Katalog

Cumhuriyet Strateji 4 Ağustos 2008 / 214 H. Selçuk TÜRKMEN TUSAM RusyaUkrayna Araştırmaları Masası Rus Çarlığının dağılması sürecinde... N ikolay Danilevsky (18221885) ‘Avrasya’yı hem Asya’dan hem de Avrupa’dan ayrı kendine özgü bir bütün olarak tanımlayan ilk Rus aydınıdır.(1) Çarlık Rusya’nın yıkılmasını takip eden ilk birkaç on yıl içinde başta Trubetskoy, Savitskiy, Alekseiev ve Vernadskiy olmak üzere özellikle Rus İhtilali’nden Avrupa’ya kaçan aydınlar tarafından klasik Avrasyacılık fikri ortaya konulmuştu. Avrasyacı aydınların gerek Avrasyacılık gerekse Avrasya kavramının kendisi üzerinde farklılaşan fikirleri olmakla birlikte, hepsinde örtüşen fikirlerin klasik Avrasyacılığın ana hatlarını oluşturduğu söylenebilir. Tanımları ve sınırları değişse de, bütün Avrasyacı aydınlar için Avrasya, hem coğrafî hem de kültürel, politik ve felsefî anlamda tamamen kendine özgü bir bütündür. Ne tam olarak Asya’nın ne de Avrupa’nın bir parçası sayılabilir. Avrupa’nın parçası sayılmamanın ötesinde, Avrasya, Slav veya Avrasyalı kültürden aşağı görülen Avrupa’nın, veya RomanoGermanik kültürün karşısında tanımlanır. Bundan hareketle Avrasyacı aydınlar I. Petro ile başlayan "Rusya’yı Avrupalılaştırma" politikasının karşısında yer alırlar. Klasik Avrasyacılık, panSlavizmin etkisinde gelişmiş bir akım olmasına rağmen, tanımlanan Avrasya coğrafyasında yaşayan Türk ve FinUgrik (Turanî) milliyetlere yaklaşımı açısından panSlavizmden önemli ölçüde ayrılır. Klasik Avrasyacılar Avrasyalı kimliğinin Slavlarla Türk ve FinUgrik hakların karışmasıyla oluştuğunu savunurlar ve bu bağlamda Türk ve FinUgrik halkları hem Avrasyalı kimliğinin hem de Avrasya’yı yöneten siyasî birliğin ayrılmaz bir parçası olarak görürler. (2) Vernadsky Avrasya coğrafyasını Cengiz İmparatorluğu’ndan bu yana hep otoriter ve tek bir siyasî birliğin yönettiğini ileri sürer. Bu otorite Cengiz İmparatorluğu’ndan Altınordu Devleti’ne, Altınordu’dan Rus Çarlığı’na geçmiştir ve bu süreklilik Rusların önderliğinde devam edecektir.(3) Böylece, Bolşevik Rusya’ya "Avrasya devlet mirasının varisi" misyonu yüklenmiş olur. Bolşevik Rusya, kurulacak olan büyük bir Avrasya devletine giden geçiş sürecini oluşturur. (4) Bu noktada, klasik Avrasyacılığın bir tür kadercilik veya determinizm de içerdiğini söylemek gerekir. Bu coğrafyada yaşayan milliyetlerin tarih boyunca süregelmiş olan ve devam etmeye mahkum bir kader birlikleri olduğu iddia edilir. Klasik Rus Avrasyacılığı Klasik Rus Avrasyacılığı, tarihi kökenleriyle ‘Rusya’nın Avrupalılaştırılmasına’ karşı çıkar. Bu yaklaşım, Turan ve Slav halkları arasında ayrılmaz bir ortaklık görse de, iddia edildiği gibi ortak bir ‘Avrasyalı’ kimliğinden söz etmek zordur. PARÇALANMAYA ALTERNATİF Böylece, klasik Avrasyacılık, Rusya İmparatorluğu’nu Birinci Dünya Savaşı ‘S Günümüz Avrasyacılarından Dugin... edinmiş Türk ve Slav halkları arasında her şeyden önce dil ve din ortaklığı söz konusu değildir. Modern anlamda milliyetçilik fikrinin henüz şekillenmediği 19. yüzyıl öncesinde, ortak kimlik oluşumundaki en önemli öğenin din olduğu söylenebilir. Klasik Avrasyacıların, hem çoğunlukla Müslüman olan Turan halklarına ve step kültürüne olan hayranlıkları hem de Ortodoksluğa olan sıkı bağlılıkları, argümanları ve temellendirmeleri ortaya konulmamış çelişkili bir durum oluşturmaktadır.(7) Nitekim klasik Avrasyacıların öne sürdüğü gibi bu halklar doğal bir uyum içinde ve birbirini tamamlar biçimde yaşamamışlar, aksine birbirlerine karşı hakimiyet ve üstünlük mücadelesi içinde olmuşlardır. 1552 yılında Kazan’ın Korkunç İvan’a düşmesiyle birlikte, Kazan Tatarları üzerinde uygulanan Rus politikasının en önemli unsuru ciddi ve planlı bir Hristiyanlaştırma olmuş, din değiştirmeyen Tatarlar Rusya için tehdit ve yabancı olarak kalmaya devam etmiştir.(8) 20. yüzyılın başlarına gelindiğinde, Rusların Japonya karşısında aldığı yenilgi Rusya Türklerine de moral vermiştir.(9) Öyle ki Birinci Dünya Savaşı’nda Kazan’daki Müslüman ahali Rusya’nın yenilmesini içten içe ister olmuştur.