Katalog

Selçuklulardan çok daha önce Anadolu’ya, Trakya’ya yerleşti mi gibi sorulara çoğunluk olarak net cevap vereceğimizi de söyleyemeyiz. Türkistan’dan yayılarak genişleyen ve ilgi duyanların izlerini ta Hindistan’da bile etkin bir şekilde bulabilecekleri Türk uygarlığı ve Türk dünyasının köklerini gereğince bilmediğimiz bir tarafa, Türkistan’da kurulmuş büyük imparatorlukların dünya uygarlığına katmış oldukları bilimsel, kültürel hazineleri biliyor muyuz? Bu bağlamda, M.Ö 7M.Ö.2’de hüküm sürmüş Saka İskit Devletini, Göktürk İmparatorluğunu, Babür İmparatorluğunu, Delhi Türk Sultanlığını, Çağatay Devletini, Harezm, Horasan, İran, Irak, Suriye, Arap Yarımadası ve Doğu Anadolu'ya egemen olmuş, bu muazzam bölgeye imzasını atmış Büyük Selçuklu İmparatorluğunu, bunların başarılarının önemini, Türk tarihinin ihtişamını biliyor muyuz? Bu sorulara verilecek yanıt da dünyaya ve hele Türk Dünyasına artık çok boyutlu bilimsel yaklaşımlarla bakmamız ve Avrasya’daki mirasçısı olduğumuz söz hakkımızı değerlendirmemiz gereğini söz konusu edecektir. Çünkü ihmal etmiş olduğumuz bu dünya, yani Sovyetler Birliği döneminde tarihi araştırmalar dışında Sovyet yönetimince dışarıya kapalı tutulmuş olan Türkistan bölgesi, yüce Atatürk’ün, Türk dünyasının geleceği ile ilgili gelişmelere yönelik hazırlıklı olmamız uyarısına karşın duyarsız kalmamızın anlaşılamazlığını da yine bu vesile ile söz konusu eder. Geçmişte bölge ile ilgilenenlere Turancı veya Rusya ile ilgilenenlere komünist gözüyle bakan zihniyetin de 1990’lardan önceki hazırlıksızlığımızın bir nedeni olduğu açıktır. Yine bölge ile geçmişte yapılması gereken çalışmaların da iki yönlü şekilde cereyan etme zorunluluğu da hazırlıksızlığımızın nedenlerinden biriydi. Çünkü 1990’lardan önce Sovyetlerin mutlak kontrolü ve sansürüne tabi olan bölge, ancak ve ancak bölgeyi ve bölge ülkelerini "Asya tipi sosyalizmin" başarı örneği olarak takdim etme sınırları içinde ve Sovyet siyasal otoritesinin izni ölçüsünde tarihi ve bilimsel araştırmalara açıktı. Bunun alternatifi ise bölge ile etnik, dini ve kültürel bağı olan, Türkiye, İran, Arap ülkeleri gibi ülkelerin kendi devlet politikalarının Sovyetlerle olan ilişkisine izin vermesiydi ki, Türkiye’nin o zamanlar bu konuda gayretli olduğunu da söylemek zordur. Hâlbuki bu günlerde durum alabildiğine değişmiştir. Türkistan ülkeleri de kendi geçmişleri ile ilgili araştırmalara açlık duyuyor. Dışarıdan gelecek her türlü katkı ve işbirliği geçmişin karanlık sayfalarına ışık tutacaktır anlayışına sahipler. Tarihsel, kültürel araştırmalar dışında bu ülkelerle ilişkilerimizi bilimsel düzeyde arttıracak başka çalışmalar da söz konusudur. Türkistan’daki olağanüstü nitelik arz eden sosyolojik yapı ve ilişkiler, devlet sisteminin kurumsal gelişmesi ve geçmişten bu yana süregelen ve Orta Asya halklarının özelliklerini ele alabilecek konular araştırmaya değer hususlardır. Büyük devlet olmanın C S TRATEJİ 15 Rusça veya mahalli dille alt yazısının verilmesinin sağlanması bizim açımızdan kesinlikle büyük bir kazanç olabilecektir. Ortak bir alfabenin hala gerçekleştirilememiş olması ve Türkiye’deki bugünkü yönetimin devlet politikası içinde bu konunun yer almamış olması hususu da burada değinilmesi gereken bir gerçektir. Çünkü Kiril alfabesinin kullanımının devam etmesi, bölgede hala en güçlü seçenek olan Rus ve Türk kültür etkinliğinin rekabetinde ancak Rusya’ya yarar sağlamaktadır. Türkiye’nin bugüne kadar yarım yamalak gerçekleştirdiği veya hiç gerçekleştiremediği Türkistan politikasının oluşmasında, dil, iletişim ve alfabe gibi unsurların dışında yapılması gereken başka metodolojik yaklaşımlar da mevcuttur. Türkiye temelli bir yaklaşımla bölgede; 1 Devlet destekli ve Türk kültür ve çıkarlarına dönük çalışacak okulların açılması sağlanmalı, teşvik edilmeli, 2 Bölgedeki her ülke ve şehirde, kültürel amaçlı çalışacak ve bulunduğu toprağın milli çıkar ve politikalarına zarar vermekten azami ölçüde kaçınarak ortak kültür konusunda çalışacak kültür merkezleri kurulmalıdır. 