Katalog

24 Mayıs 2017 Çarşamba Çizelge 2. Büyümenin Yüzde Bileşenleri: Tüm Sektörler Akademi 7 >>gerisinde olduğunu gösteriyor. Buraya kadarki çözümlemelerimiz inşaat faaliyetlerinin gerek büyüme ve gerekse istihdam üzerindeki doğrudan etkileri üzerinde yoğunlaştı. Oysa her üretim faaliyeti gibi inşaat sektörü de aragirdi talebi yoluyla diğer sektörlerin üretimi, katma değeri, işgücü talebi üzerinde etki yaratmakta, bu sektörler de aragirdi ilişkileri üzerinden diğer sektörleri uyarmaktadır. İnşaat sektörünün doğrudan ve dolaylı istihdam etkilerini bir arada kapsayan bu döngünün sonuçları girdiçıktı modeli ile ortaya çıkarılabilir. l İstihdamA etkileri Bu bölümde inşaat sektörünün istihdam üzerindeki doğrudan ve dolaylı etkilerini 2014 tarihli çalışmamızın WIOD (Dünya GirdiÇıktı Çizelgeleri Veri Tabanı)4 verileriyle bulgularına dayanarak özetleyeceğiz. Bu çalışmada girdiçıktı modeline dayanan yapısal yol çözümlemesi kullanı larak inşaatın 2002 ve 2009 yıllarındaki istihdam ile dışalım uyarma kanalları karşılaştırılmaktadır. İnşaat sektörünün üretim yapısı içinde diğer sektörler ile yurtiçi aragirdi ilişkileri yani geriye bağ (diğer sektörlerin üretimini uyarma) etkileri orta düzeydedir. Bu nedenle inşaat sektörünün dolaylı istihdam etkile ri de düşüktür. Ekonomide istihdam yaratma etkisi canlanma yılı 2002’ye göre kriz yılı 2009’da yarıya inmiş, etki kanalları da azalmıştır. İnşaatın toplam istihdam etkisi büyük ölçüde (yüzde 6070 dolayında) kendi üzerindeki istihdam etkisinden kaynaklanmaktadır. Çok daha düşük düzeyde olmakla birlikte, diğer etki yolla rının başında inşaatın imalat sektörleri kanalıyla ticaret sektöründe ve ağaçmobilya sektörü kanalıyla tarım sektöründe istihdam uyarması gelmektedir. İnşaat sektörünün 2009’da istihdam yaratma etkilerinin zayıflamasının hem aragirdi dışalımı geriye bağ etkisinin artmasıyla hem de bunun kanallarının çeşitlenmesiyle örtüşmesi ilginçtir. İnşaatın ekonomide uyardığı aragirdi dışalımı etkilerinin de yüzde 60 kadarı kendisinden kaynaklanmaktadır. İnşaat faaliyetleri yurtdışından ağırlıklı olarak demirçelik, enerji (petrol, elektrik) ve metalik olmayan mineral alımını uyarmaktadır. Özellikle enerji dışalımı, inşaatın üretimini uyardığı imalat sanayi sektörleri yoluyla da uyarılmaktadır. Ticaret faaliyetlerinin dışalımı da kapsadığı düşünülürse inşaat sektörünün ticaret sektöründe istihdam uyarmasının bir kısmının da yurtdışından aragirdi alımından kaynaklandığı düşünülebilir.5 Görülüyor ki inşaat sektörü 20022009 döneminde Türkiye’nin üretim yapısı içinde kilit bir sektör değildir. Bu nedenle doğrudan ve dolaylı istihdam etkisi de diğer sektörlerin önünde değildir. Bu durumun 2009 sonrasında düzelmiş olabileceği akla gelebilir. Bunu çok güncel girdiçıktı verisi olmadan sınayamayız, ama önceki iki bölümdeki yakın dönem bulgularımız bu beklentiyi desteklememektedir. l Genel değerlendirme Türkiye’de yakın dönemdeki inşaat faaliyetleri hem büyük ölçekli hem de kamu politikası aracı