(10) Rus Çarlığı’nın son yıllarına gelindiğinde ise Kazan’ın alınmasının üzerinden dört yüzyıl geçmiş olmasına rağmen, hala ortak sonunda uluslararası sistemin gerçekliği haline gelmiş bir "Avrasyalı kimliği"nin oluştuğundan söz etmek ulusdevlet yapılanmasından ve imparatorlukların pek mümkün değildir. Yalnız ortak bir kimliğin yıkılmasından korumaya yönelik bir akım olarak olmaması, Türk ve Slav halkları arasında yoğun bir ortaya çıkmaktadır.(5) Klasik Avrasyacılık, daha geniş etkileşim olmadığı anlamına da gelmez. Aynı anlamda Avrasyalılık/Rusyalılık kimliğini coğrafyayı yurt edinmiş olan bu halklar yoğun bir tanımlamakla uğraşan bir fikir akımı olmasına etkileşimin ve kültür alışverişinin içinde olmuşlar, rağmen, pratik olarak Rus Çarlığı içindeki ancak bu durum Türk ve Slav milliyetlerin bağımsızlık halklarının kendi fikirlerine alternatif kimliklerinin aşınıp olarak görülebilir. ortak bir kimlik Nitekim ileri içinde erimesine yol sürüldüğü gibi ortak açmamıştır. Klasik bir Avrasyalı Avrasyacıların ileri kimliğinin olup sürdüğü türden olmadığı tamamen ortak bir Avrasyalı tartışılabilir olmakla kimliğinden söz birlikte, Rusya edilebilirse, böyle içindeki milliyetlerden bir kimliğin ancak de bu akımı Sovyetler Birliği benimseyenler ve George Vernadsky Nikolai Trubetzkoy Nikolay Danilevski döneminde "homo destekleyenler çıkmıştır. sovieticus"un Bolşevik İhtilali sonrası İç Savaş döneminde (Sovyet insanı) yaratılmasıyla gerçekliğe dönüştüğünü bağımsızlık mücadelesi veren Rusya içindeki Rus söylemek yanlış olmayacaktır. Ancak, ironik olarak, olmayan milliyetlere Bolşevik Rusya tarafından Stalin’in milliyetler politikasının sonucu olan ve Rus önerilen kültürel özerkliğin, Avrasyacılık tezleriyle olmayan milliyetlerin etnik temizliklerini de içeren örtüştüğü söylenebilir. Ayrıca, Bolşevik İhtilali sonrası homo sovieticusun inşası süreci başlı başına iç savaş döneminde bu Rus olmayan milliyetler siyasi Avrasyacılığın argümanlarını geçersiz kılan bir bağımsızlıktan daha çok, Rusya devleti içinde topraklı süreçtir. Milliyetler politikası, Rus olmayan halklar veya topraksız kültürel özerklik için mücadele üzerinde Rus hakimiyetinin başlamasından dört asır etmişlerdir. Hatta tam bağımsızlık fikri ciddi bir proje sonra bile Rus olmayan unsurların hala tehdit olarak olarak bile ileri sürülmemiştir.(6) algılandığının açık bir kanıtıdır. Bu durumda Türk ve Slav halklarının birbirlerini tamamlayıcılığından, çeşitliliğin üstünde tek bir kimlikte birlik OVYET İNSANI’ VE AVRASYACILIK oluşturduklarından, doğal bir uyum içinde Klasik Avrasyacılık, içerdiği determinizm, yaşayagelmiş olduklarından söz etmek gerçekçi romantizm ve sunduğu yol haritası bakımından idealist olmayacaktır. bir akım görüntüsü çizse de, tam tersine tezleri Dipnotlar: açısından tutarsız ve pragmatik bir akım olarak 1 Matthew Schmidt, "Is Putin Pursuing a Policy of Eurasianism?" görülebilir. Her şeyden önce, klasik 2 Mark Bassin, "Classical Eurasianim and the Geopolitics of Avrasyacılığın en temel argümanlarından biri Russian Identity" olan Türk (Rus Çarlığı içindeki Türkler) ve 3 Charles Halperin, "George Vernadsky, Eurasianism, the Slav halklarının ortak bir "Avrasyalı Mongols and Russia" kimliği"ne sahip olduğu tezi romantik ve 4 Boris Ishboldin, "The Eurasian Movement" gerçeklikten uzak bir iddiadır. Avrasya 5 Mark Bassin, "Classical Eurasianim and the Geopolitics of Russian Identity" olarak tanımlanan coğrafyanın, farklı 6 Nadir Devlet, Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi, Türk milletler arasında el değiştirse de tarih Tarih Kurumu, 1999. boyunca hep tek bir otorite tarafından 7 Boris Ishboldin, "The Eurasian Movement" yönetilegelmiş olması, Avrasya’yı 8 AzadeAyşe Rorlich, Volga Tatarları, İletişim Yayınları, 2000. yurt edinmiş halkların zorunlu 9 Nadir Devlet, Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi, Türk olarak ortak bir kimliğe sahip Tarih Kurumu, 1999. olduğu anlamına gelmez. 10 Nadir Devlet, Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi, Türk Tarih Kurumu, 1999. Avrasya coğrafyasını yurt C S TRATEJİ 17