3 Türkiye bölgede her kademede çalışacak kişileri, her türlü kayırmadan uzak bir yaklaşımla ve sadece yetenekli, seçkin ve azimle çalışacak kişileri Türk kültürüne ve yaklaşımlarına hizmeti ön plana alan bir kıstasla seçip bölgeye göndermelidir. Buna özellikle Dışişlerinde özen gösterilmelidir. 4 Geçmişte başarısız şekilde uygulanmaya konmuş öğrenci mübadelesi ve burs programları daha gerçekçi ve etkin şekilde yürürlüğe konmalıdır. 5 Başta Anadolu Türk kültürü ve bunun Türkistan ile ilişkilerini dile getiren ve ayrıca turizme de dönük her türlü tv, sergi, gazete, radyo yayın ve tanıtım faaliyetlerinin çok daha etkin şekilde ve profesyonel kurumlarca yapılması gereklidir. 6 Ülkeler arası ortak tarih çalışmalarına hız verilmesi ve ortaya çıkan tespitlerin özellikle tarih kitaplarında ortak görüş halinde yer verilmesine gayret edilmelidir. 7 Orta Asya ile olan haber alma ve iletişimimizin Batılı haber ajansları aracılığı ile ve belli görüşleri yansıtacak şekilde yapılması acilen engellenmeli, milli kuruluşların kendi haber ajanslarının bu yönde çalışmalar yapacak şekilde güçlenmesi sağlanmalıdır. 8 Her türlü bilimsel, kültürel ve tarihi araştırma devlet tarafından desteklenmeli, özellikle Türkiye’deki akademikbilimsel çalışmaların ağırlıklı olarak Rusça ve İngilizce kaynaklara bağımlı şekilde yürütülmesi engellenmelidir. Batılıların kullandıkları bir oyuncak olmaktan ve gözlerimizi açarak yeni ufuklara yeni seçeneklere sahip olduğumuz gerçeğini ve gerçekleştirme umudunu ancak ve ancak bu şekilde harekete geçirebiliriz Kaldı ki ve abartmadan söyleye de biliriz ki Türkistan halkının büyük bir kısmı böyle bir yaklaşıma hazırdır ve batılı ülkelerin emperyalist oyunlarına karşı Türk Devletlerinin müştereken karşı koyabilecekleri böyle bir ekonomik ve siyasal işbirliğinden yanadır. Türkiye’nin Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ile sadece ekonomik değil, kültür, eğitim ve siyaset alanlarında da ortaklık kurması gerekiyor. Aksi takdirde bu ülkelerin Türkiye ile etkileşim içerisine girmeleri zor gibi görünüyor. gereği "bize yalnız pilav lazım" anlayışı değil, olayları metodolojik bir şekilde ele alıp konuya hâkim olmaktır. Tarih, edebiyat, sosyoloji, antropoloji gibi kültürel hususlara da hâkim olunması, ekonomik gücün öteki ve tamamlayıcı bir boyutudur. Konulara yalnız ekonomik açıdan bakan ABD gibi toplumlar ve devletler Vietnam, Afganistan, Irak’ta olduğu üzere her yerde kaybetmeye mahkumdur. BİZİ BEKLEYENLER Özellikle Türkistan ile olan ilişkilerimizde, mevcut muazzam kültürel mirasımızın üzerine inşa edilmesi gereken ve bizi bekleyen hususlara erişmek için yapılması gereken metodolojik çalışmada resmi veya gayrı resmi iletişim kanallarının alabildiğine değerlendirilmesi gerekir. Bu konuda atılması gereken ilk adım, dil konusuna ağırlık vermektir. Dilin kültürel bağı gerçekleştiren en önemli etken olduğu gerçeğinden yola çıkarak, Türkistan halkının Türki dili temeli üzerine Anadolu Türkçesi veya her iki bölge dilinin bir ortalamasını yaygınlaştıracak çalışmalara ağırlık vermek önemlidir. Bu konuda izlenecek yol hiç şüphesiz dil kurslarıdır. Ancak bu çalışmanın sınırlı olacağı, bölge halklarını tümüyle kapsayamayacağı gerçeği, çok daha ucuz ve etkili olan kitlesel iletişim araçlarından alabildiğine yararlanmak gereğini söz konusu edecektir. Kırgızistan örneğinde olduğu gibi geçmişte TRT vasıtasıyla havadan televizyon yayını yaptığımız ülkelerde Türk televizyonları yoğun biçimde ve beğeniyle izleniyordu ancak sonrasında bu ülkelerin radyo televizyon kurumları ile yapılması gereken anlaşmalar yapılmadığı için ve ödenmesi gereken çok cüzi miktardaki paralar ödenmediği için bölge insanlarının evine ulaşma olanağından mahrum kaldık. Kaldı ki bugün birçok Türkistan ülkesinin beğeni ile izlediği programlar Türk televizyonlarının dizileridir. Ancak bu dizilerin Rusça iletilmesi bize değil, bir bakıma Rus kültürüne hizmet etmektedir. Hâlbuki bu dizilerin, Türkçe izlenmek kaydıyla