Katalog

6 Cihangir DUMANLI [email protected] üney Lübnan’da devam eden savaşta barış gücünün bölgede konuşlanması savaşın ilk günlerinden beri tartışılmaktadır. Bu yazıda barışı destekleme harekatı (BDH) hakkında genel bilgi verildikten sonra, bölgede konuşlanması düşünülen güç ve Türkiye’nin bu güce katılımı konusu incelenecektir. Birleşmiş Milletler Anlaşması’nın (BMA) 1inci maddesinde sayılan örgütün amaçları arasında "uluslar arası barış ve güvenliği korumak ve bu amaçla barışın uğrayacağı tehditleri önlemek ve bunları boşa çıkarmak; saldırı ya da barışın başka yollarla bozulması eylemlerini bastırmak üzere etkin olarak önlemler almak…" yer almaktadır. Bu amacın gerçekleştirilebilmesi için BMA’da pek çok düzenlemeler yapılmış, ancak BDH anlaşmada açık olarak düzenlenmemiştir. Buna rağmen, BM’in kuruluşundan bu yana dünyada yaşanan pek çok çatışmada BM çok uluslu güçlerle BDH icra etmek suretiyle çatışmaların yayılmasını önlemeye çalışmıştır. Bu güne kadar 18’i Soğuk Savaş döneminde, 43’ü Soğuk Savaş sonrasında olmak üzere 61 BDH icra edilmiştir. Halen 15 harekat devam etmekte ve toplam 90 bin personel bu harekatlara katılmaktadır. BDH, ihtiyaca ve olayın özelliklerine göre çok çeşitli şekillerde icra edilmekte, dolayısıyla BDH’nin çeşitleri konusunda da üzerinde anlaşmaya varılmış bir tasnif bulunmamaktadır. Bu tür harekat genel olarak: 1. Çatışma öncesinde, 2. Çatışma esnasında, 3. Çatışma sonrasında Olmak üzere üç farklı ortamda icra edilmektedir. Bunlara bir de, hem çatışma öncesinde hem de çatışma sonrasında icra edilebilecek ortak görevler de eklenmelidir. Çatışma öncesinde icra edilen BDH türleri önleyici konuşlandırma (Preventive deployement) ve önleyici diplomasiyi destekleyen askeri görevlerdir. Önleyici konuşlandırma barış gücü birliklerini hassas bölgelere önceden konuşlandırarak çatışmaların o bölgeye yayılmasını önlemek amacı ile yapılan bir BDH’dır. Buna en güzel örnek Yugoslavya’nın dağılma sürecinde çatışmaların Makedonya’ya sıçramasını önlemek için 1992 yılında bu ülkeye konuşlandırılan İsrail, Hizbullah UNPROFORMC birliğidir. mevzilerini binlerce Çatışma esnasında iki kez top ateşine türlü BDH yapılmaktadır: tuttu. 1. Barışı yapma (Peace making): Bu görev çatışma çıktıktan sonra, ateşkesi veya barışçı çözümü sağlamak maksadıyla yapılan diplomatik faaliyetleri kapsar. Bazen bu faaliyetlerin başarısına katkı sağlamak maksadıyla BM personelinin korunması, askeri danışmanlık, BDH hazırlıkları gibi askeri destek gerekebilir. 2. Barışa zorlama (Peace enforcement): Çatışan taraflar arasında uzlaşma sağlanamaz ise, barışı zorla sağlamak ve devam ettirmek için, BMA’nın VII inci Bölümündeki yetkiye dayanarak yapılan ve Barışı destekleme harekatı ve Hizbullah C S TRATEJİ Kuvveti (IFOR) ve ardından aynı bölgede kurulan İstikrar Kuvveti (SFOR) ile 1999’da Kosova’da kurulan Kosova Kuvveti (KFOR) dur. Hem çatışma öncesinde hem de çatışma sonrasında uygulanabilen BDH türleri ise; gözlemci ve devriye görevleri, insani yardımın desteklenmesi, seçimlerin denetlenmesi, yaptırımların uygulanması ve sivil otoriteye askeri yardım gibi görevlerdir. BDH’nın özelliği yukarıda belirtilen kategorilerin kesin olmaması, her harekatın adeta ayrı bir kategori oluşturması ve başlangıçta öngörülen görevin zaman içinde koşullara bağlı olarak değişebilmesidir. Buna en güzel örnek, insani yardımın desteklenmesi amacıyla başlatılan Somali harekatının zamanla barışa zorlama harekatına dönüşmesidir. BDH’nın planlama ve icrasında göz önüne alınması gereken başlıca dört prensibi vardır: 1. Rıza (harekat çatışan tarafların rızası alınarak yapılmalıdır). 