Katalog

SİYVSI7T 84 Ünlü toplumbilimci Rodinson Ortadoğu'yu değerlendirdi "Barışı düşlemek bile güç" M axime Rodinson Türk okurunun çok yakından tanıdığı bir Doğubilim ve toplumbilim uzmanı. Rodinson ülkemızde, ikışer baskı yapan unlu kitapluıı "İslam ve Kapitalizm" ve "Hazreti Muhamıned'Mc lanınıyor. Bu kitaplardan ılkının çcvırısı Orhan Sııda'ya, ikincisinin çevirisi ise Atilla Tokallı'ya aitti. Rodinson, özellikle Yakın Doğu'yu ilgilendiren konulardaki ilginç yaklaşımları, görüşlerıyle önem kazanmış bır kişi. Doğal olarak, tranIrak savaşı üzerıne, hele bu savaşa Iranlılarla Araplar arasındaki yüzlerce yıllık bır çekişmenin son urunu olarak bakanlara karşı çıkarak bir kez daha dikkatlerı çekiyor Aşağıda Rodinson ilc Les Nouvelles dergisinin yaptığı bir söyleşiyi sunuyoruz: Turuflurın toprak alma islekleri ya da Batı Dunyası'nın petrol damarının lıkanması olasılığı riıynria, IranIrak savaşının başka bir hedefi olabilir mi? RODİNSON Ikı şeyden birı. Savaşı Iran ka/.anırsa, yeryu/.ündcki "Islam Knternasyonali'nin yerı ve gücü daha büyük bir önem ka/anır. lrak üstün gelirse, aynı Iran'ın ve yandaşlarının etkisi azalır. Ancak lrak'ın lran'ı ışgal ederek Doğu'ya doğru yayılması çok güctur. Demek ki savaşın hedefi Humeyni İktidarı'nın başka yerlerde de etkisim duyurup duyuramayacağına gelip dayanmaktadır. Humeyni yanlıları bu durumlarını koruyabılecekler midir, yoksa yenılgiye mı ıığrayacaklardır? Iran ya da lrak'ın savaşı kazanması, hazılarınııı belirüiği gibi Araplarla İranlılar arasındaki yuzlerce yıllık çekişmeyi körııkleyecck midir sizce? RODİNSON Araplarla, îranlılararasındakı bu yüzlerce yıllık çekişme bence bira7 palavra Tarih, Saddam Huseyin propagandasının tersine, bu kadar basıt değildir. Gerçekte bir jeopolitik anlaşmazlık çizgisi vardır kı bu çızgi, tarihın başından beri Mezopotamya Ovası'nın üzerindeki Iran yaylalarının kcnarında ycr alan Zagros'Ia Me/opotamya'nın Batısı'nda kalan bir yerın ardından geçer. Bu değişkeıı, hareketli bır çızgidir. 7agros'tan Doğu'ya, çoğu kez Me7opotamya'dan taşan büyük bir Ö7erk iktidar merkezi olmuştur. Batı'da ise çok farklı iktidarlara ve değişıkliklere rastlanır: Asurlular, Romalıların gidiş gelişlerı, v.b gibı. Deınek Arap Dıınyası'ndakı Humeyni hayranları, "Iran Devrimi"yle "Arap kurdeşleri" lrak arasında çaresiz kalmış degiller? RODİNSON Boylelerı Irak'a karşı İran Dcvrımı'nın yanında yer alıyor, dını on plana geçırdiklerı ıçın de bu ulusçuluk sorunlarına yabancılar. Örneğın Yahudiler, Amerikalılar ya da başkaları tarafından ııydıııulmuş kııınazca bir manevıa ol duğunu one suı uyorlaı Onlara göre, Iraklılar neredeyse Tanrı tanımaz, dinsiz, Sovyetlcr Birliği yanlısı kışilerdir, kardes deBıl. Bu olaydan Batı nasibini hiç durmstksızın alıyor. Aynı anda iki tarafı lutsa bile... RODİNSON Batı'nın imajı hiçdeğismiyor. Batılılar ne yaparlarsa yapsınlar, bu imaj kötıı. Koyu Muslumanlar, Amerikalılarla Avrupalıların yalnı/ca petrolleriyle ilgilendikleıiııi, iş çevirmekten başka şey duşünmediklerini söyluyorlar. Üstelik bu dcdiklcrı doğru da. Batı ımajının güzellcşmesi için yiğitçe davranışlarda bulunulması gerekli. Bu yönde bir hareket de görülmüyor... Yeni olan, belki Avrupa'ya karşı bir "Batı'nın imajı hiç değişmiyor. Müslümanlar, Amerikaluarla Avrupalıların yalnızca kendilerinin petrolüyle ilgilendiklerini, iş çevirmekten bcışka şey düşünmediklerini söyluyorlar. Üstelik, bu dedikleri doğru da... Batı imajının guzelleşmesi için yiğitçe davranışlarda bulunulması gerekli. Bu yönde bir hareket de görü/müyor". RODİNSON Neden kurulmasın? Ortadoğu'daki dınlerın neredeyse ulusal bır karakteri vardır. Bu fikir, örneğin "Arap ulusu"nu haksız olarak her şeyın ılstündc tutanların hoşuna gitmez. Hem Arapça olan " t a i f a " sÖ7cuğü (bu dilde din anla mına gelir) ille de din temeli üzerine kurul muş bir topluluğu