Katalog

12 StYASET 84 Friedman, Keynes'e MEHMET ALTAN kapıtalıst Ulkelerde 1970'lerSanayıleşmışveren ekonomık krızın geçıu de patlak olmadığı anlaşıhnta, Baiı ünıversıtelerınde krızın nedenlerını tahlıl etmek ve çareler uretnıek üzere yenı çabalara gırışıldı Amaç, ekonomık buyume oranlarının gerılemesı, enflasyon oranının artması, durgunluk ve ışsızlığın çoğalması bıçımınde belıren ekonomık krızı büyütev altına ya tırıp, akademık bırtakım çözümlere varmaktı Batı ünıversıtelerındekı semınerler ve dersler gıbı krızı tahlıle dönuk çalışmalar bugün de devam edıyor Akademık dün yanııı kendı kurallan ıçındekı tartışmalar, araştırmalar süre dursun, 1980 yıllarında ekonomık krızle ılgılı vok önemlı ıkı gelışme oldu Hunlardan bırıntısı, Amerıka Bırleşık Devlctlerı'nde, Reagan'ın kasım 1980 tarıhınde Başkan oluşu, ıkıncısı ıse Fransa'da sosyalıst Mıtterrdnd'm seçımlerı kazanmasıydı Reagan \e Mıtterrand, ışbaşına geldıklerınde bırbırıne taban tabana zıt ekonomık pohtıkalar savunuyorlardı O günlerden bu vana çok zaman geçtı Amerıka'da önumüzdekı kasım ayında yenıden başkanlık seçımlerı var 1 ransa"da ıse Mıtterrand ıktıdar süresının yarısını tamamladı. Geçcn zaman, bıze ılk başta zıt yollardan hareket eden ekonomı polıtıkalarını değerlendırmek ıçın önemlı ıpuçları verdı 8O'li yılların ortasında son durum Birinci perde Birinci sahne 198O'lı yılların başında Amerıka ve Fransa'da uygulanmaya konan ekonomı polıtıkaları kısaca özetlemeye çalışmadan önce, Keynes'ın de, Frıedman gıbı, kapitalist sistemin ekonomik krizini çözmeye çare aradığının altını çızmekte fayda var Keynes I rıedman tartışmaları, zaman za man bu ıkı unlü ve değerlı bılım adamının, esas amdçlarının, kapıtalıst sısteme çare üretmeye gırıştıklerını bıze unutturabılıyor Tabıı kı, amaç aynı da olsa, uygulama da ızlenecek yollar bırbırıne, daha önce de belırttığımi7 gıbı "taban tabana zıt" Ama amaç aynı Ancak ekonomı polıtıka bıze, uygulamadakı farklılıkların bıle çok önemlı olabıleceğını gösterıyor Reagan, Amerıka'da "Reagonomics" dıye adlandırılan ekonomı polıtıkasını oluşturmak ıçın Beya/ Sarav'd bır dızı ultra lıberal genç ıktısatçıyı da beraberın de getırmıştı Bu genç teorısyenler, "arz teorisi supply side economics" dıye adlandırılan yöntemlerını uygulamakta kararlı görünuyorlardı Artık, çok tekrarlana tekrarlana ezberlenen teorı basıt temellerc dayanıyordu Ekonomık canlılığı gelı<,tırmek ıçın, üretı nıı (sununıu) vı yatırım mıktarlarını arttırmak gcrekmektedır Reagan, üretım ve yatırım oranlarını arttırmak ıçın en ıyı yo lun, devlet müdahalesını alabıldığıne azaltarak, serbest pıyasa kurallarını uygulamak olduğu kanısındaydı Bugün dc hâlâ bu ka nıda ABD Başkanı'na göre, Amerıkalılar gcreğındcn fa/la vergı ödemekte, devlet de gereğındı.n fazla sosyal harcama yapmaktavdı Vergılerlt berdber sosyal harcamalar azaltılarak, alınmayan vergıler yatırı ma donuştürülebılırdı Böylete, ekonomık canlılık donemıne gırılerek, krız atlatıla caktı Uretıın ve yatırım artışını hedef alan Re FRtEDMAN KEYNES ~ İki iktısatçı, iki goruş... Hangısı galip?... landırmak amacı ıle kamu kesımınde bırçok yenı kadro oluşturdu Çalışma süresını ve emeklı olma yaşını azaltıp, ılıınlı bır vergı reformu oluşturdu tktısadıpolıtıkaların gerçekleşmesıne yardımcı olan bütçe hazırlanırken, "Toplumun refahı açısından onemli olan butçcnin denklıgi degil, gelir ıstıkrarı ve fiyatlar seviyesinde istıkrarı saglayan butçe onemlldir" prensıbı kabul edıldı Ancak, az gelırlı kesımlere yenı kaynak aktarımı, zor durumdakı kuruluşlara yar dım gıbı sosyal ıçenklı atılımların malıyet lerı bütçe açığını sanılandan daha büyük bır hızla büyüttü Hükümet, ıktıdann ılk yılı ıçınde bütçe açığınt 95 4 mılyar frankla sınırlamd kararı aldı 95 mılyar frankla sınırlanması amaçlanan