2. Tarafsızlık (BDH taraflardan herhangi birini desteklemek amacıyla veya bir tarafa karşı yapılmaz. Birlik görevini eşit ve adil bir şekilde yapar). 3. Egemenliğe saygı (Barış gücü birliği ülkesinde görev yaptığı devletlerin iç işlerine karışmaz). 4. Kuvvet kullanmanın sadece meşru savunma ile sınırlı olması ( Barış gücü birlikleri kendilerini savunma durumu dışında kuvvet kullanmazlar). Bir BDH nın başarısı diğer faktörlerin yanında bu ilkelere uyulmasına bağlıdır. Ancak barışa zorlama harekatının niteliği gereği, en azından barışa zorlanacak taraf için (Ör: 1991 ‘de Irak için) bu prensipler uygulanamaz. BDH’nın uygulanması BM Güvenlik Konseyi kararı ile olur. Konsey bu maksatla doğrudan BM komutasında bir birlik oluşturabileceği gibi, bu görevi bazen bir ülkeye (Ör: Kore’de ABD’ye) veya bir uluslar arası örgüte (Ör: Bosna’da NATO’ya) da verebilir. Halen Güney Lübnan’da İsrail ile Hizbullah arasında devam eden savaşta, barış gücünün kullanılması konusu bu kuramsal bilgilerin ışığı altında değerlendirilmelidir. Savaşın ilk günlerinden beri ateşkesin sağlanması ve bölgeye bir barış gücünün gönderilmesi gündemdedir. Ancak, ABD’nin koşullar oluşmadan (İsrail Hizbullah’ı yok etmeden diye okuyabilirsiniz) acil bir ateşkes yapılmasını engellemiş, bu arada pek çok çocuk ve sivilin öldürülmesine göz yummuştur. Güney Lübnan’ı 18 yıl (1982 – 2000) işgal altında tutan ve Hizbullah’ın baskıları sonucunda çekilmek zorunda kalan İsrail, bu kez aynı riski tekrar almak istememekte, bu tehlikeli görevin "terörizmle savaş" maskesi altında uluslar arası bir güce verilmesini istemektedir İsrail’in stratejisi işgal ettiği Güney Lübnan’ı barış gücüne devredip çekilmektir. Bu nedenle İsrail "Barış gücü gelmeden G Barış Gücü ne yapacak? Güney Lübnan’ı 18 yıl işgal altında tutan ve Hizbullah’ın baskıları sonucunda çekilmek zorunda kalan İsrail, bu kez aynı riski tekrarlamak istemiyor. İsrail, bu tehlikeli görevin "terörizmle savaş" maskesi altında uluslararası bir güce verilmesi stratejisini belirlemiş durumda. muharebe güçlü birliklerce kuvvet kullanmayı gerektiren bir zorlayıcı tedbirdir. Bu tür harekata örnek; Kore savaşı, 1991 Körfez savaşı ve NATO’nun BM’nin yetkilendirmesi ile yaptığı Yugoslavya harekatıdır. Çatışma sonrasında ise iki türlü BDH söz konusudur: 1. Barışı koruma (Peace keeping): En çok uygulanan ve klasikleşmiş bir BDH olan bu görev, sağlanan bir barışı veya ateşkesi korumak, uygulanmasını gözetmek ve kolaylaştırmak maksadıyla, daha çok hafif silahlı birliklerce icra edilir. Bu harekata en güzel örnek 1964’den beri Kıbrıs adasında konuşlanmakta olan UNFICYP’dir. 2. Barışın güçlendirilmesi (Peace Building): Bazen barışın korunması ile yetinilmeyip, barışın bir daha bozulmasını önleyecek kalıcı önlemler almak gerekebilir. Bu harekata "barışın tesisi" veya "çatışma sonrası istikrar ve yeniden yapılandırma harekatı" da denilmektedir. Sadece askeri değil, ekonomik, sosyal ve siyasi tedbirleri de içeren bu harekata örnek 1995’de BosnaHersek’te Dayton Barış Anlaşmasından sonra kurulan NATO’nun Uygulama