belirtmez. Lübnan'da, Suriye'de, Irak'ta, insanlar bir dine, bir mezhebe, bır ulusnıuşçasına bağlıdırlar. Bu hiç de bir inanç sorunu değildir. Fransa'da Komılnıst Partısi üenel Sekreteri Marchais ıçın "Hıristiyan" dıyemezsıniz. Ama Ortadoğu bağlamında, sandığım kadarıyla Hıristiyan olarak dunyaya geldiğinden Hıristiyan sayılacaktır. Orada kişinin hem Şii, hem de dinsiz olması çelişki sayılnıaz. Avrupa'da dınsel savaşlarla tanrıbilim tartışmaları birlıktc yürür. Protestanlarla Katolıklcr Aziz Hierre'ın Roma'ya gıdıp gıtmedığinı, ekmeklc şarapta İsa'nın bedenı, ruhu, kanı ve tanrısallığı bulunup bulunmadığmı tartışırlar. Hiç Lübnan'da tanrıbilim tartışması yapıldığını işittiniz mi? lnancın harareti, Avrupa'da önemli yerlere gelmiş kışiler ne düşünürlerse düşunsunler, hiçbiı rol oynamaz. Gerçekten de çok küçük uluslar söz konusudur. Şii, Dürzi, Maruni minık devletlerin Lübnan'da bir gün kurulması olasıdır. lrak, Suriye gıbi buyük devletler de devlet dinlerinin peşine takılnbilirler, ancak şiındilik dinler arasında göreeelı biı eşıtlik koruyan devlet ülkusu ağır basmaktadır. Bu yörede İran dinsel temele dayalı tck devlettır. Daha Batı'ya gıdılir.se, bırtakım katı dinsel hareketler nedenıyle, dınsel kökenlı devletlerin kurulabilme tehlikesi vardır! Bu devlet turunün yayılması herkes için bıiyük tehlike olacaktır. tavır benimsendiğinin açıkça ilan edilmış olması. Ama bu yine de, Avrupa yanlısı dönemde edinilen bazı ayrıcalıkların korunmasını engellemiyor. İran'a dönüiünde Humeyni'nın ılk yaptığı Anayasa, ardından da scçimler oldu. Anayasa, seçim Muslumanların alışkın oldukları şeyler değildir, 19 yüzyılın ikinci yarısından önce de yoktur bunlar. Humeyni boyle bir sey yaptıysa boşuna değildir bu. Musluman Kaıdeşler'in bir sloganın da şöyle deniyor: "Kuranı Kerim bizim anayasamızdır." Yftnetenlerin yönetilenlerin tcmsılcısı olmaJarı gerektiği fikrı benimsenmiştir. Nc denirse densin, halkların aklı buna yatmıştır. Sö7 konusu fikıin Avrupa'dan gelmiş olması ya da olmaması umurlarında bile değildir. tranIrak savaşı bir yandan, İsrailFilistin ya da Araptsrail çekişmesi öbiir ta ı raftan surdukçe, Ortadoğu'da din esasına dayanan başka devletler kurulabilir mi? Savaşsız bir Ortadoğu nasıl olur? SavaşM/ bir Orladojju tablosu çizer ınisiniz? Bu bolgeyi, boylcsi bir durumda nasıl goruyorsunu/? RODİNSON Ufff... (Maxime Rodinson, bu sorunun ağırlığı altında e/.ilmiş gibı yapıyor.) Duşlemesi bile güç. Neyse, ıkı olasılık var diyelim. Ya bir devlet gücüyle ötekileri bastırır ve göreeelı bir birlık kurar. Bu,tarih boyunca da böyle olmuştur, Avrupa'da da Almanya ve Italya örnekleriyle sık sık görülmüştür (Prusya'nın ve Piemonte'nin bir federasyon kurulmasına önayak oluşları). Ortadoğu için en buyük talihsizlik, çağdaş kurumların, Birlcşmiş Milletler'in ve ben/erleriııin böyle bır olanağı güçleştirmesidır. Suııyc, lrak ya da Mısır bu ağır basan devlet olabılırlcr. Bu devlet lsrail olursa da aynı kapıya çıkar, ama bu egcmen devlet bölge ınsanlarının yapısının dışındadır. Tabii egemenlik altına alımnların başkaldırma eğilimleri boyle bir durumda daha da arlaıaktıı. İkinci olasılık ise bir f'ederasyondur. Tıpkı Avıııpa Birliği için uğraşıldığı gibi, Arap ulkeleri de uzun yıllardan berı birleşmek isterler. Ama Arap Birliği örgütü anlık yarar sağlayan çözümler aşamasının ötesıne bır türlu geçememiştır. (Jstelik her ıki durumda da, Filistınlilerc bulunacak toprak sorunu vardır. Şu sıra ne üzerinde çalışıyorsunuz? RODİNSON tdeolojik eylemciliğin uzak ve yakın kökenlerini inceleyen bir kitap üzerindeyim. Tarih öncesinc kadar gıdiyorum. Bu çalışmam gün ışığına çıkar mı bilemem, ama çok şey öğrendiğim su götürmez... tNSANSELİ ~ Rurusı Irarı'ın Ahvaz kenli. Her zaman olduğu gibi, yinestradan yurttaşlar, orla halliler, yoksullar yerlerinden yurtlarından olmuşlar. Ama aynı durum lrak için de söz konusu kuşkusuz.