıle istediklen alana yatınm yapma, ıstedikkri alanda etkınbk gösterme hakkına sahıptırler • Kurt kımhğını kabul ederek kendine Kürt kökenbymı dıyen yuntaslara, bu kışıhklerını hayatın her alanında is- tediklen gıbı ve özgürce ıfade etme hakkına sahıp olmala- n olanağı sağlanacaktır • Bu çerçevede anadıl yasağı ıle ılgılı her türlü yasal dü- zenleme yürürlükten kaldınlacak, yurttaşlann anadıllenııde serbestçe konuşabıbnesı, yazabılmesı, öğretebümesı, bu dil- lerde değışık kültürel faaliyetlerde bulunması güvence al- tına alınacaktır • Anadıl üzerındekı yasağın kaldınlması, özgürce ana- dıhn yurttaşlann yaşamında kullanüması, bu dıllerle ser- bestçe yayın yapıbnasıyla bırbkte Turkçe, Türkıye Cumhu- nyetı'nın resmı dılı olarak egıtım alanında kullanıbnaya de- vam edılc-ektır Toplumun ortak dılı olan Türkçcnın v»- tandaşlara öğretıbnesı ıçın gereklı duzenlemeler etloh bır bıçımde yapılacaktır • Toplumda var olan değışık kültür ve dıllenn topluma, tanbe ve kültürlere saygı anlayışı ıçensınde akademık bir çabşma olarak araştınlmaa devlet ebyle düzenlenecek, bu amaçla araştırma bınmlen, enstıtüler kurulacaktır. 7 Kultur ve Ideolojı. • Değışık etnık kımlıklenn varbğı, değışık kültür ve dıl- ler üzenndekı yasağm kaldınlması yamnda, çağdaş bu top- lum olarak ortak ınsanı değerler sıstemıne ulasılması, de- ğışık alt kültürlerden süreç ıçensınde daha yukan düzeyde ortak bu- kültür, sıyasal ve sosyal bıhncın gehştınlmesı esas- tır Bu yapıürken farkhlıklanmızı teke mdugeme hedeflen- meyecektır • Dünyanın hızla değışmekte, hak eşıtbğı ılkesıne dayalı yem bütünleşmeler, çağımızda toplumlann yem hedeflen olarak ortava çıkmaktadır Bu noktada önemle vurgulan- ması gereken dığer bır husus da değışık etnık yapüann kım- bğmın, kulturünün tespıtıyle bırbkte, o kırrüığı değışım rüz- gârlannın, yem sentezlenn, sıçramalann ve bütünleşmele- nn dışmda tutma gayretlennın, o yapıyı ebedı kılan her olu- şumu onun etrafında görme anlaynşlarının çağa uygun ot- madığımn kabul edılmesıdbr • Ortaya koyduğumuz yem anlayış çerçevesınde ıılutal egıtım sıstemımız, kültür pobtıkamız yenıden duzenlec cek, toplumda güvenı, sevgıyı, hoşgörüyü, Üretkenbğı, to^ yekün ortak ınsanı değerlen ön planda tutan anlayış, bu alandakı temel pohukalan oluşturacaktır. D- Güvenlik önlemleri: Doğu ve Güneydoğu Anadohı'nun önemlı bır kesımın- de bu- güvenlık sorununun olduğu, aynlıkçı terör örgütle- nmn varbklannı ve eylemlenm surdürdüklen bıbnmekte- dır. Bu bölgemızdekı sorunlara bütünsel olarak yakiaşılacak, dığer alandakı pobtıkalara koşut olarak güvenbk boyutu ele alınacaktır Terörle mücadelede yanltş pobüka ve uygulamalann, bu bölgede kımlık knzının ortaya çıkmasmda önemlı etkılen olduğu dıkkate abnmabdır Merkez Yürütme Kurulumuz, aynntılara gırmeden gü- venlığe dönük önlemlen üç boyutu ele almaktadır Bun- lar, güvenlık örgütlenmesı, yurttaş ve uluslararası ılışkıler boyutlandır 1. Güvenlık Örguüenmesı: • Bölgede ıç güvenbk, değışık yerleşım yerlenndekı ej- güdümü saglayacak bır otonte elıyle yürütülecektır Böy- lece Bölge Valıbğı'nın kaldınlması çerçevesınde bu örgüt- lenme, sorunun bütun boyutlannı kapsayan bır anlayışla yenıden düzenlenecektır • Güvenbk örgütlennde fiıb görev alacak kadrolann esas çekırdeğı profesyonel elemanlardan olusacak, güvenlık ön- lemlen gerekb teknık ıhtıyaçlann karşılanması yoluyla dü- zenlenecektır • Köy koruculuğu uygulamasına son venlecektır • Sınır gırvenhğmın sağlanmasına dönük duzenlemeler, bır plan dahıhnde uygulamaya konulacak, sınır güvenbğı- mn sağlanmasında gelışen teknıklerden yararlanılacaktır. • özelbkle sımra çok yakm bölgderle çok dağmık ve yer- leşme düzenı açısmdan güvenbğın sağlanmasında güçlük- ler olan bölgelerde, yem bır yerleşım duzemne geçış, kırsal bölgede ekonomı gelışme alanlanmn oluşturubnasına pa- ralel olarak hıçbır zorlama olmadan yurttaşlann ekonomık gcreksınımlenru karşılayacak, demokraük bır anlayışla ve gönüUulük çerçevesınde gercekleştınlecektır 2. Yurttaş Boyutu. • Terörle mücadelede en değerlı destek halk desteğıdir. Güvenbk önlemlennın uygulanmasında ınsan unsuru sfl- rekb ön planda tutulacak, bölge ınsanının dıbne, kültürfl- ne, vatandaşhk haklanna saygı anlayışı egemen kıbnacaktn*. • Bu amacı saglayacak her rurlü demokratık, hukuksal düzenleme uygulamaya koyulacaktır Demokratık anlayış ve ıdeolojı bütün güvenbk kadrolarmca bemmsenıp uygv- lanacaktır • Temel anlayış olarak yurttaşlann suçsuzluğu esas alı- nacak, yurttaşlann her türlü temel hak ve özgürlüklerme sonuna kadar saygı göstenlecektır • Zora dayalı ıstıhbarat demanı görevlendınndenne sor venlecektır Dağınık yerleşım bölgelennde uygulamaya kt yulacak güvenbk önlemlenyle ılgılı düzenlemeler, vatandaf- lann ekonomık mağdunyetlenne yol açmayacak şekılde ya- pılacaktır 3. Uluslararası Boyntu: • Aynlıkçı terör hareketımn uluslararası planda destek görmemesıne dönük her türlü düzenleme ve propaganda etkıh olarak yapılacak, komşu ülke topraklaruıın Türkl- ve"ye dönük sılahb saldınlarda üs olarak kııllanılmasını en- gelleyun her türlü dıplomatık üışkı sonuç alacak şekılde sür- dürulecektır • Bu amaçla uluslararası boyutta komşu ülkelenn bu so- nına yardımcı olacak bır noktaya getınlmelen hedeflene- cektır BtTTİ