bütçe açığını, zamanın hukümetı, ıç borvlanma, banka ve petrol kuruluşlarının gehrlerınden, tekel maddelerınden, otomo bıl sahıplerınden, şırket genel gıderlenn den, benzın fıyatlarından alınacak vergı lerle kapatma yoluna gıtmeyı planlamıştı Ayrıca bır de "buyuk servet" vergısı gıbı, hem varlıklılan kuşkulandıran, hem derde deva olmayacak kadar çekıngen ölçüler ıçınde hazırlanmış yenı vergıler oluştu ruldu Her ne kadar, Fransız sosyalıstlefi ıktı dar olmaUrınııı hemen ertesı, çok kısa bır süre ıçın yürürlüğe koydukları polıtıkala rı, "Fransa'ya ozgu bır politlka" olarak nıtelendırdıyseler dc, malıye polıtıkaları çok derın Keynes'çı ızler taşıyordu örne ğın, Reagan'ın duşüncelerının kaynağım oluşturan klasık ıktısatvılar, "Kamu giderlerini verimlılıklerı sıfır olduğu içtn yermı>lerdi" Oysa Keynes, "Vcrimlıliği sıfır dahi olsa, iş imkflnı yarattıkları ve toplam talebi arttırdıkları surece kamu harcamalannı ekonominin butunu bakımından yararlı olarak" kabul etmıştı Sanayileşmiş ülkelerde 1970'lerde patlak veren ekonomik kriz, 1980'lerin başında iki rakip politikacı yaratîı. Biri, ABD Başkanı Reagan, ötekisi Fransa Devlet Başkanı Mitterrand'dı. Her ikisi de göreye geldiklerinde birbirlerine taban tabana zıt politikalar uyguladılar. agan'ın, başkanlık seçimlerını "Yeniden Buyuk Amerika" propagandasıyla kazandığını, ıktıdar dönemı boyunca da savunma harcamalarını çok büyük oranda arttırdığını söyleyebılırız Reagan'ın polıtıkalarının temellerını Frıedman'ın göruşlerı oluşturuyordu Çok ka baca, Frıedman'a göre, "tktisadi ıstikrarsızhgın sebebi nakdi istikrarsızlık, bunun da sebebi devletti. Kısmi re/erv sistemi kaldırılarak %100 rezerv sistemine donulmesi ve butün bankalann ozel teşebbu$e devri ile, iktisadi istikmr saglanabılirdi." Bu ekonomık görü^ün arkasındakı ıde olojık düşünce de şöyle tanımlanabılır "Keynes'e karşı ihtilal niteliğiyle, Friedman'ın miktar teorisine dayanan savunusıı, o kadar 'saydam'dır ki, gensindeki ideoloji, pek kolay gorulebılmektedir Yanı iktisadi ıstikrarsızlıkta suçlu olan kapıtali/m, daha dogrusu kapitalist sınıf degil, devlettir." zünden 2 DUnya Savaşı'ndan sonrakı en büyük durgunluğun yaşanması, mümkün olduğunca denk bütçe görüşüne rağmen, bütçe avığının ne ılk yıl ne de sonrakı yıllar kapatılmasına olanak sağlamadı 1981 yılında 109 mılyar dolar olan bütçe açığının, 1984 yılında da 117 mılyar dolara ulaşması beklenıyor Bütçe açıklarının bır türlü kapanmamasının, ılk başta Reagan'ın danışmanları arasında bazı tartışma ve ıstı falara, ış âlemı arasında da kuşkulara yol açtığını söylemelıyız Fransa'da ıktıdara gelen sosyalıst Baş kan Françoıs Mıtterrand ıse, krızın üstesınden gelebılmek ıçın Amerıkan Başkanı'nın ızledığı yolun tam tersının ızlenmesı gereğıne ınanıyordu Mıtterrand'ın ış başına gelır gelmez uy gulamaya koyduğu ekonomı polıtıkaları, Fransa şartlarına göre ayarlanmış, "Fransız usulu sosyalizme" göre uygulanmıştı Temel dayanakları, demokratık bır plan ışığında, ekonomıyı canlandırmak, devletın ekonomık hayattakı rolünu genışlet mek, ışsız kımse kalmasını önlemektı Ilk ağızda.ışsızlığı ve enflasyonu önlemek ve uzun vadede ekonomık krızın üstesınden gelebılmek ıçın Mıtterrand, ulu sallaştıımalardan, 2 yıllık geçıcı plandan medet umdu Iktıdara gelır gelmez transfer harcama larını az gelırlıler lehıne çoğaltmaktan çe kınmeyen sosyalıst ıktıdar, ekonomıyı can tkinci sahne Reagan, ekonomık polıtıkasını gerçeklestırmek açısınclan buyuk önem taşıyan buiı,esını bu göruşlere denk bır bıçıınde ha zırladı Ilk ve sonrakı yıllardakı butveler de amaç, bulunulan yıl ıçınde bütuıı bu( çe açıklarını kapatarak denk bütve yapabılmektı Ancak 1981 yılının sonunda, ışsız sayısının 9 mılyona ulaşması (aktıf nüfusun <7o9 4'ü) uygulanan para polıtıkaları yü