Katalog

6 Turhan FIRAT Emekli Büyükelçi Irak iç savaşında Kürtler… C S TRATEJİ taleplerini Milletler Cemiyeti’nin reddetmesinden sonra, 1925’de İngiltere Musul’u ve Musul’un kuzey ve doğusundaki Kürt bölgelerini yeni oluşturulan Irak devletine ekledi. Fransa’ya Irak petrolünden yüzde 25 hisse verildi. Musul petrolünü isteyen bir başkası da yatıştırılmalıydı. Hindistan Bakanlığı Siyasi Daire Başkanı Sir Arthur Hirtzel savaş sonrası düzenlemelerine son şeklini verirken 1919 şubatında ‘Standard Oil Company’nin Irak’ı ele geçirmek istediğinin hatırda tutulmasını’ yazmıştı. ABD Musul’un Türkiye’de kalmasını istiyordu. Böylece Musul petrolüne Musul’un İngiltere’de kalmasına nazaran daha kolayca ulaşabilecekti. Amerika’yı yatıştırmak için İngiltere petrolden ona da yüzde 25 pay verdi. 2003’de bu iki ülkenin Irak’ı müşterek işgalinden sonra ABD’nin İngiltere’ye bıraktığı kontratlardaki paya göre bu pay çok daha büyüktü. Böylece Irak için Musul, İngiltere tarafından Fransız ve Amerikan müttefiklerinden satın alınmıştı, ama petrol aslında Araplara aitti.’ ‘Irak’ın son zamanlardaki modern tarihini anlatan Hanna Batatu, 1978’de yazdığı kitabında(2) Kürtlerin kendi toprakları diye gördükleri yerlere Musul’un bir Arap askeri tabyası gibi uzandığını anlatır. Musul belki de Irak’ın en karışık, en reaksiyoner şehridir. Dicle nehrinin iki kıyısında, Arap istilasının uzandığı en kuzey ucundadır. Musul’un ötesinde Arap olmayanlar, Kürtler, Türkler, Yezidler ve Hıristiyanlar vardı. Kuzeyde Arap topraklarının sınırı Musul’du… 1.8 milyonluk nüfusun yarısı Arap, geriye kalanı da Kürtler, Süryaniler, Kalde Hıristiyanları ve Türkmenlerden oluşur… 1909’da Musullu saldırganlar önde gelen Kürt devlet adamı Barzincili Şeyh Said’i öldürdüler. Oğlu Şeyh Mahmut Stalin’in kuzey İran’da 1946’da kurdurduğu Kürt devleti Mahabad Cumhuriyeti’ne başkan oldu. Ama Amerikan baskısı ile bu devlet aynı yıl ortadan kalktı. İran Şahı Şeyh Mahmut’u idam ettirdi. Fakat bu devletin Savunma Bakanı olan Molla Mustafa Barzani(3) Sovyetler Birliğine kaçtı ve 1961’den 1975’e kadar Irak ile çarpıştı. Amerikalılar Barzani’yi kullandılar. Barzani halkından ayrılınca Saddam ordusu tarafından katledildi. Mahabad bayrağı bugün Irak Kürdistanı’nda dalgalanmaktadır. Bu Kürtlerin Iraktan bağımsız olma arzularının göstergelerinden biridir.’ Yazar Charles Glass Musul şehrinin karmaşıklığı ve Iraklılar hakkında şunları anlatıyor: 1933’de Musul’daki Süryaniler haklarını istemek için gösteriler düzenlediler. Irak Savunma Bakanı İ ngiltere’de yayınlanan London Review of Books dergisinin 16 aralık 2004 tarihli sayısında yazar Charles Glass’ın Irak hakkında Günce –Diary başlıklı bir yazısı yayınlandı (sayfa 3435). Oldukça uzun olan bu yazıda Irak’ın ABD ve Koalisyon ortakları tarafından başlatılan savaşın ne kadar karmaşık olduğu, Irakta başlayan iç savaşın nasıl içinden çıkılmaz bir Arap saçına benzediği etraflı olarak anlatılıyor. Irakta yaşayan Araplarla Kürtler arasındaki kökü eskilere dayanan düşmanlık, karşılıklı güvensizlik yetkililere ifade edilirken bunun somut örnekleri veriliyor. Talabani ve Barzani’nin düşünceleri, peşmerge komutanlarının görüşleri, Araplarla Kürtler arasında barışçı çözümler bakımından kötümser bir şekilde dile getiriliyor. Yazar Charles Glass Irak’ı bilen, konu üzerinde çalışmış ve yaklaşık iki yıl önce yazısını hazırlamadan önce Irak’a gitmiş, Musul’da cereyan eden çatışmalardan sonra Musul’u da gezmiş. Gözlemleri arasında Irak’taki Kürtlerin durumu ve