Katalog

Paramı kaybetmemek Dali'ye göre Gala her düzeyde belirleyiciydi. Çılgın ressama "Sadece haz altna ilkesini değil gerçeklik ilkesini de" o öğretmisti. öfcrettikleri bu kadar da değildi. Gala, Salvador Dali'ye "Nasıl giyinilip kuşanılacağmı, otuz altı kez takılıp düşmeden nasıl merdivenden inileceğini, elimizdeki avucumuzdaki bir parçacık parayı nasıl kaybetrneyeceğimizi, tavuk kemiklerini yere atmadan nasıl yemek yeneceğini, düşmanlarımızı nasıl teşhis edeceğimizi" de oğretmişti. Düsmanlar kimdi? Dali yanıtlıyor: "Gala dışında herkes ya da hemen henıen herkes. Gerçeküstücü çevreler de dahil kendini modern sanat sayan her şey, benim birden ortaya çıkardığım yıkıcı ve tahrip edici kuvvet karşısında alarm durutnuna geçip silahlarına sarıldılar. Eserlerim genç' ve modern sanat sayılmıyordu..." Okyanus ve traş tasındaki su Dali kendini "özgür" kavramını pek haflf bırakacak ölçüde serbest hisseden bir ressamdı. Akla gelebilecek bütün tabularla oynadı, her türlü sofuluğun, her türlü korkunun, her türlü zevkin ve ahlâkın üzerinden atladı. "Doğayla aramda büyük bir meydan savaşı geçiyor" diyordu Dali, "Çünkü doğayı iyileştirmek zorundayım". Ya da, "Resim yaptığım zaman"diye konuşııyordu gözlerini aça aça, "Okyanutun gürültüsü etrafımda. Ötekilerie, traş tasındaki suyun içlnde çırpınıyorlar.'' Kapak: Dali, çıplak. kurallı düzenli beş cısmı seyredıyor, buniar parçacıklarına ayrılmış ve ıçlerınden bırden, Gala'nın yıızu tarafmdan kromozomlanna ayrıştırılmış halde, Leonardo'nun Ledas'ı çıkıp gözüküyor. Hakkımda yazsınlar Katalonyalı bir noterin oğlu Dali. Ün kazandıktan sonra uçları sivriltilip yukarı kaldmlmış bıyıkları ve tuhaf bakışlarıyla gazetelerin, daha sonra televizyonlarm aranan, ilgiyle izlenen bir motifi haline geldı. Bulvar gazetelerinde sık sık ondan bir şeyler bulmak mümkündü. "lstiyorum" diyordu, "hakkımda yazılar yazılması hoşuma gidiyor. Ne kadar uzun yazarlarsa o kadar iyi." Nasıl olsa ölecek... «0 yaşındaki ressamm özel sekreterlerinden Deschames, Dali'nin yatttğı hastanenin kapısmdan çıkarken ufak tefek, yaşlı bir adamın saldırısına uğradı. Yaşlı adam Descharnes'ın gırtlağına sarılacaktı neredeyse. "Saldırgan", Salvador Dali'nin 30 yıllık arkadaşı, Fransız yayımcı Pierre Argillet'ti. Descharnes'ın "Dali'nin ölümü" olayının gizliaynntılartm içeren bir röportaj için Fransız Haris Match dergtslyle 10 bin dolara anlaştığı söyleniyordu; saldın nedeni de buydu. Yayımcı Argillet, 30 yıllık dostu için böyle ö'lüm garantisi verilip üstüne de para alınmasına fena halde öfkelenmişti. aranoya Igınlık momenleri , Parisli gerçeküstücü yol arkairı tarafmdan dıslanmadan önce • eleştirilmişti. Onlarla polemikgirmişti. Bir kadın ayakkabısı, yerine de bir hardak süt çizdi'e Aragon ona, "Süt" demişti. 'Zİerin çocuklarına aittir". Dali, tte "grup disiplini" gibi bir şey ına kendinden fedakârhk yapdı. Üstelik öfkeleniyordu da. nat doktrincileri" ve "politik tıacılar"a veryansm ediyor, "Beklasisizmim onların romantizden çok daha gerçeküstücü ve <m gerici gelenekçiliğim onların ırısız kalmış devrimlerinden çok a yıkıcı" diyordu. Gerçeküstücüin Ortodoks öğretisine göre "saf ıal otomatik süreç" belirleyici olı, şiirler, resimler, akli denetimgeçmeksizin bilinçten akmalıyOali buna karşı kendi "parano eleştirel eylemliliği"ni ortaya rıyor, buna, "Çılgınlık fenomenlin eleştirel anlamlı bir bileşlmlni amanın kendiliğinden yöntemi" trdu. Saf, doğrudan, mistik para sevzisi Lüks otellerde, villalarda sürdürülecek bir hayat için para, para için de yetenek gerekliydi. Dali, "Para peşinde koşanlar yeteneksiz insanlardir'diyordu. "Yetenekliinsanlara para zaten akar." "Paraya karşı duyulan saf, doğrudan, mistik, grote.sk sevgi," Dali'yi birtakım kalitesiz kitlesel ürünler vermeye sevketti. Tabii Dali tarafmdan yapılıp yapılmadığı belli olmayan bir dolu resim, grafik ve benzeri "esya," meraklı piyasalarını doldurmaya başladı. Yalmz ilginç olan, büyitk ressamtn bu sahtecilik faaliyetiyle ilişkisi. Çok kişi, Dali'nin çok para kazandıran taklitçiliğe ya ses çtkarmadığı ya da bu işten pay aidıSı görüşünde. Geçen yıl genç bir ıspanyol ressamı, Dali'nin eşinden aldıgı siparişle tam 40 tane "Dali tablosu" imal ettiğini açıklamıştı. Bu kargaşanın sonucu sadece Dali'nin zengin olniasıyla sınırlf değil. Bugün ortalıkta dolaşan pek çok "Dali" imzalı eserin hakikisini sahtesinden ayırmak mümkün olamıyor. Demokrasi sakallı kadın^ Yaşamı boyunca, kendine saray soytarısı muamelesi yaptı. Saray, bütün dünyaydı; belki de bu yüzden, politik ve cinsel tabularla alay etmeye bu kadar büyük bir istek duydu. Demokrasi konusunda ne düşünuyordupeki? "Demokratik adalet denen şey, sakallı bir kadın gibi hünsa"ydı Dali'ye göre. Bir vakitler gerçeküstücülük yolunda birlikte ilerlediği arkadaşı şair Aragon'un "teneke sosyalizmi" ile dalga geçti, genclik arkadaşı Luis Bunuel'e "komıinist" olduğu için küfretti. Ne Franco tspanya'sındaki zulümden büyük bir rahatstzlık duydu ne de Ikinci Diinya Savaşı 'ndakı kalliamlardan. "Arkama dönüp bakmamı ve acıma duygusunun yarattığı tuzdan bir sütuna dönüşmemi engelleyen hencilliğim beni hiç bu kadar mutlu etmemişti"gibi sözler sarfetti. Franco için de "Ulusumuzun iki dahisinden biri" dedi. (Öbüru ressam Velazçuez'di.) •^ M.> ~* ^ / / KENDİ PORTRESI YUMUŞAK PORTRE" (1941) 1k w .