olması nedeniyle gündemdedir. Bu çalışmada bu inşaat atağının 2000’li yıllarda büyüme ve istihdam üzerindeki sonuçları büyümenin bileşenleri yaklaşımıyla irdelenmiş ve üretim yapısı içindeki konumu tartışılmıştır. Bulgularımıza göre bir yatırım faaliyeti olarak beklentilere duyarlı olan bu sektörün genel büyümeye katkıları hem çok değişkenlik göstermekte hem de diğer sektörlerin önüne geçmemektedir. Benzer göreli konum doğrudan istihdam için de geçerlidir. Üretim yapısı ile istihdam üzerindeki dolaylı etkiler de güçlü değildir. Kuşkusuz inşaatın (ya da başka bir sektörün) etkileri bunlarla sınırlı değildir. T. Bulutay’ın da vurguladığı gibi, inşaat faaliyetleri büyük kentlerde rant yaratımı ile toprağın, servetin, gelirin yeniden bölüşümünü dönüştürmektedir.6 Ülke çapında çevre dokusunu, doğal kaynak (örneğin su, toprak) ve enerji kullanımını etkilemektedir. Bunların yanı sıra TOKİ’nin faaliyetlerinin özellikle orta ve küçük boy kentlerde yerel iktisadi, siyasi ve toplumsal yaşam üzerindeki etkileri de araştırılmayı bekleyen konulardır. n 1 TOKİ çok çeşitli kamusal alanda faaliyet göstermektedir: Arsa üretimi, kitaplık, okul, hastane, sağlık ocağı, yurt, pansiyon, spor salonu, sevgi evi, engelsiz yaşam merkezi, huzur evi, eczane, askeri tesis ve karakol, halk eğitimi merkezi, kültür merkezi, toplum merkezi, sanayi siteleri, uygulama oteli, alışveriş merkezi, ticari merkez, stadyum, cami, kamu kurumu binaları. TOKİ’nin web sayfasında “doğrudan ve dolaylı olmak üzere 900 bin kişilik istihdam sağlanmıştır” denmektedir. Bkz. http://www.toki.gov.tr, erişim tarihi 7 Ağustos 2014. Daha ayrıntılı (yıl, bölge, finansman gibi) bilgi talebimize TOKİ gizlilik gerekçesiyle olumsuz yanıt vermiştir. 2 Türkiye inşaat sektörünün 19992012 dönemindeki gelişme eğilimleri ve Yapısal Yol Çözümlemesi modelinin 2002 yılı girdiçıktı verileri ile bulguları için bkz. G. GünlükŞenesen, Kaya, Ü. Şenesen, “İnşaat Kesimi İstihdam mı Yaratıyor, Dışalım mı Uyarıyor?”, Ekonomitek 2: 3 (2013), 2346. 3 Bu yöntemin ayrıntıları için bkz. G. GünlükŞenesen, “Budgetary Tradeoffs of Security Expenditures in Turkey”, Defence and Peace Economics 13: 5 (2002), 385403. 4 G. GünlükŞenesen, T. Kaya, Ü. Şenesen, “Structural Path Analysis of the Turkish Construction Sector: Implications for Jobless Growth with Imports”, Economic Systems Research (2014), hakemlik sürecinde. WIOD: World InputOutput Database, http://www. wiod.org/newsite/database/niots.htm, çok sayıda ülkenin uzun dönemli girdiçıktı verilerinin türetilip uyumlaştırılmasıyla oluşturulmuştur. Bu veriler cari ABD doları cinsindendir. 2014 tarihli çalışmamızda WIODTürkiye 2002 ve 2009 yurtiçi verileri kullanılmıştır. 5 GünlükŞenesen, Kaya, Şenesen, “Structural Path Analysis of the Turkish Construction Sector”. 6 T. Bulutay, “Eski ve Yeni Büyüme Etkenleri ve Türkiye’nin Büyümesi”, der. A.A. Aşıcı vd., Ümit Şenesen’e Armağan Paylaşımlar: Sayılarla Türkiye Ekonomisi içinde (İstanbul: Literatür, 2013), 3115, burada 53, 91.