Musul’daki ArapKürt çatışması özellikle ilgi çekici. Musul’da savaş yeni başlıyor IRAK PETROLÜNÜN KONTROLÜ Bundan iki yıl önce dahi Irakta ortaya çıkan genel tablo ABD’nin nasıl bir batağa saplandığını ortaya koyarken, Amerikan işgali sona erdikten sonra da Irak’ın ne derecede vahim iç sorunlarla karşılaşacağını anlatıyor. Kürtlerin ise bir tarafta bağımsızlık hayalleri, diğer tarafta da Arap düşmanları var. Bütün bu ciddi belirsizlikler ise Türkiye’yi yaşamsal çıkarlarımız açısından yakından ilgilendiriyor. Herhalde Irak’ın bünyesini iyi incelememiz, ABD işgali sona erdikten sonra ülkede ne gibi gelişmeler beklenebileceğini şimdiden değerlendirmemiz gerekir. Bu yazıda değinilmemekle birlikte, Amerikan askerleri çekilse bile, Washington’un ve Batının Irak petrolünü kontrol etmeye devam etmek isteyecekleri de kesin. Nitekim basında çıkan haberlerde ABD’nin Irakta 14 askeri üs inşa etmekte olduğu yazılıyor. Bunun anlamı, Irak’ın işgali askeri bir başarısızlık olsa bile Washington’un Irak’ı terk etmeye niyetli olmadığı, Irak ve Ortadoğu petrollerinin kontrolü için Irakta şu veya bu biçimde varlığını ve etkisini sürdürmesidir. Şimdilik Irakta Osmanlı’nın yıkılmasının ardından petrol zengini Musul Vilayeti; Fransa, İngiltere ve ABD arasında pazarlık konusu oldu ve bir süre sonra denge kuruldu. Geçmişte Araplar ile Kürtler arasında yaşanan çatışmalar bugün yeniden sahneleniyor. göreceği yegane destek Kürtlerden gelecek. Bu düşüncelerle aşağıdaki bölümlerde Charles Glass’ın yazısının bizim için ilgi çekici olacağını düşündüğüm bölümlerinin çevirisini okurların bilgisine sunmak istiyorum: ‘Musul bazılarına göre Irak’ın ikinci, bazılarına göre de üçüncü büyük şehridir. Meşum SykesPicot Anlaşmasına(1) göre Musul Suriye’nin bir parçası olarak Fransa’ya bırakılmıştı. Osmanlı İmparatorluğu’nu İngiliz, Fransız ve Rus hakimiyetine bırakan gizli görüşmelerdeki Fransız temsilcisi François GeorgesPicot Musul ve etrafındaki bölgeyi Fransa’nın talep ettiğini ortaya koymuştu. 23 kasım 1915’te Londra’da yapılan gizli görüşmelerde Arap sorunu ve Suriye’yi görüşen komisyonun ikinci toplantısının sonuçları hakkında İngiltere Dışişleri Bakanlığı’nın kayıtlarına göre, Fransız temsilcisi Picot’nun Fransa’nın Araplara bağımsızlık vermeye asla razı olmayacağını ve Suriye, Filistin, Lübnan, Musul, Diyarbakır ve Adana’yı (Kilikya) istemişti. Fransa, Suriye ve Lübnan’ı aldı. Filistin ve Musul İngiltere’ye gitti. Türkiye, Diyarbakır ve Kilikya’yı muhafaza etti. İngilizlerin Hindistan Bakanlığından bir yetkili, Musul vilayetinin Bağdat ve Basra bölgelerine bağlı olduğunu, Basra ve Bağdat’ın da İngiltere tarafından istendiğini söyledi. Tutanaklara göre M. Picot, 20 yıl önceki durumun bugünkü durumu etkilemesinin mümkün olamayacağını, Fransa’nın Musul’u istemesinin sebebinin burada Fransız okullarının olması, pek çok kişinin Fransızca konuşması ve Fransız çıkarları ile ilgili olması olduğunu ileri sürdü. MUSUL PETROLÜNÜN PAYLAŞIMI Devletler Hukukuna göre okullarla yabancı işgali arasındaki bağ yeni bir şeydi. Fakat devletler daha sudan sebeplerle başka ülkeleri işgal ediyorlar. Irak ve bu ülkenin hayali kitle imha silahlarına sahip olması bunun modern bir örneğidir… İki olay Fransa’nın Musul isteklerini ortadan kaldırdı. Birincisi, iki yıl sonraki (1917) Rus İhtilalidir. İhtilal Rusya’yı savaş dışı bıraktı ve böylece Osmanlı yağmasından mahrum etti. İkincisi de Musul yakınında petrol bulunmasıydı… Türkiye’nin eski vilayeti Musul hakkındaki Talabani Barzani